Cukrzyca typu MODY – przyczyny, diagnostyka, leczenie

Cukrzyca MODY – czym jest? 

Cukrzyca typu MODY (Maturity Onset Diabetes of the Young) to cukrzyca uwarunkowana genetycznie wywołana mutacją jednego genu (najczęściej HNF1A i glukokinazy). Występuje u młodych osób obciążonych dziedzicznie łagodną formą hiperglikemii. Charakteryzuje się niedoborem insuliny przy rzadkim występowaniu kwasicy. W tym typie cukrzycy nie występują przeciwciała charakterystyczne dla cukrzycy typu I. Nieleczona może prowadzić do uszkodzenia nerek, wzroku, udaru mózgu lub zawału serca. 

Cukrzyca typu MODY jest dziedziczona autosomalnie dominująco i nie jest sprzężona z płcią, dlatego gdy jeden z rodziców posiada zmutowany gen, ryzyko zachorowania u dziecka wynosi 50%. 

Typy cukrzycy MODY – jakie są? 

Istnieje 11 typów choroby, które zależą od rodzaju zmutowanego genu. Najbardziej znane geny odpowiadające za cukrzycę typu MODY: 

• HNF1A (HNF1 ALFA, MODY 3) – gen zlokalizowany na chromosomie 12; ten typ cukrzycy MODY cechuje się dużą wrażliwością na leczenie pochodnymi sulfonylomocznika; 
• GCK (MODY 2) – spowodowana mutacją genu dla glukokinazy (enzym biorący udział w przekształceniu glukozy w glukozo-6-fosforan); zlokalizowany na chromosomie 7; Cechuje ją łagodny przebieg bez tendencji do kwasicy i ketozy; 
• HNF1B (HNF1 beta, MODY 5) – gen na chromosomie 17; cechuje ją torbielowatość nerek lub agenzja nerek (brak jednej lub obu nerek); 
• HNF4A (HNF4 alfa, MODY 1) – cechuje ją obniżone stężenie trójglicerydów, apolipoprotein AII i CII i lipoproteiny Lp(a) w surowicy; występuje na chromosomie 20; 
• IPF1 (MODY 4) – w przypadku homozygot (u osób posiadających identyczne allele danego genu w chromosomach, np. aa lub AA) istnieje ryzyko niewykształcenia trzustki; ten gen jest zlokalizowany na chromosomie 13. 
• NEURO1D (MODY 6) – mutacja genu NEUROD1/BETA2; produkt tego genu (czynnik transkrypcyjny Neuro D1) w połączeniu z IPF-1 przyłącza się do promotora genu insuliny; znajduje się na chromosomie 2. 

W zależności od mutacji w danym genie mogą one determinować różny stopień dolegliwości. 

Objawy cukrzycy MODY – jakie są? 

Objawy cukrzycy MODY różnią się od siebie w zależności od rodzaju mutującego genu. Typowymi objawami są między innymi: 

• senność, 
• nadmierne pragnienie, 
• częstomocz,  
• nadmierny apetyt, 
• utrata wagi. 

Niekiedy cukrzyca typu MODY (charakteryzująca się mutacją w genie IPF1 lub NEURO1D) może być mylnie rozpoznawana jako cukrzyca typu 2, gdyż wiąże się z otyłością i insulinoopornością. 

Cukrzyca typu MODY związana z mutacją w białku HNF1B kodującym gen TCF może być związana także z pozatrzustkowymi objawami klinicznymi, takimi jak torbiele nerek, dysplazja nerek, torbielowatość kłębuszków nerkowych oraz innymi nieprawidłowościami związanymi z wątrobą i jelitami. 

Jak odróżnić cukrzycę typu MODY od innych typów cukrzycy? 

Niestety nie istnieją charakterystyczne objawy, na podstawie których można zdiagnozować i odróżnić cukrzycę typu MODY od pozostałych typów cukrzycy. By prawidłowo zdiagnozować osobę chorą, należy zwrócić uwagę na kilka elementów – młody wiek pacjenta (poniżej 25. roku życia) sugerujący cukrzycę typu 1 przy jednoczesnym braku przeciwciał charakterystycznych dla tego typu cukrzycy.  

Dodatkowo można wymienić: 

• brak otyłości, 
• hiperglikemię, 
• cukrzycę w wywiadzie rodzinnym obejmującym co najmniej 2 pokolenia, 
• w OGTT (doustny test tolerancji glukozy) wykonanym na wczesnym etapie rozwoju cukrzycy zwykle stwierdza się znaczny wzrost glikemii przy często prawidłowych wartościach na czczo, 
• cukromocz większy niż oczekiwany na podstawie wartości glikemii, 
• niski poziom insuliny we krwi. 

Wszystkie te cechy powinny wzbudzić niepokój lekarza i skłonić go do pogłębionej diagnostyki w celu ustalenia źródła choroby. 

Diagnostyka cukrzycy typu MODY – jak przebiega? 

Diagnozę powinien postawić lekarz – specjalista w zakresie diabetologii, który zleci następujące badania: 

• pomiar poziomu glukozy na czczo, 
• OGTT (doustny test tolerancji glukozy) 
• poziom insuliny, 
• poziom przeciwciał przeciwwsypowych i anty-GAD, 
• stężenie peptydu C w surowicy, 
• lipidogram (poziom cholesterolu HDL, LDL i trójglicerydów), 
• ciała ketonowe w moczu lub ich stężenie w surowicy, 
• badania genetyczne. 

Ostatecznego rozpoznania należy dokonać na podstawie badań genetycznych osoby chorej oraz jej krewnych. 

Leczenie cukrzycy typu MODY – jak wygląda? 

Leczenie cukrzycy typu MODY należy rozpocząć od wprowadzenia odpowiedniej diety. Powinno się unikać pokarmów z dużą zawartością węglowodanów oraz o wysokim indeksie glikemicznym w celu wyrównania glikemii. Istotny jest także regularny wysiłek fizyczny. 

W zależności od podtypu cukrzycy MODY wprowadza się następujące leczenie:  

• HNF1 (MODY 3) – stosuje się pochodne sulfonylomocznika doustnie; w przypadku niektórych chorych podaje się także insulinę; 
• GCK (MODY 2) – początkowo wprowadza się dietę i ćwiczenia; leki zazwyczaj nie są potrzebne; niektórzy pacjenci nie wymagają leczenia w dzieciństwie; 
• HNF1beta (MODY 5) – stosuje się insulinę lub/oraz leczenie przyczynowe niewydolności nerek lub torbieli; 
• HNF4alfa (MODY 1) – stosuje się pochodne sulfonylomocznika doustnie; w przypadku niektórych chorych podaje się także insulinę; 
• IPF1 (MODY 4) – stosuje się pochodne sulfonylomocznika doustnie; w przypadku niektórych chorych podaje się także insulinę; 
• NEURO1D (MODY 6) – jest to jeden z typów MODY, w którym zaleca się stosowanie insuliny jako leku pierwszego wyboru. 

W przypadku niektórych typów cukrzycy MODY można wprowadzić czasową insulinoterapię, np. w ciąży lub podczas zabiegów chirurgicznych.

Przeczytaj również:
Cukrzyca – wszystko, co warto o niej wiedzieć