Wszy. Jak pozbyć się wszawicy?

Jak wyglądają wszy? 

Wszy są pasożytami zewnętrznymi, a więc występują na zewnątrz organizmu swojego żywiciela, w tym wypadku człowieka. Mają biało-szary kolor. Samice osiągają rozmiary 2-4,7 mm, a samce są zazwyczaj nieco mniejsze. Mają aparat gębowy kłująco-ssący, przystosowany do przebijania skóry człowieka i wysysania krwi, którą się żywią.

W ich rozwoju wyróżnia się trzy główne etapy:

• jaja (zwane także gnidami),
• stadium nimfy,
• stadium dorosłego osobnika.

Cały rozwój wszy do osobnika dorosłego trwa ok. 3 tygodni. Po zapłodnieniu samice składają we włosach żywiciela jaja (gnidy), które się do nich przyklejają dzięki warstwie cementowej. Po 4-14 dniach z jaj wylęgają się larwy – nimfy, które dalej rosną. Jedna samica w ciągu swojego życia może złożyć nawet 300 jaj. Potrzebuje do tego jednak odpowiedniej temperatury, zbliżonej do ciała człowieka. Co ważne, nie może ona składać jaj poza organizmem żywiciela. Wszy są typowo pasożytami człowieka, do którego przyciąga je zapach potu.

Wszawica – co to jest? 

Wszawica, nazywana inaczej pedikulozą, jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez zarażenie stawonogiem – wszą głowową, a znacznie rzadziej wszą łonową lub odzieżową. Pasożyt pojawia się, w zależności od rodzaju, na owłosionej skórze głowy, okolicy narządów płciowych lub w miejscach, w których ubranie styka się z ciałem.

Wesz jest pasożytem zewnętrznym, a więc bytuje jedynie na skórze i nie wnika w organizm żywiciela. Niemożliwe jest również przeniesienie choroby na zwierzęta lub odwrotnie. Ponieważ przenosi się przez kontakt bezpośredni (stykanie się głowami, przytulanie) lub przez przedmioty (grzebienie, ubrania), na zachorowanie narażone są najczęściej dzieci. 

Szacuje się, że w Europie, w zależności od kraju, na wszawicę choruje w ciągu roku od 0,5% do ponad 20% ludności.

Skąd się biorą wszy?

Przyczyną wszawicy jest zarażenie się wszami ludzkimi, pochodzącym od innych osób.

W zależności od typu wszy wyróżniamy kilka rodzajów choroby: 

• wszawica głowowa – najczęstszy typ schorzenia, wywołany przez zarażenie głowowym podtypem wszy. Pasożyt żyje we włosach głowy, karku lub na plecach, zwykle w pobliżu nasady włosów; 
• wszawica łonowa – ta choroba jest wywoływana przez wesz łonową. Pasożyty bytują w okolicy włosów łonowych i mogą przenosić się podczas kontaktów seksualnych;
• wszawica odzieżowa – jej przyczyną jest wesz odzieżowa, która występuje się w nitkach odzieży lub obiciach mebli. Najczęściej zarażają się nią osoby żyjące w złych warunkach sanitarnych, np. bezdomni.

Wszy mogą występować w wielu środowiskach. Najlepiej przystosowane są do temperatury około 30 stopni Celsjusza (a więc zbliżonej do temperatury ludzkiego organizmu) i wilgotności powietrza rzędu 60%. Poza organizmem człowieka przeżywają zwykle około 2-3 dni. 

Do zarażenia może dochodzić dwiema drogami:

• przez bezpośredni kontakt z osobą zarażoną (np. podczas stykania się głowami i przytulania),
• podczas korzystania ze wspólnych ubrań, grzebieni, spinek do włosów czy też łóżka.  

Z człowieka na człowieka wszawica przenosi się zwłaszcza w zatłoczonych miejscach (np. w komunikacji miejskiej czy w szkole). Warto podkreślić, że wszy nie potrafią latać, ale szybko pełzają (osiągają prędkość nawet około 33 cm na minutę).  

