Rodzaje insulin. Czym się od siebie różnią?

Czym jest insulina i jak działa? 

Insulina jest hormonem produkowanym w trzustce, a dokładniej w komórkach beta tzw. wysp trzustkowych Langerhansa. Są to skupiska komórek produkujących hormony. Stanowią one jedynie niewielką część masy trzustki, a jej pozostała część wytwarza sok trzustkowy niezbędny do trawienia pokarmów.  

Insulina obniża stężenie glukozy we krwi i kontroluje ilość glukozy uwalnianej z wątroby. Reguluje również metabolizm białek i tłuszczów, nasilając ich syntezę i hamując rozkład tych związków.  

Jeśli trzustka nie wydziela dostatecznej ilości insuliny lub działanie tego hormonu jest zaburzone, mówimy wówczas o cukrzycy.

Kiedy stosujemy insulinę? 

Insulina jest jednym z podstawowych leków stosowanych w leczeniu cukrzycy. Jej odkrycie przez Bantinga i Besta w 1921 r. stanowiło przełom w leczeniu tej groźnej choroby. Naukowcy otrzymali za swoje odkrycie Nagrodę Nobla. 

Insulinoterapia stanowi jedyny sposób leczenia cukrzycy typu 1., która jest związana ze zniszczeniem komórek produkujących insulinę i w konsekwencji bezwzględnym niedoborem tego hormonu. Jest ona rozpoznawana zwykle u dzieci.  

Cukrzyca typu 2. jest wykrywana najczęściej u otyłych osób dorosłych. Polega ona na zaburzonym działaniu insuliny (tzw. insulinooporność), jak i jej nieprawidłowym wydzielaniu. Może być leczona bez użycia insuliny, głównie za pomocą doustnych leków przeciwcukrzycowych. Niekiedy jednak konieczne jest podanie insuliny samodzielnie lub jako dodatek do innych leków, na stałe lub jedynie czasowo.  

Do takich sytuacji należą m.in.:  

• złe wyrównanie cukrzycy dotychczasową terapią, 
• niektóre choroby (zawał, udar mózgu), 
• zabiegi chirurgiczne, 
• cukrzyca w ciąży (o ile nie może być kontrolowana za pomocą diety). 

Jak stosować insulinę? 

Pacjenci mogą przyjmować insulinę podskórnie w postaci wstrzyknięć (bolusów) przy użyciu specjalnych penów insulinowych (ewentualnie strzykawek „insulinówek”). Umożliwiają one precyzyjne dawkowanie insuliny. Insulina występuje w fiolkach do napełniania penów, a także jako jednorazowe wstrzykiwacze załadowane insuliną (np. Solostar, KwikPen). Chory może ją otrzymywać także w formie ciągłego wlewu podskórnego dzięki osobistym pompom insulinowym albo dożylnie – za pomocą pomp infuzyjnych. Ten drugi sposób jest stosowany w warunkach szpitalnych. 

Naukowcy pracowali również nad mniej inwazyjnymi formami podania tej substancji – donosowo, doustnie lub przezskórnie. Jak dotąd żaden z tych sposobów nie znalazł szerszego zastosowania w codziennej praktyce.  

Insuliny dawkuje się w jednostkach międzynarodowych (j.m.) i większość preparatów występuje w stężeniu 100 j.m./ml (wyjątkowo 200 lub 300 j.m./ml). Istnieje wiele schematów insulinoterapii. Lekarz diabetolog dobiera je zależnie od typu cukrzycy, wieku czy trybu życia pacjenta. 

Rodzaje insulin i ich zastosowanie 

Ze względu na budowę i pochodzenie insuliny dzielimy na: 

• insuliny zwierzęce (wołowe, wieprzowe) – otrzymywane z trzustek zwierząt. Obecnie już się ich nie stosuje; 
• insuliny ludzkie – otrzymywane metodami inżynierii genetycznej (produkowane przez mikroorganizmy zawierające gen ludzkiej insuliny), o budowie takiej jak insulina występująca naturalnie u człowieka; 
• analogi insulin ludzkich – otrzymywane metodami inżynierii genetycznej insuliny o budowie zbliżonej do insuliny ludzkiej; wprowadzone modyfikacje pozwalają uzyskać insuliny o pożądanych właściwościach, np. szybkim początku działania lub długim czasie działania. 

