Glejak mózgu – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Czym jest glejak mózgu? 

Glejaki mózgu to grupa guzów powstających w wyniku nieprawidłowego rozrostu gleju. Komórki glejowe są uznawane za komórki podporowe dla neuronów, z którymi tworzą tkankę mózgową. Zapewniają one odżywienie dla komórek nerwowych, tworzą barierę krew-mózg i wytwarzają wiele enzymów. Jeżeli zaczyna dochodzić do nieprawidłowych podziałów komórek glejowych, to wówczas następuję tzw. transformacja nowotworowa i powstaje guz.

W zależności od tego, czy ma on zdolność do rozprzestrzeniania się (naciekania) na sąsiednie tkanki i dawania przerzutów odległych, wyróżnia się nowotwory łagodne (bez takich cech) i złośliwe. Glejaki stanowią około 70% pierwotnych nowotworów mózgu, są więc najczęstszymi guzami w tej lokalizacji. Występują z większą częstością u dzieci niż u dorosłych [1-3].

Rodzaje glejaków mózgu 

Glejak mózgu to nie tylko jeden nowotwór, ale grupa guzów o różnym potencjale złośliwości i wywodzących się z różnego typu komórek gleju. Ze względu na rodzaj komórek glejowych, z których powstaje glejak mózgu, wyróżnia się następujące rodzaje nowotworów: 

• komórek astrocytarnych (gwiaździaki), 
• komórek wyścielających komory mózgu (wyściółczaki), 
• komórek skąpowypustkowych (skąpodrzewiaki). 

Ze względu na agresywność nowotworu, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) dokonała podziału nowotworów ośrodkowego układu nerwowego (mózgu i rdzenia kręgowego) na cztery stopnie złośliwości, gdzie stopień I to nowotwory łagodne, a IV – najbardziej złośliwe. Taki podział odnosi się także do glejaków mózgu, który dzieli się na glejaki: 

• I stopnia – gwiaździak włosowatokomórkowy; 
• II stopnia – gwiaździak włókienkowy, skąpodrzewiak, wyściółczak; 
• III stopnia – gwiaździak, skąpodrzewiak i wyściółczak anaplastyczny; 
• IV stopnia – glejak wielopostaciowy. 

Co ważne, niektóre glejaki, jeżeli nie zostaną usunięte, mają skłonność do zezłośliwienia, tzn. do przejścia na wyższy stopień złośliwości wraz z upływem czasu. Dość częste jest przejście gwiaździaka anaplastycznego (III stopień złośliwości) w glejaka wielopostaciowego (IV stopień złośliwości). Ten ostatni nowotwór jest jednym z najbardziej agresywnych i zwykle powoduje szybki zgon pacjenta od momentu zdiagnozowania [1-5].  

Glejak mózgu – przyczyny 

Przyczyny powstawania glejaków mózgu nie są w pełni poznane. Prawdopodobnie związane są z określonymi mutacjami genetycznymi i występowaniem guzów mózgu w rodzinie. Niektóre choroby genetyczne, takie jak m.in. nerwiakowłókniakowatość typu 1 i 2 czy stwardnienie guzowate, zwiększają ryzyko glejaków. Czynnikami ryzyka są także długotrwałe narażenie na promieniowanie jonizujące (radioaktywne) czy długotrwały kontakt z chemikaliami. W zdecydowanej większości przypadków zachorowań nie udaje się jednak ustalić przyczyny [1-5].  

Glejak mózgu – objawy 

Objawy glejaków mózgu mogą być różnorodne. Większość guzów przez długi czas lub nigdy nie wywołuje żadnych dolegliwości. Pojawienie się symptomów zwykle związane jest z powiększaniem się nowotworu i naciekaniem przez niego ważnych struktur w obrębie mózgu i/lub ma związek ze wzrostem ciśnienia wewnątrzczaszkowego. Przewlekłe nadciśnienie wewnątrz czaszki powoduje występowanie następujących objawów: 

• ból głowy – to najczęstszy objaw; jest najsilniejszy rano i narasta wraz z powiększaniem się guza;  
• senność; 
• zaburzenia świadomości; 
• pogorszenie widzenia (związane z występowaniem obrzęku tarczy nerwu wzrokowego); 
• nudności i wymioty, pojawiające się zwłaszcza rano; 
• zaburzenia równowagi. 

Występujące objawy są zależne także od lokalizacji, w której dochodzi do rozrostu guza.  