Wszy – objawy wszawicy 

Wszawica głowowa

W przypadku wszawicy głowowej najważniejsze dolegliwości dotyczą nasilonego świądu skóry. Występuje on zwykle w okolicy skroniowej (zwłaszcza we włosach za uszami) i potylicznej, rzadziej na karku i barkach. Oprócz świądu w tych miejscach pojawia się zaczerwienienie, grudki czy przeczosy (linijne uszkodzenia skóry spowodowane przez drapanie się). Przy dużym zarażeniu obserwujemy czasami powiększenie regionalnych węzłów chłonnych (należących do jednej części ciała), które stają się bolesne przy dotyku. Może także dochodzić do nadkażenia bakteryjnego powstałych uszkodzeń skóry. W przebiegu wszawicy głowowej z sączących się ranek wydziela się surowiczo-ropna wydzielina, która tworzy strupy. Może powodować sklejanie się włosów, a w skrajnych przypadkach prowadzi do powstania tzw. kołtuna.  

Wszawica łonowa

Wszawica łonowa wywołuje podobne objawy do odmiany głowowej. Obserwuje się nasilony świąd w okolicy włosów łonowych – zwłaszcza na wzgórku łonowym i wewnętrznych powierzchniach ud. Drapanie sprzyja powstawaniu uszkodzeń skóry – przeczosów, krost i nadżerek. Dość charakterystycznym objawem jest pojawienie się sinoniebieskich plam (nazywanych plamami błękitnymi) w miejscach ugryzienia przez wesz. Są one wynikiem przemiany hemoglobiny (będącej barwnikiem krwi) do melaniny, pod wpływem enzymów w ślinie wszy.

Wszawica odzieżowa

O wszawicy odzieżowej świadczy zaczerwienienie skóry w miejscu ugryzienia przez pasożyta (są to zwykle miejsca kontaktu szwów ubrania ze skórą – pachy, pachwiny, pośladki). Mogą temu towarzyszyć także inne zmiany skórne, zwykle pokrzywka i grudki. Podobnie jak w innych odmianach choroby, nasilony świąd prowadzi do powstawania przeczosów i nadkażeń bakteryjnych. Czasem tworzą się drobne blizny, otoczone odbarwioną lub przebarwioną skórą.

Wszawica – powikłania 

Wszawica, oprócz nasilonych i dokuczliwych objawów, może powodować poważne powikłania. Ma to związek z ryzykiem przenoszenia przez pasożyty różnych czynników infekcyjnych – bakterii i wirusów. Wesz bowiem może sama ulec zakażeniu i wówczas przenieść na niego chorobę.

Najgroźniejszym drobnoustrojem przenoszonym przez wesz odzieżową są bakterie wywołujące dur plamisty (nazywany także tyfusem plamistym). Dawniej choroba ta występowała dosyć często. Do zachorowań dochodziło np. w obozach koncentracyjnych podczas II wojny światowej, gdzie wielu ludzi, z powodu złych warunkach sanitarnych, było zarażonych przez wesz odzieżową. Skutkiem tego były śmiercionośne epidemie tyfusu.

Rzadziej wesz ludzka może przenosić bakterie wywołujące tzw. chorobę okopową i dur powrotny epidemiczny. Na szczęście choroby te w Polsce już nie występują. 

Kolejnym powikłaniem wszawicy mogą być nadkażenia bakteryjne uszkodzonej skóry. Jak już wspomniano, chorobie towarzyszy silny świąd skóry, co często zmusza chorego do drapania się. Prowadzi to do powstawania drobnych ran na skórze, nazywanych przeczosami. Są one „wrotami” dla bakterii, które mogą wywoływać ropienie ran i powiększenie okolicznych węzłów chłonnych.

Jak pozbyć się wszy?

Zarażenie wszami można skutecznie leczyć różnymi metodami – zarówno naturalnymi, jak i przy użyciu specjalistycznych leków.

Pamiętaj, by nie stosować żadnych leków na wszy bez konsultacji z lekarzem!

 Do preparatów, które możemy zastosować miejscowo na owłosioną skórę głowy lub na okolicę łonową, należą:

Permetryna – 1% roztwór w postaci żelu lub szamponu. Jest to lek z wyboru, stosowany zarówno u dorosłych, jak i u dzieci od 2. miesiąca życia. Działa neurotoksycznie na wszy – paraliżuje ich układ nerwowy. Cechuje się dużym bezpieczeństwem i skutecznością terapii. Permetrynę nakładamy na umyte szamponem wilgotne włosy. Następnie zawijamy je w ręcznik, trzymamy przez ok. 10 minut i dokładnie spłukujemy. Preparat podajemy ponownie po tygodniu.