Ze względu na czas działania rozróżniamy: 

• insuliny krótko działające – działają tylko przez kilka godzin; przykładem jest insulina ludzka neutralna (zwana również krystaliczną); 
• insuliny szybko działające – działają również krótko, ale mają bardzo szybki początek działania (około 10-20 minut); takie właściwości mają analogi szybko działające – insulina aspart (opracowano nawet jeszcze szybciej działającą formę tej insuliny), glulizynowa i lizpro; 
• insuliny średnio długo działające – działają kilkanaście godzin; przedstawicielem tej grupy jest insulina ludzka izofanowa; jest to insulina neutralna w postaci rozpuszczonych w wodzie kryształów z protaminą i cynkiem; nazywana jest również insuliną NPH (neutral protamin Hagedorn);  
• insuliny długo działające – w tej grupie znajdują się analogi działające ok. 24. godzin (detemir, glargine) lub nawet 2-3 doby (degludec). 

Zalecane miejsca wstrzyknięć podskórnych różnią się w zależności od czasu działania insuliny. Insuliny krótko/szybko działające najlepiej podawać w okolice jamy brzusznej (ewentualnie w ramiona), ponieważ stąd są one najszybciej wchłaniane. Z kolei insuliny o pośrednim i długim czasie działania najczęściej wstrzykuje się w uda i pośladki, ponieważ z tych miejsc wchłaniają się one wolniej. Insuliny krótko/szybko działające poza wstrzyknięciami podskórnymi mogą być stosowane również w pompach insulinowych oraz podawane dożylnie.  

Dostępne są również mieszanki insulin zawierające insuliny o krótszym i dłuższym czasie działania w określonych proporcjach. Stosuje się je dwa razy na dobę, głównie u starszych osób z cukrzycą typu 2. Ich zaletą jest mała liczba wstrzyknięć, co znacznie upraszcza schemat leczenia. Nie naśladuje to jednak w pełni prawidłowego wydzielania insuliny, przez co często uniemożliwia osiągnięcie zakładanych celów leczenia i wymaga przestrzegania stałych pór posiłków. 

Inny podział, odnoszący się do modelu insulinoterapii, wyróżnia: 

• insuliny bolusowe (posiłkowe) – insuliny ludzkie krótko działające oraz analogi szybko działające podawane przed głównymi posiłkami. Istotną zaletą analogów jest możliwość wykonywania iniekcji bezpośrednio przed posiłkiem (insuliny ludzkie należy przyjmować około 15-30 minut przed jedzeniem) oraz krótki czas działania, co pozwala na większą dowolność w ustalaniu pór posiłków; 
• insuliny podstawowe (bazowe) – to insuliny działające średnio długo lub długo, które naśladują podstawowe wydzielanie insuliny. Najczęściej stosuje się je jeden raz (rzadziej dwa razy) dziennie o stałej porze (rano lub wieczorem). Szczególnie korzystny profil działania wykazują analogi o długim czasie działania, tzw. bezszczytowe (glargine, degludec). Utrzymują one równomierne stężenie we krwi. Podstawowe wydzielanie insuliny naśladują również insuliny krótko/szybko działające podawane w ciągłym wlewie (pompy insulinowe, wlewy dożylne). 

Wykorzystywane obecnie schematy insulinoterapii obejmują różną kombinację podawania poszczególnych typów insulin lub ich mieszanin. W cukrzycy typu 1. niezbędny jest model intensywnej insulinoterapii – wiele wstrzyknięć (4-5) w ciągu doby (insulina bazalna + bolusy przed głównymi posiłkami) lub wykorzystanie pompy insulinowej (wlew ciągły + bolusy posiłkowe).

W cukrzycy typu 2. istnieje wiele różnorodnych schematów leczenia insuliną (najczęściej w połączeniu z innymi lekami przeciwcukrzycowymi), zależnie od stopnia zaawansowania choroby i innych czynników, np. jedno wstrzyknięcie insuliny bazowej na dobę, dwa wstrzyknięcia mieszanki insulinowej na dobę, wstrzyknięcie insuliny bazowej i dodatkowy bolus do głównego posiłku. Czasem pacjent musi przejść na intensywną insulinoterapię, jak w cukrzycy typu 1. 

Rodzaje insulin i czas ich działania przedstawia poniższa tabela.

Podsumowując, różnorodność dostępnych insulin umożliwia wybranie odpowiedniego schematu leczenia dostosowanego do typu cukrzycy i jej zaawansowania, a także wieku, trybu życia czy preferencji chorego. Pacjenci i ich opiekunowie powinni mieć przynajmniej podstawową wiedzę na temat różnic w działaniu poszczególnych typów insulin i schematów ich stosowania.  

Przeczytaj również inne artykuły na temat cukrzycy.