Badania tarczycy. Nie zwlekaj, zbadaj się!

Za co odpowiada tarczyca?

Tarczyca pełni w naszym organizmie funkcję gruczołu.

Odpowiada ona za wydzielanie hormonów:

• trójjodotyroniny (T3),
• tyroksyny (T4), 
• kalcytoniny.

Dla ludzkiego organizmu największe znaczenie mają dwa pierwsze hormony. Tyroksyna i trójjodotyronina biorą udział w wielu kluczowych procesach i są niezbędne, aby nasze tkanki działały prawidłowo. Kontrolują m.in. metabolizm glukozy i lipidów, gospodarkę energetyczną organizmu oraz temperaturę ciała. Dbają również o to, aby Twoje serce pracowało prawidłowo, a ciśnienie krwi było na odpowiednim poziomie. Odpowiadają też za prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego i rozrodczego.

Pamiętaj, że zdrowa tarczyca jest niezwykle ważna w utrzymaniu zdrowia i dobrego samopoczucia.

Kiedy warto zbadać tarczycę?

Badania tarczycy wykonaj, jeśli odczuwasz dolegliwości wskazujące na nadczynność lub niedoczynność tarczycy.

Jeśli jesteś w trakcie leczenia chorób tego narządu, lekarz może zlecić Ci kontrolnie wykonanie pakietu tarczycowego, aby ocenić skuteczność stosowanej terapii.

Specjaliści zlecają również profilaktyczne wykonanie badań tarczycy w celu oceny jej działania. Mogą na nie skierować także kobiety będące w ciąży lub planujące macierzyństwo. 

Objawy problemów z tarczycą 

Objawy wskazujące na problemy z tarczycą możemy podzielić na dwie grupy.

Do pierwszej grupy zaliczamy objawy wskazujące na niedoczynność tarczycy: 

• przewlekłe zmęczenie, 
• senność, 
• osłabienie, 
• obniżony nastrój, 
• zwiększenie masy ciała, 
• zaparcia, 
• częste uczucie zimna, 
• niskie tętno, 
• wypadanie włosów, 
• blada, sucha, łuszcząca się skóra, 
• spadek libido, 
• zaburzenia miesiączkowania. 

Do drugiej grupy zaliczamy objawy, które mogą sugerować nadczynność tego gruczołu: 

• pobudzenie, 
• niepokój, 
• bezsenność, 
• potliwość, 
• zmniejszenie masy ciała, 
• osłabienie siły mięśniowej, 
• uczucie gorąca, 
• wysokie tętno, 
• drżenie rąk, 
• zaburzenia widzenia, wytrzeszcz, 
• biegunki, 
• spadek libido, 
• zaburzenia miesiączkowania. 

Badania tarczycy – jakie wykonać?

Diagnostykę rozpocznij wstępnym badaniem poziomu hormonu tyreotropowego (TSH). Jeśli wyniki są nieprawidłowe, wykonaj kolejne badania. Na podstawie samego TSH nie można postawić precyzyjnej diagnozy.

W kolejnym etapie sprawdź poziom trójjodotyroniny (FT3) i tyroksyny (FT4). Pamiętaj jednak, że to także może nie dać kompletnego obrazu Twojego stanu zdrowia. 

Aby w pełni ocenić funkcje tarczycy, najlepiej wykonać tzw. pakiet tarczycowy.

Pakiet tarczycowy obejmuje zazwyczaj następujące badania: 

• stężenie hormonu tyreotropowego (TSH), 
• stężenie wolnej trójjodotyroniny (FT3), 
• stężenie wolnej tyroksyny (FT4), 
• stężenie przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG), 
• stężenie przeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO). 

W skład pakietu tarczycowego wchodzą czasami dodatkowe badania:

• TG – badanie poziomu tyreoglobuliny, 
• TRAb – badanie poziomu przeciwciał przeciw receptorowi hormonu tyreotropowego.

Badania może zlecić lekarz, ale możesz je także przeprowadzić na własną rękę przed wizytą u specjalisty. Wykonanie całego pakietu zminimalizuje ilość kolejnych wizyt w przychodni. 

Stężenie hormonu tyreotropowego (TSH)

Stężenie hormonu tyreotropowego najczęściej jest pierwszym badaniem rozpoczynającym diagnostykę chorób tarczycy. To najczulsze badanie. Pozwala ono wykryć większość zaburzeń czynności tarczycy, zarówno objawowych, jak i bezobjawowych.

Co to jest TSH?

