Choroba Gauchera. Rzadka i niebezpieczna

Co to jest choroba Gauchera?  

Choroba Gauchera to rzadkie schorzenie genetyczne, które może przebiegać w różnoraki sposób. W najcięższych przypadkach prowadzi do śmierci już w okresie niemowlęcym. Pewna grupa pacjentów przeżywa jednak nawet kilkadziesiąt lat, nie odczuwając pogorszenia jakości życia.  

Choroba Gauchera dotyka od 1 na 20 000 do 1 na 75 000 osób na świecie, niezależnie od płci. U Żydów aszkenazyjskich choroba ta występuje częściej (u 1 na 850 osób).  

Choroba Gauchera – przyczyny   

Choroba Gauchera dziedziczona jest w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, że oba geny muszą być wadliwe, aby wystąpiła. Chorobę mogą przekazać dziecku rodzice, u których nie występują objawy. Nosiciele często nie są świadomi choroby.  

Mutacja odpowiedzialna za chorobę występuje w obrębie genu GBA1. Mutacja genu prowadzi do wadliwej budowy, niewystarczających ilości lub całkowitego braku enzymu o nazwie glukocerebrozydaza. Enzym ten zapobiega gromadzeniu się metabolitów (związków chemicznych powstających w wyniku przemiany materii) w komórkach zwanych makrofagami. W przypadku mutacji glukocerebrozydaza nie działa prawidłowo, a glukocerebrozyd gromadzi się w tkankach organizmu. Wypełnione tą substancją makrofagi to komórki Gauchera.

W narządzie, w którym znajdują się komórki Gauchera, toczy się reakcja zapalna, co ma negatywny wpływ na pracę narządu. Komórki kumulują się najczęściej w szpiku kostnym, śledzionie i wątrobie, a w rzadkich przypadkach w płucach, sercu, nerkach i jelitach. Nagromadzenie tych nieprawidłowych komórek przyczynia się do pojawienia się objawów choroby.   

Choroba Gauchera – objawy  

Wyodrębnia się trzy typy choroby, w zależności od szybkości pojawiania się objawów i od tego, czy w jej przebiegu następuje zajęcie układu nerwowego, czy nie. W Polsce najwięcej rozpoznań dotyczy typu I choroby. Każdy pacjent może mieć różne objawy.

Typ I (nieneuronopatyczny, dorosłych) 

Jest to najczęstszy wariant choroby. Ma stosunkowo lekki przebieg, ale nieleczony może skutkować dramatycznym pogorszeniem się stanu zdrowia. Pierwsze symptomy mogą wystąpić między 10. a 70. rokiem życia. Najczęściej obejmują ból kości, złamania, powiększenie śledziony i wątroby oraz nieprawidłowości w morfologii (zbyt niska liczba płytek krwi i niedokrwistość). Dodatkowo chorzy mogą przewlekle odczuwać zmęczenie. Pacjenci z takim rozpoznaniem są prawie dwukrotnie bardziej narażeni na zachorowanie na nowotwór w porównaniu z populacją ogólną.  

Typ II (ostry neuronopatyczny, niemowlęcy)

W tym przypadku diagnoza stawiana jest najczęściej w pierwszych 6. miesiącach, a śmierć następuje jeszcze przed 3. rokiem życia. Uwagę zwracają nieprawidłowy rozwój dziecka oraz objawy neurologiczne (m.in. zaburzenia ssania i połykania, wzmożone napięcie mięśniowe), które świadczą o uszkodzeniu tkanki nerwowej mózgu. U chorych dzieci obserwuje się także zez zbieżny, prężenie ciała. U ok. 40% występuje wrodzona rybia łuska. Ponadto mogą występować objawy takie jak w typie I choroby, jeszcze bardziej nasilone. W tej postaci choroby nie ma możliwości leczenia.  

Typ III (podostry neuronopatyczny, młodzieńczy) 

Tutaj również choroba ma agresywny przebieg, a nieleczona skutkuje śmiercią w wieku nastoletnim. Pierwsze objawy pojawiają się we wczesnych latach życia. Oprócz objawów ogólnoustrojowych występujących w typie I, w tej postaci dominują objawy neurologiczne, które postępują wolniej niż w typie II. Na początku zwracają uwagę nieprawidłowe ruchy gałek ocznych, zaburzenia widzenia, a z biegiem czasu często dołączają kolejne dysfunkcje (np. padaczka, trudności w nauce, demencja, utrata koordynacji mięśniowej).  

Choroba Gauchera – diagnoza 

W przypadku podejrzenia choroby Gauchera lekarz może zlecić badanie enzymatyczne, które wykaże niski poziom lub brak aktywności enzymu glukocerebrozydazy. Wykazanie mutacji w genie GBA1 stanowi potwierdzenie diagnozy. Istotne jest także stwierdzenie podwyższonej aktywności enzymu chitotriozydazy. Czasami wykonuje się także biopsję szpiku kostnego czy śledziony, które mogą wykazać obecność komórek Gauchera. Nie są to jednak badania konieczne do postawienia diagnozy. Obecnie można także wykonać test suchej kropli z krwi włośniczkowej, co stanowi szybką i nieinwazyjną alternatywę diagnostyczną choroby Gauchera.  

Choroba Gauchera – leczenie  

Na szczęście istnieje leczenie, które u dużej części pacjentów okazuje się skuteczne i hamuje postęp choroby. Terapia ta polega na suplementacji enzymu (ERT – enzyme replacement therapy). Może być zastosowana tylko u pacjentów mających objawy, przede wszystkim z typem I choroby. Zalecana jest również w typie III, jednak nie powoduje wówczas zahamowania zmian zachodzących w mózgu. Leczenie polega na dożylnych wlewach co 2 tygodnie. Kluczowe jest jak najwcześniejsze wdrożenie leczenia. 

Kolejną ścieżką leczenia jest terapia redukująca substrat (SRT – substrate reduction therapy). Polega na przyjmowaniu leków doustnie. W Unii Europejskiej w tym celu stosuje się eliglustat. Hamuje on syntazę glukozyloceramidu, substancji zawartej w markofagach. 

Wspomagająco stosuje się leki z grupy bisfosfonianów, które zwiększają gęstość kości. Chorzy przyjmują również leki przeciwbólowe, zmniejszające dolegliwości ze strony układu kostnego. Stosuje się również metody chirurgiczne (np. usunięcie części śledziony), zabiegi ortopedyczne czy transplantację wątroby. 

Można zapobiec postępowi choroby, pod warunkiem, że rozpoznanie zostanie dostatecznie szybko postawione. Szczególną czujność powinny wzbudzić niewytłumaczalne objawy neurologiczne, hematologiczne, kostne, a także powiększona wątroba lub śledziona. Istotne jest również to, czy w rodzinie występowała choroba Gauchera. 

Przeczytaj również:
Porfiria. Choroba wątroby przyczyną szaleństwa?