Zamiast permetryny możemy zastosować też pyretrynę, która wykazuje podobne właściwości.

Alkohol benzylowy – w USA jest stosowany u dzieci od 6. miesiąca życia. Ponieważ nie niszczy jaj wszy, podajemy go ponownie po tygodniu.  

Dimetykon i cyklometikon – preparaty syntetycznych olei silikonowych, przeznaczone do miejscowego stosowania u dorosłych i dzieci od 2. roku życia. To bezpieczna alternatywa dla permetryny i pyretryny. Eliminują wszy we wszystkich fazach ich rozwoju (jaja, larwy i osobniki dorosłe). Działają poprzez hamowanie układu oddechowego pasożyta (zatykają jego drogi oddechowe, uniemożliwiając oddychanie), co kończy się uduszeniem. Po tygodniu lek stosujemy ponownie.

Mirystynian izopropylu – działa miejscowo, poprzez niszczenie szkieletu owada. 

Jak pozbyć się wszy domowym sposobem?

Jednym z domowych sposobów na wszy jest zanurzanie włosów w roztworze wody i octu (w stosunku 2:1). Ułatwia to zwłaszcza usuwanie przylepionych do włosów gnid.

Możemy zastosować również:

• preparaty ziołowe (np. piołun, wyciąg z chryzantemy czy nalewkę z ziela bertramu),
• olejki eteryczne (np. herbaciany, lawendowy, eukaliptusowy).

Do oleju bazowego (np. oleju jojoba) dodajemy kilka kropli wybranego olejku eterycznego. Mieszankę wcieramy w skórę głowy, pozostawiamy na 30-40 minut, a następnie myjemy włosy.

Jeśli wszy pojawiły się na brwiach lub rzęsach, możemy smarować je wazeliną. Stosujmy ją dwa razy dziennie przez około 10 dni.

W przypadku wszawicy łonowej leczenie wygląda podobnie. Przycięcie włosów łonowych również ułatwia pozbycie się wszy.

We wszawicy odzieżowej podstawą terapii również jest zastosowanie odpowiednich lekarstw, na które są wrażliwe pasożyty.

Wszawica – jak jej zapobiegać? 

Wszawica należy do chorób, którym można w skuteczny sposób zapobiegać i zmniejszać ryzyko zarażenia.

Ważne jest przestrzeganie podstawowych zasad higieny: 

• Aby ułatwić pielęgnację, związuj długie włosy lub obcinaj je krótko. 
• Przybory do higieny osobistej (grzebienie, ręczniki) oraz odzież powinny być wyłącznie do osobistego użytku. Nie dziel ich z innymi. 
• U dzieci stosuj szampony, które ułatwiają rozczesywanie włosów.
• Często sprawdzaj włosy dzieci, zwłaszcza w przedszkolach, szkołach czy na koloniach. Najprościej zrobić to gęstym grzebieniem. Możesz również związać włosy dziecka specjalnymi gumkami do włosów lub spryskać je sprayem odstraszającym wszy. 
• Jeśli pracujesz lub przebywasz w dużym skupisku ludzi, np. hotelach robotniczych, szpitalach, internatach czy zakładach fryzjerskich, zadbaj o ich właściwy stan sanitarny.

Jeżeli u domownika zostanie zdiagnozowana wszawica, ważne jest kontrolowanie przez najbliższe 10 dni osób, które z nim mieszkają. Pościel i ubrania osoby zakażonej pierzemy w temperaturze 60°C i prasujemy. Jeżeli nie jest to możliwe, odkładamy ją do zamkniętej plastikowej torby na dwa tygodnie. 

Ważna jest także świadomość rodziców, że wszawica u dziecka nie jest powodem do wstydu i nie należy tego faktu zatajać. Jej wystąpienie nie świadczy o niskich standardach higieny czy zaniedbaniu. Ta choroba bardzo łatwo się rozprzestrzenia (m.in. w szkołach), dlatego ważne jest poinformowanie o niej placówki. Dzięki temu możemy zapobiec jej rozprzestrzenianiu się.

Przeczytaj również:
Badania na pasożyty – jakie są i jak przebiegają?
Owsiki. Jak rozpoznać objawy owsicy?