Cholesterol całkowity – co to jest? Badanie, wyniki, normy i interpretacja

Cholesterol całkowity – co to jest? 

Pojęcie cholesterolu całkowitego (TC) odnosi się do całościowego poziomu cholesterolu we krwi. Jest to zarówno cholesterol egzogenny, czyli taki dostarczany z pokarmem, jak i endogenny, produkowany przez organizm (przede wszystkim w wątrobie). We krwi występuje on w postaci lipoprotein. W dużym uproszczeniu jest to połączenie cholesterolu i apolipoprotein, czyli swoistych białek, które ułatwiają transport cholesterolu w organizmie. W zależności od zawartości białka dzieli się on na kilka frakcji: 

• HDL,  
• LDL,  
• VLDL,  
• IDL,  
• chylomikrony.   

Badanie poziomu cholesterolu całkowitego określa ich sumę we krwi.

Wysoki i niski cholesterol całkowity – przyczyny 

Cholesterol pełni w organizmie wiele ważnych funkcji:  

• stanowi budulec dla błon komórkowych; 
• powstaje z niego witamina D3; 
• bierze udział w wytwarzaniu hormonów sterydowych (kortyzonu, aldosteronu, progesteronu, estrogenów oraz testosteronu) oraz powstawaniu kwasów żółciowych; 
• ma wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego oraz prawidłową aktywność enzymów i receptorów biorących udział w niektórych szlakach metabolicznych; 
• wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, gdyż uczestniczy w przekazywaniu sygnałów przez komórki nerwowe. 

Należy pamiętać, że nie tylko wysoki poziom cholesterolu jest niewskazany. Również jego zbyt mała ilość może przyczynić się do wielu zaburzeń, szczególnie związanych z układem nerwowym.  

Przyczyną podwyższonego cholesterolu, poza przypadkami uwarunkowanymi genetycznie (np. hipercholesterolemia rodzinna), jest przede wszystkim niewłaściwy tryb życia: 

• nieodpowiednia dieta,  
• brak aktywności fizycznej,  
• otyłość lub nadwaga,  
• palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu,  
• stres, 
• przyjmowanie niektórych leków.  

Również w przypadku chorób, takich jak niewydolność nerek, niedoczynność tarczycy, łuszczyca czy zastój żółci, dochodzi do podwyższenia poziomu cholesterolu całkowitego. Poza tym bardzo często obserwuje się jego zbyt wysoki poziom u kobiet ciężarnych w II i III trymestrze. Jest to także charakterystyczny objaw w przypadku osób uzależnionych od alkoholu. Należy zwrócić uwagę, że wraz z wiekiem obniża się ilość wytwarzanych hormonów płciowych, co także powoduje wzrost stężenia TC. 

Hipocholesterolemia (poziom cholesterolu poniżej 150 mg/dl) jest często ignorowana, ale warto wiedzieć, że poza wpływem na nasze samopoczucie, może świadczyć o różnych stanach chorobowych w naszym organizmie. Niski poziom cholesterolu może występować u osób stosujących głodówki, niedożywionych, z zaburzeniami wchłaniania i anemią oraz chorujących na nadczynność tarczycy. To często charakterystyczny symptom związany z uszkodzeniem wątroby – marskości lub jej toksycznego uszkodzenia, wirusowego zapalenia oraz nowotworów. Poziom cholesterolu obniża się również przy ciężkich zakażeniach oraz przewlekłych stanach zapalnych, a czasami to pierwszy sygnał nowotworów układu krwiotwórczego.  

Przy wykonywaniu badań warto pamiętać, że poziom cholesterolu ulega obniżeniu przy przyjmowaniu dużych dawek witaminy C, co powoduje zafałszowanie wyników.  

Należy zwrócić uwagę na fakt, że niski poziom cholesterolu całkowitego może być spowodowany stosowaniem leków obniżających poziom cholesterolu. Wówczas istotna jest weryfikacja sposobu dawkowania. 