TSH jest hormonem wydzielanym przez przysadkę mózgową. Pobudza tarczycę do produkcji i wydzielania hormonów tarczycy: trójjodotyroniny (FT3) i tyroksyny (FT4). Przysadka mózgowa zwiększa wydzielanie hormonu tyreotropowego w reakcji na niskie stężenie hormonów tarczycy. Jeśli stężenie hormonów tarczycy jest wysokie, przysadka zmniejsza wydzielanie TSH. Jest to tzw. efekt sprzężenia zwrotnego między przysadką mózgową a tarczycą. Wydzielanie TSH jest zależne również od działania adrenaliny i wazopresyny.

Zmiany poziomu TSH pojawiają się wcześniej niż zmiany w poziomach hormonów wydzielanych przez samą tarczycę. Jest to pierwszy sygnał świadczący o nieprawidłowym działaniu gruczołu. Z tego powodu jest podstawowym badaniem w diagnostyce chorób tarczycy. 

Jaka jest norma TSH?

Norma TSH wynosi 0,23-4,0 µU/ml. Pamiętaj, że normy nie u wszystkich z nas będą takie same. Niektóre grupy pacjentów powinny być traktowane inaczej, np. u kobiet planujących ciążę TSH nie powinno przekraczać 2,5 µU/ml.

Podwyższone TSH może świadczyć o: 

• chorobach tarczycy: 
  • subklinicznej niedoczynności tarczycy, 
  • autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy – chorobie Hashimoto, 
• nieskutecznej terapii hormonami zastępczymi tarczycy u pacjentów w trakcie leczenia,
• gruczolaku przysadki mózgowej. 

Obniżone TSH może wskazywać na: 

• choroby tarczycy: 
  • chorobę Gravesa-Basedowa, 
  • toksyczne wole guzkowe, 
• choroby przysadki mózgowej: 
  • guz przysadki mózgowej lub guz w obrębie tkanek otaczających gruczoł powodujący ucisk przysadki, 
  • zespół Sheehana (niedokrwienna martwica przysadki), 
• przedawkowanie zastępczych hormonów tarczycy u pacjentów w trakcie leczenia. 

Kiedy zbadać TSH? 

TSH zbadaj w przypadku: 

• podejrzenia niedoczynności tarczycy, 
• podejrzenia nadczynności tarczycy, 
• kontrolnie podczas leczenia chorób tarczycy, 
• profilaktycznie w celu sprawdzenia funkcji tarczycy. 

Niekiedy lekarz zleca również badanie poziomu przeciwciał przeciw receptorowi hormonu tyreotropowego (TRAb). Dzieli się je na stymulujące, blokujące i zakłócające wiązanie z receptorem. Badanie TRAb może pomóc zdiagnozować choroby autoimmunologiczne tarczycy.

Stężenie wolnej trójjodotyroniny (FT3) 

W diagnostyce chorób tarczycy oznaczamy wolną frakcję FT3 (wolną trójjodotyroninę), czyli tę niezwiązaną z białkami. Pozwala to na ocenę realnego stężenia hormonu. Poziom FT3 zależy od stężenia hormonu tyreotropowego (TSH), który wydziela przysadka mózgowa. Wyniki FT3 i FT4 powinny być analizowane razem, także w odniesieniu do wyniku TSH. 

Czym jest trójjodotyronina? 

Trójjodotyronina (FT3) jest jednym z dwóch głównych hormonów wydzielanych przez tarczycę. Przeważająca ilość FT3 powstaje z tyroksyny (drugiego hormonu wydzielanego przez tarczycę) w tkankach docelowych. W gruczole tarczowym jest wydzielana w znacznie mniejszej ilości.

Trójjodotyronina odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie wielu układów ludzkiego organizmu, m.in. nerwowego, krążenia, pokarmowego czy rozrodczego. Kontroluje metabolizm węglowodanów i tłuszczów, a także wpływa na prawidłowe działanie nerek. 

Jaka jest norma FT3? 

Norma FT3 wynosi 4,0-7,8 pmol/l.

Lekarz zawsze zestawia wyniki z innymi parametrami oceniającymi czynność tarczycy.

Bierze także pod uwagę następujące czynniki: 

• wiek pacjenta,
• inne choroby,
• stosowane leki.

Nie interpretuj wyników na własną rękę. Powinien to zrobić doświadczony lekarz.

