Czym jest terapia ustno-twarzowa?

Terapia ustno-twarzowa bazuje na oddziaływaniu na mięśnie biorące udział w tworzeniu mowy: 

• mimiczne twarzy,  
• jamy ustnej,  
• oddechowe,  
• związane z ustawieniem głowy, 
• klatki piersiowej.

Terapia polega na manualnym oddziaływaniu na konkretne partie mięśni, czego celem jest normalizacja ich napięcia, regulacja dysfunkcji fizjologicznych, a także sensomotorycznych. Terapia ustno-twarzowa, jak sama nazwa wskazuje, obejmuje głównie obszar twarzy, jednak warto zaznaczyć, że aby terapia przyniosła pożądane rezultaty, wdraża się również ćwiczenia całego ciała. Dzieje się tak, ponieważ istnieje ścisły związek pomiędzy motoryką małą a dużą, która dotyczy postawy całego ciała.  

Terapia tylko w zakresie twarzy, bez uwzględnienia reszty ciała, nie przyniesie skutków.  

Kompleks ustno-twarzowy jest ściśle powiązany z obręczą barkową i biodrową, a co za tym idzie z mięśniami grzbietu i brzucha. Dlatego też terapia ustno-twarzowa dotyczy rehabilitacji całego ciała. Dzięki stymulacji łańcuchów neuromięśniowych pojawia się integracja i lepsza współpraca twarzoczaszki z motoryką dużą, co pozwala na wyregulowanie funkcji, których brakuje lub są słabo wykształcone w obrębie jamy ustnej, mięśni mimicznych i narządów związanych z fonacją.

Do głównych celów terapii ustno-twarzowej należą: 

• poprawa zaburzonego napięcia mięśniowego; 
• lepsze funkcjonowanie obszaru ustno-twarzowego; 
• prawidłowe oddychanie (torem nosowym); 
• lepsza kontrola żuchwy (ustabilizowanie żuchwy i pozycji głowy); 
• poprawienie pozycji całego ciała wraz z kontrolą głowy; 
• polepszenie takich umiejętności jak połykanie, gryzienie, ssanie czy żucie; 
• niwelacja nadmiernego ślinienia. 

Łańcuchy mięśniowe powiązane z obszarem ustno-twarzowym 

Łańcuchy neuromięśniowe regulują napięcie mięśniowe ciała, a także utrzymują je w pozycji pionowej. Wyróżnia się następujące łańcuchy neuromięśniowe: 

• Przednio-tylne (językowy, twarzowy, centralny) – odpowiedzialne za odczuwanie przodu i tyłu ciała, a także za utrzymywanie równowagi i ciała w pionie; łańcuch językowy ma swój początek na wysokości szyszynki, zaś koniec w obu kciukach dłoni i dużych palcach stóp, co stanowi obwód ręka-usta, dlatego też ma ścisły związek z takimi funkcjami jak ssanie czy połykanie; łańcuch twarzowy ma swój początek na granicy półkul mózgu i móżdżku, zaś koniec na małych palcach u dłoni i małym palcu stopy; łańcuch ten ma związek z ekspresją i mimiką twarzy; łańcuch centralny ma swój początek na wysokości kości klinowej, zaś koniec w środkowych palcach dłoni stóp; ma ścisły związek z mową, oddychaniem i trawieniem; 
• Szczękowe (przednio-boczne, tylno-boczne) – łańcuch przednio-boczny ma swój początek na wysokości szyszynki, a koniec na wysokości palca serdecznego i czwartego palca u stopy; łańcuch ten ma związek z koordynacją słuchu, a także z zamykaniem ust; łańcuch tylno-boczny również ma związek z zamykaniem ust i koordynowaniem słuchu. 