Niski poziom cholesterolu może w ekstremalnie rzadkich przypadkach być związany z zaburzeniami genetycznymi (np. zespół Smith-Lemli-Opitz).  

Objawy niskiego i wysokiego cholesterolu całkowitego – jakie występują? 

Objawy podwyższonego poziomu cholesterolu 

Hipercholesterolemia najczęściej nie daje żadnych objawów. Niestety z reguły pierwsze niepokojące sygnały pojawiają się w momencie, gdy zaczynamy chorować na schorzenia związane ze zbyt wysokim poziomem cholesterolu. Jednak pewne niespecyficzne objawy naszego ciała mogą być sygnałem, który świadczy o podwyższonym cholesterolu. Należą do nich: 

• dotkliwy ból nóg lub dyskomfort, co jest wywołane nieprawidłowym przepływem krwi na skutek zmian miażdżycowych w tętnicach;  
• skurcze łydek, szczególnie w nocy w trakcie snu; 
• bladość nóg, co wynika z ich złego ukrwienia;  
• błyszczenie i ściągnięcie skóry, 
• czasami w wyniku odkładania się nadmiaru cholesterolu na ścięgnach nadgarstków oraz ścięgnie Achillesa tworzą się guzki. 

Hipercholesterolemia jest jednym z czynników sprzyjających powstawaniu blaszki miażdżycowej, która stanowi bezpośrednią przyczynę wielu schorzeń sercowo-naczyniowych, w tym choroby wieńcowej. Jej charakterystycznym objawem jest ból w klatce piersiowej odczuwany jako piekący i rozrywający. Ból pojawia się w okolicy mostka i jest odczuwany jako ucisk czy gniecenie. Bardzo często promieniuje do ramion, szyi, żuchwy czy nadbrzusza. Najczęściej pojawia się w trakcie wysiłku fizycznego (często już niewielkiego), a także podczas posiłku, w stresowych sytuacjach, a nawet pod wpływem zimnego powietrza.  

Objawy obniżonego poziomu cholesterolu 

Objawy niskiego poziomu cholesterolu są niestandardowe i bardzo często nie są łączone z tym zaburzeniem. W związku z tym, że cholesterol wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego oraz jest powiązany z wydzielaniem serotoniny odpowiedzialnej za dobry nastrój, objawami mogą być: 

• depresja,  
• agresywne i gwałtowne zachowania,  
• ogólne osłabienie, 
• podatność na infekcje.  

Kiedy warto zmierzyć cholesterol całkowity? 

Wysoki poziom cholesterolu przez długi czas nie wywołuje objawów. Niestety często dopiero powikłania miażdżycy, przede wszystkim schorzenia układu sercowo-naczyniowego, są dla wielu osób pierwszym sygnałem hipercholesterolemii. Stąd tak istotna jest profilaktyka i regularne wykonywanie badań.  

Zaleca się, aby osoby młode, zdrowe, bez nałogów i prowadzące zdrowy tryb życia wykonywały badania co 3-5 lat. Badaniem przesiewowym powinni być objęci mężczyźni po 40. roku życia oraz kobiety w okresie menopauzalnym (po 50. roku życia), a także osoby z podwyższonym ryzykiem wystąpienia chorób układu krążenia. Jeśli wynik jest prawidłowy, to zaleca się powtórzenie badania nie rzadziej niż co 3-5 lat. W przypadku hipercholesterolemii po osiągnieciu prawidłowego wyniku poziomu LDL badanie należy wykonywać raz do roku. Czasami lekarz zaleca przeprowadzenie go częściej. 

Najczęstsze wskazania do badania poziomu cholesterolu całkowitego to: 

• cukrzyca, 
• otyłość lub nadwaga, 
• podejrzenie choroby wieńcowej, 
• nadciśnienie tętnicze, 
• choroby tarczycy, 
• zaburzenia wchłaniania, 
• obciążający wywiad rodzinny, 
• palenie tytoniu, 
• przewlekłe leczenie (np. retinoidami). 

