Jak obniżyć cholesterol?

Zaburzenia lipidowe a ryzyko chorób sercowo-naczyniowych 

Na podstawie badań epidemiologicznych w Polsce zaburzenie przemiany lipidów jest jednym z gorzej kontrolowanych czynników choroby niedokrwiennej serca, a jedynie około 40% pacjentów jest świadomych istnienia podwyższonego poziomu cholesterolu. Zaburzenia lipidowe są przyczyną powstawania blaszki miażdżycowej w tętnicach, co ma bezpośredni wpływ na ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Dodatkowo problem wciąż narasta, co ma związek z siedzącym trybem życia, złymi nawykami żywieniowymi oraz związanymi z tym nadwagą i otyłością. Przekłada się to niestety na brak spadku częstości zgonów z powodu choroby niedokrwiennej serca w ostatnich dekadach w naszym kraju [1-3]. 

Normy cholesterolu 

Rekomenduje się regularne wykonanie badań profilu lipidowego: 

• u mężczyzn po 40. roku życia; 
• u kobiet po 50. roku życia lub po przebytej menopauzie; 
• u pacjentów, u których występuje co najmniej jeden czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych (np. cukrzyca, nikotynizm, nadciśnienie, nadwaga); 
• u pacjentów, u których wykryto choroby układu krążenia, choroby autoimmunologiczne, przewlekłą niewydolność nerek. 

Młode, zdrowe osoby powinny powtarzać badanie co 3-5 lat. 

Ogólne normy cholesterolu nie zostały określone. Ustalane są one w zależności od występowania chorób współistniejących, jak np. cukrzyca, przewlekła choroba nerek, otyłość, nadciśnienie, choroby sercowo-naczyniowe, hipercholesterolemia rodzinna (co klasyfikuje do odpowiedniej grupy ryzyka). 

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego i Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej wartości docelowe wynoszą: 

Cholesterol całkowity <190 mg/dl (5,0 mmol/l) 

Cholesterol HDL: 

• dla mężczyzn >40 mg/dl (1,0 mmol/l);  
•  dla kobiet >45 mg/dl (1,2 mmol/l). 

Cholesterol LDL: 

• dla osób z małym ryzykiem sercowo-naczyniowym <115 mg/dl (3,0 mmol/l); 
• dla osób z umiarkowanym ryzykiem sercowo-naczyniowym <100 mg/dl (2,6 mmol/l); 
• dla osób z dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym <70 mg/dl (1,8 mmol/l);  
• dla osób z bardzo dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym <55 mg/dl (1,4 mmol/l); 
• dla osób z ekstremalne dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym <40 mg/dl (1 mmol/l). 

Cholesterol nie-HDL: 

• dla osób z umiarkowanym ryzykiem sercowo-naczyniowym <130 mg/dl (3,4 mmol/l); 
• dla osób z dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym <100 mg/dl (2,6 mmol/l); 
• dla osób z bardzo dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym <85 mg/dl (2,2 mmol/l); 
• dla osób z ekstremalnie dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym <70 mg/dl (1,8 mmol/l) [1, 2, 4]. 

Jak obniżyć cholesterol? Niefarmakologiczne sposoby  

Największe znaczenie w redukcji podwyższonego poziomu cholesterolu całkowitego i LDL ma ograniczenie spożycia tłuszczów trans oraz tłuszczów nasyconych, których spożycie nie powinno przekraczać 7% energii z pożywienia u osób z hipercholesterolemią. 

Szczególnie korzystne są produkty pełnoziarniste, chude i tłuste ryby, rośliny strączkowe, surowe warzywa i owoce. Spożycie większej ilości błonnika wpływa na zmniejszone wchłanianie tłuszczów oraz ułatwia utrzymanie odpowiedniego bilansu kalorycznego w ciągu dnia. 

Należy starać się ograniczyć tłuste mięsa. Niekorzystne są również słodzone napoje gazowane, wyroby cukiernicze, tłuste sery, śmietana, olej palmowy i kokosowy. 

Podczas przygotowywania potraw najlepszym wyborem jest gotowanie w wodzie i na parze, a także grillowanie. W umiarkowanych ilościach można spożywać produkty pieczone i smażone przez krótki czas na dużym ogniu. 

