Czy wiesz, czym grozi nadużywanie leków?

Nadużywanie leków – na czym polega problem? 

Temat uzależnienia od leków jest dobrze znany farmaceutom. Pacjenci stosujący leki (nawet te dostępne bez recepty – OTC) w celach pozamedycznych są zainteresowani głównie ich działaniem odurzającym. Część z tych leków w ramach dalszej syntezy może zostać przekształcona w znacznie silniejsze środki, których posiadanie jest karalne. Leki bywają także stosowane w celu poprawy koncentracji, uwagi, zdolności uczenia się czy też wydolności fizycznej. Jest to bardzo niebezpieczne zjawisko, które może prowadzić do wielu chorób, a nawet śmierci.

Powody nadużywania leków 

Główne powody nadużywania leków dostępnych bez recepty to: 

• łatwy dostęp – leki te są ogólnodostępne, w związku z czym nie ma potrzeby łamania prawa w celu nabycia takich środków; 
• stosunkowo niska cena; 
• błędne przekonanie społeczeństwa, że „skoro lek jest ogólnodostępny, to na pewno nie szkodzi”. Niestety każda substancja (a nawet najlepszy lek!) jest szkodliwa w dużych dawkach.  

Kto najczęściej nadużywa leki dostępne bez recepty? 

Wśród osób nadużywających leki wydawane bez przepisu lekarza najczęściej spotyka się młode osoby, dla których jest to forma odreagowania. Inną grupą społeczną sięgającą po leki w nadmiarze są kobiety, które dążą do zmniejszenia wagi i redukcji apetytu. Nadmierne przyjmowanie leków obserwuje się również u osób, które poszukują sposobu na przemęczenie pracą, a także na wzrost wydolności organizmu. 

Zagrożenia związane z nadużywaniem leków dostępnych bez recepty 

Ryzyko toksycznego przedawkowania   

W związku z tym, że dawki stosowane w celu wywołania działania odurzającego są zwykle znacznie wyższe niż te stosowane leczniczo, istnieje duże ryzyko przedawkowania substancji. Wiąże się to z ryzykiem uszkodzeń wielonarządowych, a nawet śmierci. W przypadku środków nadużywanych w celach odurzających istnieje ryzyko wystąpienia niebezpiecznej depresji oddechowej. Natomiast przy środkach pobudzających istnieje ryzyko poważnych powikłań sercowo-naczyniowych. 

Ryzyko uzależnienia  

Osoba zażywająca leki w celach pozamedycznych bardzo rzadko jest w stanie odczuć moment, w którym następuje uzależnienie. Nierzadko przekonuje się ona o tym, gdy odczuwa głód związany z potrzebą zażycia kolejnej dawki leku. 

Zagrożenie związane z zatruciem innymi substancjami  

Preparaty dostępne bez recepty zawierające substancje odurzające mają w składzie także inne substancje pomocnicze, np. paracetamol czy sulfogwajakol. Obie substancje są trudne do oddzielenia w warunkach domowych. W związku z tym są przyjmowane w dużych ilościach wraz z substancjami odurzającymi. Nierzadko substancje pomocnicze mogą okazać się jeszcze bardziej groźne niż substancje odurzające, gdy stosowane są w tak dużych dawkach. 

Główne substancje czynne dostępne bez recepty, które bywają stosowane w celach pozamedycznych 

Dekstrometorfan 

• Popularny lek przeciwkaszlowy dostępny bez recepty. 
• Stosowany w leczeniu suchego i bezproduktywnego kaszlu. 
• Mechanizm działania opiera się na zahamowaniu ośrodka kaszlu w rdzeniu przedłużonym. 
• Jego budowa chemiczna jest zbliżona do morfiny – silnie uzależniającej substancji przeciwbólowej. 
• Bardzo często nadużywana substancja. 
• Dawka potrzebna w celu wywołania stanu odurzenia znacznie przekracza maksymalną dawkę dobową.  
• Stopień odurzenia jest zależny od przyjętej dawki substancji. 
• Objawy odurzenia to euforia, pobudzenie i działanie psychoaktywne podobne do alkoholu. 
• W większych dawkach środek ten wywołuje halucynacje. 
• Do objawów zatrucia należą senność, zawroty głowy, niepokój i drżenia mięśniowe. 
• Mogą wystąpić także tachykardia, wzrost ciśnienia, wymioty, rozszerzenie źrenic i oczopląs. 

Kodeina 

• Jest to pochodna morfiny. 
• Składnik popularnych leków przeciwkaszlowych oraz przeciwbólowych. 
• Mechanizm działania jest podobny jak w przypadku dekstrometorfanu i opiera się na zahamowaniu ośrodka kaszlu znajdującego się w rdzeniu przedłużonym. Kodeina dodatkowo działa także przeciwbólowo. 
• Preparaty z kodeiną dostępne bez przepisu lekarza zawierają także inne substancje, którymi mogą być sulfogwajakol lub paracetamol. 
• Substancja o bardzo dużym potencjale uzależniającym. 
• Pewne objawy odurzenia mogą wystąpić już podczas stosowania leku zgodnie z zaleceniami. Najczęściej jednak dawki stosowane w celach pozamedycznych są znacznie wyższe niż te stosowane leczniczo. 
• Objawy odurzenia to euforia, dobre samopoczucie i zrelaksowanie ciała. 
• Długotrwałe stosowanie kodeiny prowadzi do uzależnienia oraz zjawiska tolerancji, które polega na konieczności ciągłego zwiększania dawki, by wywołać porównywalny efekt odurzający.  
• Stosowanie leku w celach pozamedycznych wiąże się z ogromnym ryzykiem przedawkowania, które może zakończyć się śmiercią na skutek depresji ośrodka oddechowego. 
• Nagłe odstawienie substancji może skutkować wystąpieniem zespołu abstynencyjnego, który objawia się bólami głowy, trudnościami z zasypianiem czy brakiem chęci do życia. 
• Nadużywanie preparatów z kodeiną wiąże się z ogromnym ryzykiem przedawkowania nie tylko substancji odurzającej, ale także innych składników preparatu. Paracetamol, który często występuje w preparatach równolegle z kodeiną, na skutek przedawkowania może prowadzić do zniszczeń wątroby. 

Pseudoefedryna 

• Jest stereoizomerem efedryny. 
• Stosowana jako lek zmniejszający obrzęk i przekrwienie błon śluzowych nosa w przebiegu przeziębienia i grypy. Ogranicza ilość wydzieliny i poprawia komfort pacjenta. 
• Lek oddziałuje na ośrodkowy układ nerwowy (OUN), dając odczucie wzrostu siły i wydolności, a także zmniejszenia senności.  
• Pseudoefedryna stosowana w celach pozamedycznych wykazuje działanie pobudzające, motywujące, a także zwiększające wydolność organizmu. 
• Do wywołania działania pozamedycznego stosowane są ilości leku znacznie przekraczające dawki lecznicze i maksymalne. 
• Pseudoefedryna często wchodzi w skład preparatów złożonych, w których znajdują się także inne substancje, takie jak paracetamol. Nadużywanie takich preparatów niesie za sobą ryzyko przedawkowania substancji współwystępujących. 
• Objawy zatrucia to psychozy, nadmierne pobudzenie, zaburzenia rytmu serca oraz tachykardia. 

Pamiętaj, by leki oraz suplementy diety zawsze stosować zgodnie z zaleceniami lekarza i farmaceuty. Nigdy nie nadużywaj środków leczniczych – może to doprowadzić do poważnego uszczerbku na zdrowiu, a nawet do utraty życia.  

Przeczytaj również:
Jak bezpiecznie przechowywać leki?