Zalecane są także badania pod kątem zaburzeń lipidowych u dzieci powyżej 2. roku życia, jeśli w rodzinie występuje dyslipidemia, w tym hipercholesterolemia rodzinna czy przedwczesna choroba sercowo-naczyniowa bądź występują inne czynniki ryzyka.  

Poziom cholesterolu całkowitego – jak wygląda jego badanie? 

Oznaczenie poziomu cholesterolu całkowitego wykonuje się z krwi pobranej z żyły łokciowej. Istotnym elementem jest odpowiednie przygotowanie. Krew pobierana jest rano. Pacjent powinien być na czczo, a ostatni posiłek należy spożyć na ok. 10-12 godzin przed badaniem. Dzięki temu unikniemy zafałszowania wyniku. Ważne, aby posiłek nie zawierał pokarmów o dużej zawartości tłuszczów. Na około 2-3 dni przed badaniem nie należy spożywać alkoholu. Dozwolone jest picie wody i rezygnacja z kawy, herbaty, soków czy napojów gazowanych. Badanie nie powinno się wykonywać podczas infekcji. W miarę możliwości należy unikać intensywnego wysiłku fizycznego i wyeliminować czynniki stresujące. Niektóre leki także wpływają na poziom cholesterolu i mogą zaburzać wyniki, dlatego należy poinformować lekarza o zażywanych preparatach, a on zadecyduje, czy badanie powinno się wykonać przed, czy po jego przyjęciu. 

Pomiar cholesterolu całkowitego można również wykonać samodzielnie w warunkach domowych za pomocą urządzenia do samodzielnego pomiaru lub domowych testów diagnostycznych. Nie zastąpią one badania laboratoryjnego, ale stanowią praktyczną alternatywę pozwalającą na systematyczną kontrolę, szczególnie w przypadku osób zagrożonych chorobami układu krążenia. 

Norma cholesterolu całkowitego – jaka jest? 

Wytyczne dotyczące norm ustalone zostały na podstawie oceny indywidualnego ryzyka sercowo-naczyniowego. Dla osób zdrowych i chorych należących do grupy z umiarkowanym ryzkiem norma cholesterolu całkowitego wynosi do 190 mg/dl (5 mmol/l), a u osób z grup wysokiego ryzyka oraz bardzo wysokiego ryzyka (m.in. osoby chorujące na cukrzycę, z miażdżycą czy chorobą wieńcową) do 175 mg/dl (4,5 mmol/l). Wynik pomiędzy 200 a 239 mg/dl uznawany jest za granicznie wysoki, a powyżej 240 mg/dl za wysoki. 

U dzieci norma TC wynosi 170 mg/dl. Graniczny wysoki poziom to zakres od 170 do 199 mg/dl, a powyżej 200 mg/dl jest zbyt wysoki. 

Należy również zwrócić uwagę na zbyt niski poziom TC. Wynik poniżej 150 mg/dl wskazuje na hipocholesterolemię.  

Interpretacja wyników badania cholesterolu całkowitego 

Poziom cholesterolu całkowitego jest uzależniony od kilku czynników: 

• płci,  
• wieku,  
• palenia papierosów,  
• aktywności fizycznej,  
• przyjmowanych leków,  
• chorób towarzyszących, np. cukrzyca, nadciśnienie, występowanie rodzinnej dyslipidemii. 

Interpretacja wyników badań powinna się opierać nie tylko na opisywanych wcześniej normach, ale na całościowym obrazie pacjenta.  

Z reguły w przypadku wyników powyżej 230 mg/dl, oprócz zmiany stylu życia, wdrażane jest leczenie farmakologiczne. Natomiast przy stężeniu powyżej normy (granicznie wysoki poziom) w pierwszym etapie leczenia zaleca się zmianę diety i aktywność fizyczną. Dopiero po 6 miesiącach, jeśli wyniki nie poprawiają się, lekarz przepisuje leki obniżające poziom cholesterolu. Jeśli w badaniach został oznaczony tylko poziom cholesterolu całkowitego i jego norma jest przekroczona, lekarz zaleci wykonanie całego lipidogramu (frakcji LDL, HDL, nie-HDL oraz trójglicerydów), który daje pełny obraz nieprawidłowości związanych z poziomem cholesterolu we krwi. 

