Techniki wspomagające terapię ustno-twarzową

Techniki, które wspomagają działanie i przebieg terapii ustno-twarzowej jest wiele.

Odpowiednio dobrane i indywidualnie dopasowane do konkretnego pacjenta, przyczyniają się do regulacji zaburzonych funkcji lub pojawienia się funkcji nieobecnych w jamie ustnej, mięśniach, narządach mowy.  

Ponadto mają one wpływ na lepszą kontrolę własnych odruchów w obrębie twarzy. Prowadzenie terapii ustno-twarzowej daje pacjentowi realną szansą na poprawienie swojego funkcjonowania, lepszą komunikację z otoczeniem, a także niesie ze sobą większą motywację i samozaparcie w walce o lepsze jutro. Z badań wynika, że pacjenci przejawiają lepszą koncentrację, lepsze przetwarzanie informacji otrzymywanych z otoczenia, a także bardziej świadomie przeżywają to, czego doświadczają.

Do głównych technik wspomagających terapię ustno-twarzową zalicza się: 

• masaż stóp; 
• masaż rąk; 
• wpływ zmysłów, takich jak węch, smak, słuch; 
• ćwiczenia wzmacniające percepcję słuchową, wzrokową; 
• wzmacnianie pracy nerwów czaszkowych; 
• usprawnianie manualne mięśni i kości twarzoczaszki; 
• stymulację neuromotorycznych obszarów twarzy; 
• ćwiczenia stawów skroniowo-żuchwowych; 
• aktywizację jamy ustnej; 
• ćwiczenia oddychania. 

Masaż stóp jako wsparcie obszaru ustno-twarzowego 

Terapia stóp, czyli powszechnie dziś znana refleksologia zaliczana jest do medycyny alternatywnej. Opiera się na założeniu, że układom i narządom wewnętrznym naszego ciała odpowiada bardzo podoba topografia na stopach (ale też dłoniach i małżowinach uszu). Każdy taki obszar określany jest jako strefa refleksyjna. Masując lub dotykając określoną strefę na stopie, pobudza się jednocześnie odpowiadające jej narządy i części ciała. Refleksologia reguluje funkcjonowanie całego ciała poprzez poprawę krążenia, stymulację układu nerwowego czy zmniejszenie i regulację napięcia. Masaż stóp jest formą masażu uciskowego, polegającego na precyzyjnym i dokładnym uciskaniu określonych punktów na stopach, które odpowiadają konkretnym częściom ciała. Uciskanie punktów ma na celu wywołanie określonych reakcji fizjologicznych, takich jak zmniejszenie napięcia i odprężenie, co wpływa na lepsze krążenie i dystrybucję płynów ustrojowych, w efekcie czego narządy stają się bardziej wydolne. 

Na stopach znajduje się wiele zakończeń nerwowych, również tych powiązanych z obszarem ustno-twarzowym. Najwięcej zakończeń nerwowych znajduje się na paluchu. Wzmacnianie receptorów ucisku obecnych właśnie na paluchu i pięcie ma duże znaczenie, ponieważ te same receptory znajdują się w obrębie kompleksu ustno-twarzowego. 

Masaż rąk jako wsparcie terapii ustno-twarzowej 

Badania wykazują, że rozwój aparatu artykulacyjnego i rozwój ruchowy dłoni są ze sobą ściśle powiązane. Już w pierwszych tygodniach życia dziecka zauważyć można związek między dłońmi a narządami mowy. Mowa tutaj o odruchu Babkina – jeśli leżącemu na plecach dziecku naciśniemy obie dłonie, w odpowiedzi otworzy usta i zegnie głowę w kierunku klatki piersiowej. Ćwiczenia i masaż rąk mają na celu nie tylko wyrównanie czucia głębokiego i powierzchniowego, ale także lepszą koordynację ruchową wraz z kształtowaniem wzorców ruchowych. Stymulacja dłoni sprzyja rozwojowi sieci neuronalnych i mielinizację dróg nerwowych. 

Wpływ zmysłów sensomotorycznych na kompleks ustno-twarzowy 

Jedną z metod stosowanych jako wsparcie terapii ustno-twarzowej jest integracja sensoryczna (SI). Zajmuje się ona procesem przetwarzania wrażeń zmysłowych w mózgu. Dostarczenie ich odpowiedniej ilości stymuluje zmysły i aktywizuje ośrodkowy układ nerwowy do działania, zwłaszcza jego niższe poziomy, tj. pień mózgu i móżdżek. Umożliwia też rozwój i funkcjonowanie różnych zachowań, np. emocjonalno-społecznych czy językowych, które są pod kontrolą korowych obszarów mózgu. Integracja sensoryczna opiera się na zmysłach, takich jak węch, smak, dotyk, wzrok czy słuch. I tak na przykład rozwijanie orientacji przestrzennej czy schematu ciała poprzez stymulację dotykową ma związek z rozwojem ekspresji mowy, jak i jej percepcji. Integracja sensoryczna opiera się na trzech systemach: proprioceptywnym (czucie głębokie), dotykowym (czucie powierzchniowe) i przedsionkowym (zmysł równowagi). 