Redukcja masy ciała wraz z aktywnością fizyczną wpływają znacząco na wzrost stężenia „dobrego” cholesterolu HDL oraz zmniejszenie trójglicerydów, w mniej znaczącym stopniu na redukcję poziomu cholesterolu LDL. W celu zmniejszenia masy ciała korzystne jest wprowadzenie deficytu 300-500 kcal dziennie oraz podjęcie regularnej aktywności fizycznej przez 30 minut dziennie [1-2]. 

Wspomaganie redukcji cholesterolu 

Suplementy diety i żywność funkcjonalna wspomagająca obniżenie cholesterolu mogą mieć zastosowanie u osób, u których występuje zwiększony jego poziom, o ile nie ma potrzeby włączania leków. W niektórych przypadkach mogą być stosowane jako uzupełnienie terapii farmakologicznej, jednak zawsze po wcześniejszej konsultacji z lekarzem [1]. 

Fitosterole 

Do fitosteroli zaliczamy kampasterol, sitosterol i stigmasterol. Możemy je znaleźć w produktach pełnoziarnistych, świeżych owocach, warzywach, tłuszczach roślinnych i roślinach strączkowych. Konkurują z cholesterolem podczas wchłaniania jelitowego, przez co zmniejszają jego stężenie we krwi. Dawka 2 g fitosteroli dziennie przekłada się na obniżenie poziomu trójglicerydów i cholesterolu LDL o 7-10% [1-2]. 

Monakolina K 

Jest produktem fermentacji czerwonego ryżu przy użyciu drożdży. Substancja ta wykazuje podobieństwo do statyn – budową chemiczną i właściwościami odpowiada lowastatynie, przez co hamuje działanie enzymu odpowiedzialnego za syntezę cholesterolu. Prowadzi to do zmniejszenia jego stężenia całkowitego oraz frakcji LDL. Badania wskazują na dobrą tolerancję tej substancji nazywanej również „naturalną statyną”, jednak ze względu na potencjalne działania niepożądane dotyczące m.in. tkanki mięśniowo-szkieletowej, łącznej, nerwowej i wątroby Komisja Europejska zdecydowała się obniżyć dawkę dobową do mniejszej niż 3 mg. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 22.06.2022. Pacjenci z czynną chorobą wątroby, stosujący wysokie dawki niacyny oraz przyjmujący określone leki (inhibitory CYP3A4) nie powinni stosować monakoliny K [1-2]. 

Błonnik rozpuszczalny 

Badania naukowe dowodzą o skuteczności pochodzącego z owsa i jęczmienia β-glukanu w zmniejszaniu poziomu cholesterolu LDL o 3-5% podczas stosowania go w ilości 3-10 g/dobę. Błonnik rozpuszczalny jest dobrze tolerowany i nie wywołuje żadnych znaczących działań niepożądanych [1-2]. 

Czosnek 

Związki siarki występujące w czosnku przyczyniają się do obniżenia cholesterolu całkowitego frakcji LDL, trójglicerydów oraz podwyższenia stężenia frakcji HDL. Wyciągi z czosnku, podobnie jak monakolina K, wpływają na hamowanie aktywności enzymu wątrobowego, zmniejszając syntezę cholesterolu. Jednak do osiągnięcia obniżenia stężenia cholesterolu LDL o 5-10% potrzebne jest spożywanie dużych dawek wyciągu z czosnku [2]. 

Karczoch 

Liście karczocha są bogatym źródłem flawonoidów, a jeden z nich – luteolina wykazuje silne właściwości chroniące wątrobę, przeciwutleniające i hamujące enzym odpowiedzialny za syntezę cholesterolu. Stosowanie 1-3 g wyciągu z liści karczocha obniża cholesterol LDL o 5-15% [2, 5]. 

Kwasy omega-3 

Do nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 zalicza się m.in. kwas dokozaheksaenowy (DHA) i kwas eikozapentaenowy (EPA). Przede wszystkim skutecznie redukują one podwyższone stężenie trójglicerydów we krwi o 30% przy spożyciu w ilości 2-3 g dziennie. Przy wyższych dawkach mogą mieć również wpływ na poziom cholesterolu LDL. Głównym ich źródłem w diecie są ryby (śledź, makrela, łosoś, pstrąg tęczowy), krewetki oraz algi [1-2, 4].

Przeczytaj również:
Cholesterol – jakie są normy i rodzaje? Jak przebiega leczenie?