Nowotwory zlokalizowane w płatach czołowych 

Najbardziej charakterystycznymi dolegliwościami są zmiany w charakterze i zachowaniu. U chorego pojawiają się niechęć do działania, brak inicjatywy i apatia. Mogą się także pojawić spowolnienie intelektualne i problemy z koncentracją, co razem może się przyczyniać do trudności w wykonywaniu codziennych obowiązków. Pojawiają się problemy z pamięcią i planowaniem.  

Z drugiej jednak strony w guzach zlokalizowanych u podstawy płatów czołowych obserwuje się u chorych impulsywność, wesołkowaty nastrój i dużą chwiejność emocjonalną. Czasem stwierdza się zanik węchu i pogorszenie widzenia. Niekiedy rosnący guz może powodować niedowłady kończyn lub osłabienie siły mięśniowej. 

Nowotwory zlokalizowane w płatach skroniowych  

Mogą powodować problemy z wysławianiem się (co jest określane mianem afazji). Powoduje to albo problemy z rozumieniem mowy (przy zachowanej zdolności do mówienia) albo z wysławianiem się (przy rozumieniu mowy). Mogą pojawiać się także ubytki w polu widzenia, problemy z rozumieniem muzyki i zawartości emocjonalnej wypowiedzi. Jednym z częstszych objawów nowotworów rozwijających się w tej okolicy są napady padaczki, które występują po raz pierwszy w życiu.  

Nowotwory zlokalizowane w płatach ciemieniowych 

Dochodzi do różnego rodzaju zaburzeń odczuwania po stronie przeciwnej do guza. Mogą pojawić się problemy z lokalizowaniem bodźca dotykowego na skórze, rozróżnianiem bodźca pojedynczego od podwójnego, rozpoznawaniem przedmiotów trzymanych w dłoni i ułożenia kończyny. Nie raz chory nie daje zdaje sobie sprawy z objawów zaburzenia czucia czy niedowładów. Pojawiają się problemy z wykonywaniem złożonych czynności (np. samodzielnym ubieraniem się), kłopoty z rozpoznawaniem twarzy czy trudności w rozróżnianiu stron.  

Nowotwory zlokalizowane w płacie potylicznym  

Objawiają się zaburzeniami w polu widzenia. W zależności od lokalizacji nowotworu mogą występować połowicze ubytki widzenia, po stronie przeciwnej do guza. W niektórych przypadkach rozrost guza może prowadzić do całkowitej utraty wzroku.  

Glejak mózgu – diagnostyka 

Diagnostyką i leczeniem glejaków mózgu zajmują się lekarze neurolodzy, neurochirurdzy i onkolodzy. Rozpoczęcie procesu diagnostycznego wynika zwykle z zaobserwowania przez chorego lub osoby z jego otoczenia objawów opisanych powyżej. Podstawą rozpoznania glejaków mózgu są badania obrazowe. Wykonuje się zarówno tomografię komputerową (TK), jak i rezonans magnetyczny (MRI). Oba badania mają różne zastosowania, przy czym to MRI pozwala na dokładniejszą ocenę mózgu i jest testem radiologicznym z wyboru w glejakach mózgu. Ważna jest także ocena mikroskopowa tkanki guza, pozwalająca na ustalenie ostatecznego rozpoznania, wykonywana po operacji usunięcia nowotworu lub pobrania biopsji (rzadziej). 

Glejak mózgu – leczenie 

Podstawę leczenia w glejakach mózgu stanowi operacja, która ma na celu usunięcie masy nowotworowej, ustalenie podtypu glejaka, a niekiedy zmniejszenie ucisku i ciśnienia wewnątrzczaszkowego. W zależności od stopnia złośliwości guza, oprócz leczenia chirurgicznego stosuje się także samo naświetlanie (radioterapia) lub połączone z chemioterapią (radiochemioterapia). Glejaki mózgu stanowią zróżnicowaną pod względem budowy i złośliwości grupę nowotworów. W zależności od lokalizacji i stopnia zaawansowania są zupełnie bezobjawowymi, niegroźnymi zmianami lub szybko rozrastającymi się, zagrażającymi życiu guzami. W przypadku nowotworów mózgu ważna jest czujność i szybkie zgłoszenie się do lekarza w przypadku występowania niepokojących objawów. Pozwala to na podjęcie sprawnej diagnostyki i zastosowanie skutecznego leczenia.

Przeczytaj również:
Czy witamina C może pomóc w leczeniu raka?