Wzmacnianie percepcji słuchowej i wzrokowej 

Prawidłowe działanie zmysłu słuchu umożliwia różnicowanie, identyfikację, zapamiętywanie, analizę i syntezę dźwięków. Sprawny narząd słuchu jest bardzo ważny dla ogólnego rozwoju dziecka, ale też rozwoju mowy, głosu czy opanowania panujących zasad językowych. Nieprawidłowości obecne w percepcji słuchowej ograniczają rozwój sprawności językowych, mowy, a także mają realny wpływ na rozwój społeczny i emocjonalny. Aby zaktywizować percepcję słuchową specjaliści mogą np. wykonać masaż małżowiny usznej.  

Dzięki percepcji wzrokowej człowiek może odbierać wrażenia wzrokowe, a także zapamiętywać (dzięki pamięci wzrokowej) np. litery, co sprzyja nauce czytania i pisania. Wzmacnianie percepcji wzrokowej najczęściej polega na śledzeniu wzrokiem kontrastowych ilustracji czy zabawek, przedmiotów w różnej płaszczyźnie, skupianiu wzroku, śledzenie przedmiotu, a także masaż oczu.  

Nerwy czaszkowe w terapii ustno-twarzowej 

12 par nerwów czaszkowych bierze aktywny udział w prawidłowym funkcjonowaniu człowieka. Odpowiadają one za ruchowe i czuciowe unerwienie mięśni ustno-twarzowych i nie tylko. Każdy z nerwów można poddać stymulacji np. poprzez stymulację węchu, wzroku, smaku, a także poprzez odpowiedni masaż. 

Kości i mięśnie twarzoczaszki 

Wystąpienie dysfunkcji w obszarze pojedynczej kości twarzoczaszki ma wpływ na pracę reszty kości i mięśni. Dlatego też bardzo ważne jest oddziaływanie manualne na mięśnie i kości twarzy. Ich celem jest: 

• usprawnienie mięśni w obrębie twarzoczaszki, 
• rozluźnienie i wyrównanie asymetrii, 
• dekompresja napięcia, 
• regulacja napięcia mięśniowego, 
• rozciąganie mięśni, 
• stabilizacja, 
• odwrażliwianie. 

Obszary neuromotoryczne twarzy i ich stymulacja 

Obszary neuromotoryczne twarzy to miejsca, których stymulacja wywołuje określoną aktywność mięśniową, co ma wpływ na prawidłową artykulację, połykanie, gryzienie, ssanie czy żucie. Wyróżnia się obszary neuromotoryczne: 

• górny obszar nosa, 
• zewnętrzne kąty oczu, 
• obszar wargi górnej, 
• obszar skrzydełek nosa, 
• kąciki warg, 
• broda, 
• dno jamy ustnej (pod brodą). 

Stawy skroniowo-żuchwowe 

Staw skroniowo-żuchwowy jest stawem parzystym, który zawsze porusza się jednocześnie po obu stronach. W jego skład wchodzą torebka stawowa, krążek stawowy, główka stawowa, a także powierzchnia kości skroniowej, ponadto więzadła. Do technik manualnych, mających na celu korektę stawów skroniowo-żuchwowych należą ćwiczenia bazowe, obejmujące: 

• rozluźnianie stawów skroniowo-żuchwowych, 
• rozciąganie i rozluźnianie mięśni mostkowo-obojczykowo-sutkowych, 
• ćwiczenia żuchwy, 
• dekompresja stawów skroniowo-żuchwowych, 
• regulacja napięcia pomiędzy kośćmi klinowo-żuchwowo-skroniowymi, 
• rozluźnianie mięśnia skroniowego, 
• przemieszczanie żuchwy, 
• aktywizowanie zespołów mięśni. 

Aktywizacja jamy ustnej w terapii ustno-twarzowej 

Dysfagia (zaburzenia połykania) często towarzyszy osobom z zaburzonym napięciem mięśniowym, dlatego tak ważne jest zastosowanie metod aktywizujących, których celem jest prawidłowe połykanie. Należą do nich ćwiczenia wspomagające połykanie, m.in.: 

• ćwiczenia kontroli żuchwy, 
• aktywizacja pracy języka, 
• wzmacnianie mięśni warg, 
• wibracja wielopunktowa, 
• szereg ćwiczeń połykania związanych z pozycją głowy (ćwiczenia aktywizujące konkretne partie mięśni). 

Techniki manualne, których celem jest wspomaganie terapii ustno-twarzowej stanowią bogate źródło inspiracji dla terapeutów, którzy nierzadko po nie sięgają. Dzięki nim terapia ustno-twarzowa staje się bardziej efektywna.

Przeczytaj również:
Masaż Shiatsu – na czym polega akupunktura bezigłowa?