Dlaczego oko nie rozpoznaje kolorów? Daltonizm

Daltonizm – co to jest? 

Daltonizm jest jednym z zaburzeń postrzegania barw. Nazwa pochodzi od nazwiska naukowca Johna Daltona, który jako pierwszy opisał to zaburzenie, posługując się własnym przypadkiem.

Deuteranopia, potocznie nazywana daltonizmem, jest spowodowana brakiem poszczególnych czopków lub ich uszkodzeniem. W tym rodzaju zaburzenia pacjent nie rozpoznaje barwy zielonej i myli ją z czerwoną. 

Jak powstaje zaburzenie widzenia barw? 

Aby odpowiedzieć na to pytanie, musimy przyjrzeć się budowie oka. Za postrzeganie barw w oku odpowiadają czopki. Są to receptory wrażliwe na światło znajdujące się na siatkówce.  

Prawidłowe rozpoznawanie barw zależy od funkcjonowania trzech receptorów czopkowych: 

• czerwonych (dużych), 
• zielonych (średnich), 
• niebieskich (małych). 

Największe skupisko czopków na siatkówce znajduje się w plamce żółtej. Czopki zawierają barwnik światłoczuły jodopsynę, która rozkłada się pod wpływem światła. Dzięki temu bodziec świetlny zostaje zamieniony na bodziec nerwowy. Jest on dalej przekazywany za pomocą nerwu wzrokowego do płata potylicznego kory mózgowej, który odpowiada za przetwarzanie otrzymanych informacji.  

Ludzkie oko postrzega promieniowanie świetlne w zakresie barw od czerwonego (670 nm) do fioletowego (420 nm). Jesteśmy w stanie odróżnić około 160 odcieni barw, które powstają z połączenia 3 podstawowych, czyli czerwonej, zielonej i niebieskiej. Gdy czopki zostaną podrażnione przez światło w równym stopniu, powstaje barwa biała. Brak podrażnienia czopków skutkuje postrzeganiem barwy czarnej.  

Rodzaje zaburzeń widzenia barw 

• Monochromatyzm to całkowita ślepota barw. Wyróżniamy: monochromatyzację czopków – na siatkówce obecny jest tylko jeden rodzaj czopków, nie ma to wpływu na ostrość widzenia; achromatopsję – czopki nie występują lub są na siatkówce w niewielkiej ilości; towarzyszą jej światłowstręt, oczopląs, zaburzenia ostrości widzenia; agnozję barw (achromatopsja centralna) – oczy widzą barwy, ale nie są w stanie ich rozpoznać. 
• Dichromatyzm, czyli brak jednego z trzech rodzajów czopków w siatkówce. Gdy brakuje czopków czerwonych (protanopia), kolor czerwony jest postrzegany jako czarny; oko nie może też rozróżnić fioletów od odcieni niebieskiego; dodatkowo może pojawiać się problem z odróżnieniem pomarańczowo-czerwonych kolorów, które wydają się przyćmionym żółtym oraz pomarańczowo-żółto-zielone jako podobne żółte kolory. Gdy brakuje czopków zielonych (deuteranopia), kolor zielony jest mylony z czerwonym. W przypadku braku niebieskich czopków (tritanopia) oko widzi kolor niebieski jako zielonkawy, żółty i pomarańczowy jako różowy, a fioletowy jako ciemnoczerwony.  
• Nieprawidłowy trichromatyzm, czyli obniżona percepcja nasycenia jednej barwy: czerwonej (protanomalia), zielonej (deuteranomalia) lub niebieskiej (tritanomalia). 

Daltonizm – przyczyny 

Daltonizm jest wadą dziedziczoną genetycznie, a więc rodzice mogą przekazać ją dziecku. Wada ta jest sprzężona z chromosomem X, co oznacza, że mężczyźni są bardziej narażeni na daltonizm niż kobiety. Mężczyzna otrzymuje uszkodzony gen od swojej matki, która odziedziczyła go od swojego ojca lub była nosicielką wadliwego genu. Kobieta musi natomiast otrzymać wadliwy gen od obojga rodziców.  