Podwyższone FT3 może świadczyć o: 

• nadczynności tarczycy, 
• chorobie Gravesa-Basedowa, 
• wolu guzkowym toksycznym, 
• uszkodzeniu tarczycy, w wyniku którego doszło do uwolnienia zapasu hormonów, 
• przedawkowaniu zastępczych hormonów tarczycy u pacjentów w trakcie leczenia, 
• działaniach niepożądanych związanych z przyjmowaniem innych leków (np. przeciwcukrzycowych, sterydowych), 
• chorobach przysadki mózgowej. 

Obniżone FT3 może wskazywać na: 

• idiopatyczną niedoczynność tarczycy, 
• chorobę Hashimoto, 
• atroficzne zapalenie tarczycy, 
• choroby przysadki mózgowej. 

Kiedy zbadać FT3? 

Zbadaj FT3, gdy poziom TSH jest nieprawidłowy. Określenie poziomu FT3 razem z FT4 umożliwia postawienie dokładnej diagnozy.

Pamiętaj, że wyniki trzeba analizować równolegle z poziomem FT4 i TSH.

FT3 oznacza się również, aby monitorować skuteczność leczenia u pacjentów, u których stwierdzono już choroby tarczycy.

Stężenie wolnej tyroksyny (FT4)

W przypadku tyroksyny również oznaczamy zazwyczaj frakcję niezwiązaną z białkami (wolną tyroksynę), czyli FT4. Poziom FT4, tak jak FT3, zależy od stężenia hormonu tyreotropowego (TSH) wydzielanego przez przysadkę mózgową.

Czym jest tyroksyna? 

Tyroksyna (T4) jest hormonem wydzielanym przez gruczoł tarczowy. Jest to prohormon, z którego powstaje wolna tyroksyna (FT4). Jest ona aktywną formą hormonu. Tyroksyna sama wywiera wpływ na organizm, ale w tkankach docelowych powstaje z niej również większość trójjodotyroniny (FT3).

FT4 wraz z FT3 kontrolują czynność większości tkanek. Odpowiadają m.in. za gospodarkę energetyczną naszego organizmu. 

Jaka jest norma FT4? 

Norma FT4 wynosi 11,8-24,6 pmol/l. 

FT4 zawsze trzeba analizować w odniesieniu do FT3 i TSH.

Na wynik może mieć wpływ wiele różnych czynników, m.in.: 

• wiek pacjenta,
• leki stosowane przewlekle,
• choroby współistniejące.

Wyniki powinien interpretować jedynie lekarz.

Podwyższone FT4 może wskazywać na: 

• idiopatyczną nadczynność tarczycy, 
• chorobę Gravesa-Basedowa, 
• wole guzkowe toksyczne, 
• podostre zapalenie tarczycy, 
• zbyt wysoką dawkę zastępczych hormonów tarczycy przyjmowanych przez pacjentów w trakcie leczenia niedoczynności, 
• możliwe skutki uboczne związane z terapią innych chorób (np. cukrzycy), 
• choroby przysadki mózgowej. 

Obniżone FT4 może świadczyć o: 

• idiopatycznej niedoczynności tarczycy, 
• chorobie Hashimoto, 
• atroficznym zapaleniu tarczycy, 
• chorobach przysadki mózgowej.

Kiedy zbadać FT4?

FT4, podobnie jak FT3, jest badane najczęściej w drugim etapie, gdy sprawdzany wcześniej poziom TSH jest nieprawidłowy. Określenie poziomu hormonów wydzielanych przez tarczycę pozwala lekarzowi postawić diagnozy. Aby była ona precyzyjna, wyniki trzeba analizować równolegle z poziomem FT4 i TSH. FT4 oznaczamy również u pacjentów leczonych na choroby tarczycy w celu sprawdzenia skuteczności leczenia.

Stężenie przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG)

Badanie stężenia przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG) wykonujemy najczęściej w przypadku podejrzenia autoimmunologicznego zapalenia tarczycy (choroby Hashimoto). Anty-TG jest tzw. przeciwciałem przeciwtarczycowym. Ich zadaniem jest niszczenie komórek gruczołu tarczowego. Stopniowo niszczona tarczyca wydziela coraz mniejsze ilości hormonów, dlatego z czasem pojawiają się objawy niedoczynności. 

Jaka jest norma anty-TG?

Norma wynosi najczęściej <115 IU/ml. Może różnić się w zależności od stosowanej metody oznaczania. 

Kiedy zbadać anty-TG?

