Antykoncepcja mechaniczna – działanie, skuteczność, rodzaje

Jak działa antykoncepcja mechaniczna? 

Antykoncepcja mechaniczna, inaczej barierowa, polega na stworzeniu fizycznej przeszkody uniemożliwiającej przedostanie się plemników do kanału szyjki macicy. Niektóre metody barierowe mogą sprawiać trudności w zakładaniu i powodować brak pewności co do ich prawidłowego położenia.

Skuteczność antykoncepcji mechanicznej 

Skuteczność poszczególnych metod antykoncepcji jest oceniana za pomocą indeksu Pearla. Określa on liczbę niezamierzonych poczęć, które wystąpią u 100 kobiet stosujących daną metodę antykoncepcji przez 1 rok. Im niższy indeks Pearla, tym dana metoda jest bardziej skuteczna.

Na skuteczność antykoncepcji ma wpływ wiele czynników, w tym nieprawidłowe stosowanie danej metody. Z tego powodu określa się wskaźnik Pearla przy prawidłowym stosowaniu oraz dodatkowo rzeczywisty wskaźnik Pearla, który uwzględnia błędy w stosowaniu danej metody.

Osobom w sytuacjach, w których zajście w ciążę powodowałoby nieakceptowalne ryzyko, zaleca się stosowanie dwóch skutecznych metod antykoncepcji.

Metody barierowe nie są odpowiednie dla osób, które nie będą używać ich konsekwentnie i w poprawny sposób, ponieważ w takim przypadku mają relatywnie wysoki odsetek niepowodzenia. 

Rodzaje antykoncepcji mechanicznej  

Prezerwatywy męskie 

Jest to jedna z najczęściej używanych metod antykoncepcji. Prezerwatywy są zazwyczaj zrobione z lateksu, ale istnieją też prezerwatywy bezlateksowe (np. nitrylowe). Według badań prezerwatywy lateksowe są bardziej skuteczne niż nielateksowe. 

Do ich największych zalet można zaliczyć łatwą dostępność (dostępne są bez recepty w większości sklepów, drogerii i aptek), łatwość użycia (tylko w razie potrzeby), brak skutków ubocznych oraz to, że oprócz zapobiegania ciąży, istotnie zmniejszają ryzyko zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową. Ich skuteczność w zapobieganiu przenoszenia wirusa HIV wynosi nawet 90-95%.   

W tej metodzie najniższy wskaźnik Pearla wynosi 2, ale rzeczywisty to 18. 

Prezerwatywy damskie 

Działają podobnie jak te przeznaczone dla mężczyzn, są tak samo efektywne i bezpieczne, jednak mniej popularne. Prezerwatywa dla kobiet może być bezlateksowa (np. z nitrylu) lub zrobiona z lateksu. Przypomina podłużny balonik zakończony na obu końcach pierścieniami. Pokryta jest substancją nawilżającą, a czasami również środkiem plemnikobójczym. Można ją kupić bez recepty, jednak dostępność jest mniejsza niż w przypadku prezerwatywy męskiej. 

Wskaźnik Pearla przy idealnym stosowaniu wynosi 5, a przy typowym 21. 

Kapturek naszyjkowy 

Jest wykonany z gumy lub silikonu i występuje w różnych rozmiarach. Zakłada się go bezpośrednio na szyjkę macicy przed stosunkiem i pozostawia po stosunku na 8 godzin. Stanowi barierę przed dostaniem się plemników do macicy. Kapturki naszyjkowe nie zawierają hormonów i są wielorazowego użytku.  

Kapturek naszyjkowy nie jest opcją dla każdego. Nie powinno się używać go w przypadku obecności śródnabłonkowej neoplazji szyjki macicy (CIN) lub raka szyjki macicy. Zniekształcona budowa anatomiczna szyjki również może być przeciwwskazaniem do używania kapturka naszyjkowego. Po zakończeniu ciąży w drugim trymestrze metody tej można użyć dopiero po 6 tygodniach. Dodatkowo, u osób otyłych założenie kapturka naszyjkowego może stanowić problem. 

Rzeczywisty wskaźnik Pearla wynosi 20-40. Metoda ta ma większe niepowodzenie u kobiet, które już rodziły. 

Kapturek dopochwowy 

Inaczej błona dopochwowa, diafragma, pessarium. Jest to pierścień z rozpiętą na nim cienką gumową błoną. Jest większy od kapturka naszyjkowego i posiada wyprofilowane krawędzie. Zakłada się go, zakrywając zarówno szyjkę macicy, jak i całą przestrzeń wokół szyjki. Podobnie jak kapturek naszyjkowy jest wielorazowego użytku i nie zawiera hormonów. Powinien być pozostawiony po stosunku co najmniej 8 godzin.