Fizjologicznie podwyższony poziom cholesterolu całkowitego występuje u kobiet w II i III trymestrze ciąży, jednak zbyt wysoki może być przyczyną występowania dyslipidemii u dzieci. Wysoki poziom cholesterolu może pojawić się także w przypadku osób cierpiących na zastój żylny.  

Zbyt niski poziom cholesterolu całkowitego to również sygnał, że coś niepokojącego dzieje się z naszym organizmem. Jeśli jest to jednorazowy, przejściowy incydent, nie stanowi to powodu do niepokoju. Wynik ok. 100 mg/dl jest już sygnałem, że należy szukać przyczyny tego stanu i poszerzyć badania. Należy pamiętać także, że fałszywie niski poziom cholesterolu może wynikać z zażywania zbyt dużych dawek witaminy C. 

Zbyt niski cholesterol całkowity – co to oznacza? 

Zbyt niski poziom cholesterolu jest związany z zaburzeniami pracy mózgu oraz układu nerwowego i zwiększa ryzyko wystąpienia depresji czy choroby afektywnej dwubiegunowej. Pośrednio jego mała ilość może zwiększać tendencję do samobójstw oraz agresywnych i gwałtownych zachowań.  

Cholesterol odgrywa także istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu immunologicznego, stąd jego zbyt niski poziom jest przyczyną spadku odporności, wskutek czego organizmowi może być trudno zwalczyć infekcję. Hipocholestrolemia zwiększa podatność na choroby wątroby, a także ryzyko wystąpienia udaru (tak samo, jak nadmiar cholesterolu). 

Warto zwrócić szczególną uwagę na poziom cholesterolu u dzieci, szczególnie do 3. roku życia, ponieważ bierze on udział prawidłowym rozwoju układu nerwowego i mózgu.  

Zbyt wysoki cholesterol całkowity – co to oznacza? 

Na zbyt wysoki poziom cholesterolu całkowitego wpływa kilka czynników i każdy wynik powinien być analizowany indywidualnie. Jeśli wartości TC są przekroczone, zaleca się wykonanie pełnego profilu lipidowego. Gdy poziom cholesterolu całkowitego i LDL są powyżej normy, a trójglicerydy w normie, taki stan określa się mianem hipercholesterolemii.  

Wysoki poziom cholesterolu to główna przyczyna tworzenia się blaszki miażdżycowej, która zwężając światło naczyń krwionośnych, zaburza przepływ krwi i powoduje niedokrwienie organizmu. W ten sposób rozwija się wiele schorzeń, przede wszystkim związanych z układem sercowo-naczyniowym. 

Podwyższony poziom cholesterolu całkowitego oraz nieprawidłowe wyniki lipidogramu, poza miażdżycą, mogą doprowadzić do powstania schorzeń i dolegliwości, często zagrażających życiu, takich jak: 

• choroba wieńcowa, 
• udar mózgu, 
• zawał serca, 
• pogorszenie lub utrata wzroku, 
• osłabienie słuchu, 
• niedokrwienie kończyn dolnych, 
• niewydolność nerek, 
• zaburzenia erekcji oraz niepłodność (u kobiet i mężczyzn), 
• demencja. 

Jak można obniżyć cholesterol całkowity? 

Na poziom cholesterolu wpływa szereg czynników, związanych zarówno ze stanem naszego zdrowia, jak i stylem życia, jaki prowadzimy. Gdy poziom cholesterolu całkowitego jest przekroczony, należy jak najszybciej zmodyfikować dietę oraz zadbać o prawidłową wagę. Osoby z nadwagą i otyłością mają najczęściej nieprawidłowe wyniki wszystkich parametrów profilu lipidowego. Regularna aktywność fizyczna nie tylko redukuje masę ciała, ale pozwala regulować poziom cholesterolu we krwi oraz zapobiega schorzeniom, takim jak cukrzyca czy nadciśnienie tętnicze.  