Anty-TG badamy zazwyczaj dopiero wówczas, gdy lekarz stwierdzi niedoczynność tarczycy. Może być ona: 

• jawna – kiedy wyniki TSH, FT3 i FT4 są nieprawidłowe, 
• utajona (inaczej subkliniczna) – kiedy wyniki TSH są nieprawidłowe, a wyniki FT3 i FT4 prawidłowe.

Kiedy lekarz rozpozna niedoczynność tarczycy, trzeba ustalić jej przyczynę. Wówczas zazwyczaj bada się u pacjenta przeciwciała przeciwtarczycowe.

Samo anty-TGw przypadku braku objawów czy braku nieprawidłowości w badaniu USG nie jest wystarczające do postawienia diagnozy.

Lekarz zleca wykonanie anty-TG, gdy nie można oznaczyć poziomu anty-TPO. Podwyższony poziom anty-TPO jest dużo bardziej charakterystyczny dla choroby Hashimoto niż podwyższony poziom anty-TG.

Czasami zleca się również badanie poziomu samej tyreoglobuliny (TG). Jest to białko hormonalne, które wytwarzają komórki tarczycy. Tyreoglobulina odpowiada za syntezę oraz magazynowanie trójjodotyroniny i tyroksyny. Wysokie stężenie białka wskazuje na znaczny stopnień zniszczeń komórek pęcherzykowych tarczycy. Poziom tyreoglobuliny rośnie podczas stanu zapalnego narządu lub rozwoju nowotworu.

Stężenie przeciwciał przeciwko peroksydazie (anty-TPO) 

Stężenie przeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) również wykonuje się w przypadku podejrzenia choroby Hashimoto. Anty-TPO wraz z anty-TG są przeciwciałami przeciwtarczycowymi skierowanymi na gruczoł tarczowy. Hashimoto przebiega bezboleśnie. Z czasem pojawiają się objawy typowe dla niedoczynności tarczycy.

Na badanie anty-TPO lekarze kierują również kobiety w ciąży, aby ocenić ryzyko wystąpienia poporodowego zapalenia tarczycy. 

Jaka jest norma anty-TPO? 

Norma wynosi najczęściej <34 IU/ml. Może różnić się w zależności od stosowanej metody oznaczania. 

Kiedy zbadać anty-TPO? 

Anty-TPO, podobnie jak anty-TG, badamy zazwyczaj dopiero po stwierdzeniu niedoczynności tarczycy.

Zwiększone stężenie przeciwciał anty-TPO jest bardzo charakterystyczne dla choroby Hashmioto.

Jak się przygotować do badań tarczycy? 

Poziom hormonów tarczycy zależy od rytmu dobowego naszego organizmu. Na badania najlepiej zgłoś się rano.

Aby wykonać standardowe badania z pakietu tarczycowego (TSH, FT3, FT4, anty-TPO, anty-TG), nie musisz być na czczo. Posiłek nie powinien zaburzyć wyników. Przed pobraniem krwi wypij szklankę wody, aby usprawnić cały proces.

Przed badaniem unikaj wzmożonego wysiłku i stresu. Zrezygnuj z porannego biegania czy dojazdu do laboratorium rowerem. Znaczny wysiłek może zaburzyć wyniki badań.

Zazwyczaj zaleca się wykonywanie badań tarczycy przed przyjęciem leków. Skonsultuj to jednak z lekarzem zlecającym badanie, najlepiej endokrynologiem. Zadecyduje on, czy jest to konieczne.

Ile kosztuje pakiet tarczycowy?

Koszt wykonania badań może różnić się w zależności od laboratorium i miasta, w którym chcemy je przeprowadzić.

Średni koszt badań tarczycy wykonywanych prywatnie:

Niektóre laboratoria oferują badania w pakietach.

Pakiet tarczycowy zawierający wszystkie niezbędne badania to koszt ok. 200 zł

W skład pakietów tarczycowych mogą wchodzić również dodatkowe badania, takie jak badanie poziomu tyreoglobuliny (TG) czy badanie poziomu przeciwciał przeciw receptorowi hormonu tyreotropowego (TRAb).

Czy badania tarczycy podlegają refundacji?

Lekarz rodzinny może zlecić bezpłatnie jedynie badanie TSH. Pozostałe badania tarczycy na koszt Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) może zlecić tylko lekarz specjalista. Aby uzyskać skierowanie na bezpłatne badania, udaj się do przychodni endokrynologicznej, która ma podpisany kontrakt z NFZ.

Przeczytaj również:
Badania profilaktyczne dla kobiet. Weź zdrowie w swoje ręce!