Techniki manualne stosowane w terapii ustno-twarzowej 

Korzysta się z nich głównie w przypadku pacjentów z zaburzeniami napięcia mięśniowego (jest ono zwiększone lub obniżone) lub z problemami sensorycznymi. Do technik manualnych zaliczają się: 

• głaskanie – rozgrzewający i/lub posuwisty ruch; jego celem jest aktywizacja tkanek do dalszej pracy; wpływa na kondycję skóry, uspokaja podrażnione zakończenia nerwowe, sprzyja aktywnemu przepływowi limfy i krwi, jest też elementem zakończenia czynności masowania; 
• wibracja – stymulacja tkanek i mięśni poprzez ruch drgający; może być wykonywana ręką lub odpowiednim masażerem (tylko na wniosek lekarza); 
• dotyk – jego celem jest stymulacja receptorów czuciowych, będących zakończeniami włókien nerwowych; 
• rozciąganie – wpływa pozytywnie na stawy, więzadła; wpływa na przekazywanie napięcia do tkanek miękkich; 
• uciskanie – wpływa aktywizująco na zakończenia nerwowe, podnosi ciśnienie krwi, stymuluje system nerwowy i redukuje ilość toksyn. 

Oddychanie w terapii ustno-twarzowej 

Nieodłączną częścią terapii ustno-twarzowej jest proces oddychania, który reguluje napięcie mięśniowe, a także ma ścisły związek z postawą ciała. Nie sposób pominąć najważniejszych mięśni oddechowych, do których zalicza się mięśnie międzyżebrowe, przeponę, mięśnie tłoczni brzucha, a także mięśnie dodatkowe i pomocnicze, dzięki którym proces oddychania przebiega prawidłowo.  

Do ćwiczeń oddechowych w terapii ustno-twarzowej należą: 

• ćwiczenia diagonalne z szarfą, których celem jest wydłużeniem fazy zarówno wdechu, jak i wydechu; 
• ćwiczenia symetryczne z szarfą, stosowane często w przypadku zwiększonego napięcia mięśniowego; 
• ćwiczenia diagonalne ze stopami; 
• ćwiczenia symetryczne obu stóp w kierunku dogłowowym, mające na celu regulację napięcia mięśniowego; 
• ćwiczenia z punktu obręczy barkowej, mające na celu poszerzanie pojemności klatki piersiowej i wydłużanie zarówno wdechu, jak i wydechu; 
• ćwiczenia z punktu obręczy biodrowej, mające na celu aktywizację pracy przepony; 
• rozciąganie i skracanie łańcuchów mięśniowych, których celem jest usunięcie powietrza zalegającego w płucach, aktywizacja mięśni oddechowych; 
• ćwiczenia mięśni brzucha. 

Znaczenie ciszy motorycznej w terapii 

Tzw. cisza motoryczna ma szczególne znaczenie w terapii ustno-twarzowej. Jej głównym zadaniem jest zapewnienie pacjentowi poczucia bezpieczeństwa. Ciszę motoryczną można przeprowadzić na materacu, stole rehabilitacyjnym lub, jak w przypadku najmłodszych pacjentów, trzymając dziecko w ramionach, dając mu tym samym poczucie bezpieczeństwa, ale też stabilne podparcie. Celem ciszy motorycznej są: 

• regulacja napięcia mięśniowego, 
• regulacja oddechu, 
• zapewnienie bezpiecznych warunków terapii, 
• wzmocnienie koncentracji uwagi, 
• utrzymanie prawidłowej symetrii ciała, 
• zbliżenie kończyn do linii środka ciała, 
• osłabienie odruchów obronnych. 

Nerwy czaszkowe w terapii ustno-twarzowej 

Dwanaście par nerwów czaszkowych stanowi część obwodowego układu nerwowego. Mają one niemałe znaczenie w terapii ustno-twarzowej, bowiem zaopatrują zarówno ruchowo, jak i czuciowo powierzchnię twarzy i szyi, skórę, mięśnie głowy, gruczoły, a także mają związek z odbieraniem bodźców wzrokowych. Nerwy czaszkowe odpowiadają za ruchy ustno-twarzowe, a także za odruchy, takie jak ssanie, połykanie, gryzienie, żucie. 

Terapia ustno-twarzowa kierowana jest do wszystkich pacjentów, niezależnie od wieku czy stanu zdrowia.

Przeczytaj również:
Techniki wspomagające terapię ustno-twarzową