Analgezja – na czym polega zjawisko zniesienia bólu?

Czym jest analgezja? 

Pojęcie analgezji wywodzi się z języka greckiego (gr. an – bez, algos – ból; dosłownie „bez bólu”). Są to działania medyczne polegające na eliminacji bólu, które mogą być przeprowadzane zarówno u osób przytomnych, jak i nieprzytomnych.

Nowoczesna analgezja polega na zabezpieczeniu hospitalizowanych pacjentów przed silnym, intensywnym i przewlekłym bólem wywołanym najczęściej chorobą nowotworową lub powstałym na skutek działania czynników fizycznych (uderzenia, złamania) i chemicznych (poparzenia). Analgezja ma także uchronić pacjentów przed potencjalnym ostrym bólem związanym z przeprowadzeniem inwazyjnych procedur medycznych (operacje i zabiegi chirurgiczne).

Analgezja – rodzaje 

Ze względu na skalę znoszenia bólu wyróżnia się analgezję: 

• ogólną – dotyczy czasowego wyłączenia świadomości i odczuwania bólu, głównie poprzez zaordynowanie przez anestezjologa leków nazywanych analgetykami, które blokują odczuwanie bólu. Jest wykorzystywana przy bardziej zaawansowanych zabiegach chirurgicznych; 
• miejscową – polega na całkowitym zniesieniu bólu w konkretnym obszarze ciała dzięki precyzyjnemu podaniu leków znieczulających miejscowo. Stosowana przy mniejszych zabiegach chirurgicznych, a także w stomatologii. 

Ponadto ze względu na rodzaj zastosowanej metody analgetycznej wyróżnia się:  

• analgezję farmakologiczną – polega na podaniu leków z różnych grup – opioidów, NLPZ, trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych, neuroleptyków, środków uspokajających i miejscowo znieczulających, a nawet niektórych leków przeciwpadaczkowych; 
• analgezję niefarmakologiczną – odbywa się bez zastosowania leków. Zalicza się tutaj neurolizę (polega na celowym uszkadzaniu nerwów przewodzących bodźce bólowe), hipnozę, przecięcie chirurgiczne, przezskórną stymulację nerwów obwodowych czy zabiegi fizykalne (masaże, elektroterapię czy termoterapię) [3]. 

Metody stosowane w celu zniesienia bólu  

Obecnie wyróżnia się kilka metod stosowanych w leczeniu bólu: 

• analgezja kontrolowana przez pacjenta,  
• analgezja z wyprzedzeniem,  
• analgezja zbilansowana. 

Analgezja kontrolowana przez pacjenta (PCA – Patient Controlled Analgesia) została wprowadzona w latach 80. XX wieku. Obecnie jest popularna w szpitalach i hospicjach. Metoda polega na dożylnym podaniu leków analgetycznych, którymi najczęściej są morfina, fentanyl, tramadol czy buprenorfina. Związki te są zaordynowane przez lekarza w konkretnej dawce dostosowanej do stanu zdrowia i wieku pacjenta.  

Chory sam decyduje o momencie dożylnego podania analgetyku poprzez naciśnięcie specjalnego przycisku.  

Dużą korzyścią tej metody jest znacząca redukcja czasu między wystąpieniem uporczywego bólu a podaniem silnych leków przeciwbólowych. Co ważne, pacjent za każdym razem otrzymuje tę samą dawkę leku, a odpowiednie systemy zabezpieczające chronią go przed przedawkowaniem środków analgetycznych, które w zbyt dużych dawkach mogą być niebezpieczne dla zdrowia i życia [1,2]. 

Analgezja z wyprzedzeniem (Preemptive analgesia) ma za zadanie zapobiegać bólowi w okresie okołooperacyjnym, zanim on nastąpi. W tym celu stosowane są różne leki z wielu grup, np. opioidy, NLPZ (paracetamol, metamizol), ketamina, klonidyna czy leki znieczulające miejscowo. 

Analgezja zbilansowana polega na ścisłym kontrolowaniu bólu poprzez podanie pacjentowi różnych leków przeciwbólowych, tak aby działały one synergicznie i maksymalnie zmniejszały odczucie bólu. W tym celu stosuje się np. połączenie NLPZ i opioidów. Dzięki synergicznemu łączeniu leków przeciwbólowych można zastosować mniejsze dawki poszczególnych leków, a w konsekwencji zminimalizować ich działania niepożądane [2,3]. 

Podsumowując, stosowanie różnych metod analgetycznych umożliwia skuteczne zniesienie bólu, zarówno w trakcie operacji, jak i po jej zakończeniu. W związku z tym ważny jest ich właściwy dobór z uwzględnieniem wielu czynników, tak aby pacjent po zabiegu jak najszybciej wrócił do zdrowia.  

Przeczytaj również:
Opioidy i opiaty w leczeniu bólu