Również niektóre choroby oraz stany mogą wpływać na postrzeganie barw.  

Są to: 

• cukrzyca,  
• urazy,  
• nadużywanie niektórych substancji (np. LSD, narkotyków), 
• zapalenie lub ucisk nerwu wzrokowego. 

Zmiany w oku mogą być też związane z wiekiem. W miarę upływu lat soczewka oka pogrubia się i nabiera żółtawego zabarwienia. Utrudnia to odróżnianie kolorów zielonego, niebieskiego i fioletowego. Żółty i niebieski mogą być też postrzegane jako ciemniejsze niż w rzeczywistości. Trudność może sprawiać odróżnienie ciemnoniebieskiego od fioletowego.  

Test na daltonizm 

Aby potwierdzić zaburzenia widzenia, wykorzystuje się różnego rodzaju testy na daltonizm. 

Tablice pseudoizochromatyczne Ishihary 

Na tablicach znajdują się koła utworzone z mniejszych kółek o różnych rozmiarach, w kolorach nieznacznie różniących się od siebie. W środku koła plamy tworzą cyfrę lub kształt geometryczny w innym kolorze. Pacjent musi odczytać cyfrę lub zidentyfikować kształt z odległości do czytania, przy dobrym oświetleniu. Tablice wykrywają stopień zaburzenia widzenia barw czerwonej i zielonej.  

Farnsworth Munsell 100 Hue Test 

Pozwala ocenić ostrość kolorów. Polega na ułożeniu 85 kolorowych nakładek, aby kolory płynnie przechodziły jeden w drugi. Specjalista określa zaburzenie widzenia na podstawie umiejętności ułożenia nakładek w odpowiedniej kolejności. Wynik nanosi na odpowiednie schematy, które pozwalają na określenie zakresu widzenia barwy czerwonej, zielonej i niebieskiej. 

Inne testy 

• Tablice Hardy’ego-Randa-Rittlera – pozwalają wykryć zaburzenia widzenia wszystkich trzech barw; 
• Test City University – na 10 planszach naniesione są plamki, 1 pośrodku, a 4 na obwodzie. Pacjent musi wybrać plamkę obwodową najbardziej zbliżoną kolorystycznie do plamki środkowej; 
• Test Farnswortha D-15 – pozwala ocenić widzenie trzech podstawowych barw. Polega na ułożeniu kolorowych klocków w odpowiedniej kolejności.  

Badanie anomaloskopem 

Badanie to wykrywa zaburzenie widzenia barwy czerwonej i zielonej. Pacjent musi dopasować natężenie barwy czerwonej i zielonej, aby otrzymać barwę żółtą. Uzyskany przez pacjenta kolor jest porównywany do barwy wzorcowej. Badanie to pozwala określić stopień zaburzenia widzenia barw.  

Leczenie daltonizmu 

Daltonizm wrodzony oraz pozostałe wrodzone zaburzenia barw są nieuleczalne. Można je korygować za pomocą specjalnie dobranych soczewek pokrytych warstwą umożliwiającą odróżnienie barw. Wynik korekcji zaburzenia zależy od jego stopnia.

W około 80% przypadków zaburzeń widzenia barw możliwe jest całkowite skorygowanie widzenia za pomocą soczewek. Jeśli zaburzenia widzenia są spowodowane inną przyczyną, np. chorobą, konieczne jest wyleczenie przyczyny.  

Daltonizm a prawo jazdy 

Podczas badania lekarskiego kwalifikującego do uzyskania prawa jazdy wykonywane jest też badanie wykrywające zaburzenia widzenia barw. Osoby z daltonizmem mogą uzyskać prawo jazdy kategorii A i B, ale nie mogą być zawodowymi kierowcami. Osoby z zaburzeniami postrzegania barw nie mogą także wykonywać zawodu pilota, chemika, farmaceuty czy drukarza.

Przeczytaj również:
Gdy tęczówki różnią się kolorem. Heterochromia