Skuteczność tej metody poprawia smarowanie środkiem plemnikobójczym. Należy jednak pamiętać, że jego stosowanie wiąże się z ryzykiem podrażnień i infekcji intymnych, ponieważ zaburza on błonę śluzową pochwy, co może zwiększyć transmisję wirusa HIV na partnerów oraz zwiększyć ryzyko infekcji dróg moczowych. 

Ograniczenia w stosowaniu kapturka dopochwowego są podobne jak w kapturku naszyjkowym: zniekształcenia anatomiczne i niektóre przypadki wypadania narządu rodnego, śródnabłonkowa neoplazja szyjki macicy (CIN), czy rak szyjki macicy.

Przy idealnym stosowaniu wskaźnik Pearla wynosi 6, a rzeczywisty wskaźnik Pearla to 12,1. 

Gąbka dopochwowa 

Wykonana jest z pianki z poliuretanu, która nasączona jest spermicydem (środkiem plemnikobójczym). Jest okrągła i wyprofilowana tak, aby lepiej dopasowała się do szyjki macicy. Gąbkę powinno umieścić się przed szyjką macicy w taki sposób, aby zakryć jej ujście zewnętrzne, co stanowi barierę mechaniczną.

W zależności od zaleceń producenta, niektóre gąbki powinny być zwilżone przed aplikacją w celu aktywacji spermicydu. Gąbka dopochwowa ma tasiemkę lub specjalną pętelkę ułatwiającą jej wyjmowanie. Trzeba jednak pamiętać, że można ją wyjąć dopiero po przynajmniej 12 godzinach po stosunku. Gąbka dopochwowa jest jednorazowa. Jej zaletą jest to, że zwykle nie jest wyczuwalna przez żadnego z partnerów podczas stosunku.  

Wskaźnik Pearla przy idealnym stosowaniu u nieródek to 9, a u wieloródek 20, natomiast przy typowym stosowaniu u nieródek to 12, a u wieloródek 24. 

Środki plemnikobójcze (spermicydy) 

Nie należą do mechanicznych, lecz do chemicznych metod antykoncepcji, ale często są łączone z metodami mechanicznymi. Działanie środków plemnikobójczych polega na unieruchomieniu i zniszczeniu plemników. Można zakupić je w wielu różnych postaciach, np. globulek, żeli, pianek czy kremów, które wprowadza się do pochwy przed stosunkiem płciowym. Długość działania środków plemnikobójczych zależy od formuły i może wynosić nawet 8 h.  

Według badań częste stosowanie wysokich stężeń spermicydu nonoxynolu-9 ma związek ze zwiększonym ryzykiem zmian na narządach płciowych, które mogą zwiększać ryzyko zakażenia wirusem HIV.  

Dodatkowo może powodować podrażnienie pochwy i szyjki macicy oraz zwiększać ryzyko przekazania HIV partnerom.  

Wskaźnik Pearla dla idealnego stosowania tej metody to 18, a rzeczywisty 28. 

Antykoncepcja barierowa a ciąża 

Jedną z zalet barierowych metod antykoncepcji jest to, że nie trzeba czekać na powrót do płodności po przerwaniu ich stosowania. Jeśli po zaprzestaniu stosowania antykoncepcji występują trudności z zajściem w ciążę, należy zgłosić się do lekarza ginekologa w celu ustalenia przyczyny niepłodności. 

Podczas korzystania z każdego rodzaju antykoncepcji istnieje możliwość zajścia w ciążę, nawet podczas ich idealnego stosowania.  

Metoda barierowa u młodych osób 

W zmniejszeniu odsetka niechcianych ciąż oraz infekcji przenoszonych drogą płciową u nastolatek dużą rolę odgrywa rzetelna i odpowiednia edukacja seksualna. Głównym powodem nieplanowanych ciąż w tej grupie wiekowej są błędy w stosowaniu wybranej metody antykoncepcji. WHO rekomenduje stosowanie podwójnej metody antykoncepcji u młodych ludzi – zarówno metod barierowych (prezerwatywy), które chronią przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, jak i skutecznych metod hormonalnych dających dodatkową ochronę przed ciążą. 

Metody barierowe mają wiele zalet, ich skuteczność antykoncepcyjna jest jednak niższa i istnieje większe ryzyko niepowodzenia niż na przykład przy metodach hormonalnych. Z tego powodu zwykle zalecane jest stosowanie podwójnej metody antykoncepcji, w tym barierowej, co pomoże zapobiec zarówno niechcianej ciąży, jak i zakażeniom.