Wystarczy 30-minutowy spacer dziennie, a ryzyko chorób serca może zmniejszyć się nawet o 30%. 

Kolejnym czynnikiem jest palenie papierosów, które nie tylko wpływa negatywnie na cały profil lipidowy, ale przyspiesza powstawanie blaszki miażdżycowej. Wypalanie paczki papierosów dziennie zwiększa ryzyko wystąpienia zawału serca ponad dwukrotnie w odniesieniu do osób niepalących.  

Również nadmierny, długotrwały stres jest jednym z powodów nieprawidłowego poziomu cholesterolu. Ponadto może doprowadzić do pęknięcia blaszki miażdżycowej, a w konsekwencji np. do zawału serca. Nie da się go całkowicie wyeliminować z życia, jednak można nauczyć się, jak sobie z nim radzić.  

Jak można podwyższyć cholesterol całkowity? 

Tutaj również duży wpływ ma odpowiednia dieta. Często zbyt niski poziom cholesterolu całkowitego jest związany z niedożywieniem (osoby otyłe również bywają niedożywione!) czy stosowaniem głodówek. Należy więc zadbać o prawidłową dietę, zarówno pod względem kalorycznym, jak i jakościowym.  

Czasami niski poziom cholesterolu całkowitego jest zjawiskiem wtórnym w trakcie leczenia farmakologicznego. W tej sytuacji lekarz powinien zmodyfikować dawkowanie leków.  

Dieta na cholesterol całkowity – co jeść? 

Nasz sposób odżywiania to bardzo istotny czynniki wpływający na poziom cholesterolu całkowitego. W przypadku gdy poziom cholesterolu jest granicznie wysoki, pierwszym sposobem leczenia jest zmiana sposobu odżywiania. Również po wdrożeniu leczenia farmakologicznego zalecane jest utrzymanie diety obniżającej poziom cholesterolu.  

Ważne jest także, jeśli istnieje taka potrzeba, zredukowanie masy ciała, co nie powinno wiązać się z głodówkami (to jedna z przyczyn zbyt niskiego poziomu cholesterolu). Dieta, oprócz zmniejszonej kaloryczności, powinna dostarczać odpowiednie ilości makroskładników dobrej jakości.  

Nie oznacza to, że z diety powinniśmy wyłączyć tłuszcze, gdyż tak samo jak białka i węglowodany, pełnią one istotną funkcję. Powinny one stanowić 25-30% energetyczności diety, przede wszystkim jako tłuszcze roślinne lub pochodzące z ryb.  

Z diety powinna zostać wyeliminowana żywność typu fast food, a także margaryny, słodycze, przetworzone mięso itp., które zawierają izomery trans kwasów tłuszczowych. Wszystkie te produkty wpływają negatywnie na poziom cholesterolu. Należy ograniczyć spożywanie smażonych dań na korzyść tych gotowanych, pieczonych i duszonych.  

Odpowiednia dieta powinna opierać się na dużej ilości warzyw oraz owoców o dużej zawartości witamin C i E. 

Zbyt wysoki poziom cholesterolu wpływa na powstawanie miażdżycy, która jest przyczyną wielu schorzeń. Według szacunków ponad połowa Polaków ma hipercholesterolemię. Jest to jedna z najgorzej leczonych chorób w Polsce, a choroby układu sercowo-naczyniowego, będące następstwem tego stanu, są nadal niechlubną, najczęstszą przyczyną zgonów. Wysoki poziom cholesterolu zazwyczaj nie daje żadnych objawów, stąd tak ważne, aby systematycznie badać jego poziom. Warto pamiętać, że cholesterol pełni wiele istotnych życiowych funkcji i również jego zbyt niski poziom nie jest wskazany.

Przeczytaj również:
Cholesterol – jakie są normy i rodzaje? Jak przebiega leczenie?
Cholesterol – fakty i mity. Wszystko, co musisz wiedzieć!