Kapilaroskopia – na czym polega to badanie?

Czym jest kapilaroskopia?

Kapilaroskopia to metoda diagnostyczna, która ma na celu przyżyciowe, nieinwazyjne dokonanie oceny mikrokrążenia. Ocenie w badaniu poddaje się naczynia włosowate – kapilary, obserwując je przez pokrywającą je przejrzystą warstwę skóry. Naczynia te zbudowane są z ramienia tętniczego, odcinka szczytowego i ramienia żylnego, co tworzy kształt przypominający wsuwkę do włosów. W większości obszarów skóry kapilary są ułożone do niej prostopadle, jednak w wałach paznokciowych układają się równolegle, co stwarza idealne warunki do ich oceny. Widoczność ocenianych naczyń w standardowym badaniu kapilaroskopowym zależy od wypełnienia ich przez przepływające krwinki czerwone – ściana naczynia jest przezroczysta, a zatem niewidoczna. Aby uwidocznić naczynia nie zawierające w swym świetle erytrocytów, stosuje się wideokapilaroskopię fluorescencyjną z dożylnym podaniem znacznika i obserwacją jego przepływu w badanym naczyniu.  

Możliwa jest ocena mikrokrążenia licznych fragmentów skóry, jednak z uwagi na korzystny układ kapilar to wały paznokciowe są badanym obszarem w praktyce klinicznej. 

Kapilaroskopia – techniki

Najczęściej wykorzystywanymi technikami są: 

• kapilaroskopia świetlna (konwencjonalna) – jest przeprowadzana z użyciem kapilaroskopu przypominającego nieco mikroskop. Składa się on z powiększającego obiektywu, okularu z podziałką pozwalającą na określenie wymiarów badanych naczyń oraz źródła zimnego światła do oświetlenia badanego obszaru. Z oprogramowaniem urządzenia często sprzężony jest aparat fotograficzny, który pozwala utrwalić uzyskane obrazy. Naczynia są badane w powiększeniu od 10-krotnego do 200-krotnego; 
• wideokapilaroskopia – wykorzystuje urządzenie zwane wideokapilaroskopem, które pozwala na zobrazowanie kapilar w wymaganym powiększeniu i rejestrację zarówno obrazów statycznych, jak i dynamicznych, np. przepływu erytrocytów w naczyniu. Obrazy wyświetlane są na ekranie komputera, do którego podłącza się sprzęt.  

Techniką stosowaną rzadziej i wymagającą interwencji pod postacią dożylnego podania znacznika fluorescencyjnego jest wideokapilaroskopia fluorescencyjna. Stosuje się w niej dwie substancje znacznikowe – fluoresceinian sodu i izocyjanian fluoresceiny sprzężony z albuminą ludzką. Technika ta pozwala na ocenę: 

• przebiegu i ewentualnych deformacji ścian naczyń o średnicy mniejszej niż średnica erytrocytu,  
• przepuszczalności ścian naczyń,  
• dyfuzji znacznika w przestrzeni okołonaczyniowej.  

Do wykonania badania konieczne jest również nałożenie na powierzchnię skóry badanego obszaru olejku immersyjnego, który poprawia widoczność kapilar. 

Kapilaroskopia – przygotowanie do badania

2-4 tygodnie przed badaniem 

Kapilary wału paznokciowego mogą ulec łatwemu uszkodzeniu w trakcie zabiegów kosmetycznych, zarówno mechanicznych, np. wycinanie skórek, jak i chemicznych. Aby zapewnić miarodajność wyniku, należy przez 2 tygodnie do miesiąca przed badaniem (w zależności od źródeł) powstrzymać się od przeprowadzania takich zabiegów. Dotyczy to również stosowania płynów do usuwania skórek i zmywaczy do paznokci.  

Bezpośrednio przed badaniem 

Kapilary skórne mogą ulec skurczowi pod wpływem zimna/ stresu emocjonalnego lub nadmiernemu rozszerzeniu w wyniku wysokiej temperatury. Z tego powodu zaleca się, aby badanie było wykonywane w temperaturze otoczenia oscylującej w granicach 20-22°C. Przed badaniem należy przebywać przez około 20 minut w pomieszczeniu o takiej temperaturze. Badanie jest niebolesne i nieinwazyjne, nie należy się więc niepokoić jego przebiegiem.  

Co obejmuje ocena kapilaroskopowa?

W trakcie badania kapilaroskopowego w praktyce klinicznej obrazuje się kapilary wałów paznokciowych palców II do V (od palca wskazującego do palca małego) lub III do V (od palca środkowego do palca małego) obu rąk.  

Ocenie podlega: 

• stopień przejrzystości skóry,  
• zagęszczenie naczyń włosowatych i ich liczba,  
• rozmieszczenie kapilar,  
• rozmiary pętli,  
• kształt poszczególnych naczyń,  
• ocena podścieliska pod kątem ewentualnego obrzęku,  
• występowanie wybroczyn,  
• ruch krwinek czerwonych w naczyniach włosowatych,  
• widoczność podbrodawkowego splotu żylnego.  

Kapilaoskopia – jak interpretować wyniki?

Najbardziej charakterystyczny obraz kapilaroskopowy, korelujący z przebiegiem choroby i często wyprzedzający pojawienie się zmian w innych układach i narządach, występuje w chorobie tkanki łącznej – twardzinie układowej. Zmiany obecne są u ponad 80% chorych. Należą do nich: 

• zmniejszona liczba kapilar, z obszarami awaskularyzacji, czyli obszarami beznaczyniowymi,  
• megakapilary,  
• naczynia zniekształcone, przybierające formę drzewkowatą lub krzaczastą,  
• wybroczyny czapeczkowate – ponad szczytami kapilar.  

Obraz ten, nazywany mikroangiopatią typową dla twardziny układowej, występuje również, choć w mniejszym stopniu, w innych chorobach reumatologicznych, takich jak mieszana choroba tkanki łącznej, zapalenia skórno-mięśniowe i wielomięśniowe czy niezróżnicowana choroba tkanki łącznej.  

Mikroangiopatia typowa dla twardziny to nie jedyny typ zmian rozpoznawanych w kapilaroskopii. Uwidacznia się w niej również liczne zmiany niespecyficzne – skrócenie pętli, ich kręty przebieg, zcieńczenie lub poszerzenie czy spiralny przebieg ramienia żylnego. Występują one w wielu innych chorobach, np.: 

• reumatoidalnym zapaleniu stawów, toczniu rumieniowatym układowym, zespole antyfosfolipidowym, łuszczycowym zapaleniu stawów,  
• nadciśnieniu tętniczym,  
• cukrzycy,  
• przewlekłej chorobie nerek,  
• przewlekłych białaczkach,  
• pierwotnej żółciowej marskości wątroby,  
• przewlekłej niewydolności żylnej,  
• miażdżycy zarostowej kończyn dolnych,  
• niedokrwistości,  
• czerwienicy prawdziwej,  
• akromegalii.  

Zmiany w mikrokrążeniu mogą powstawać również w wyniku działania czynników zewnętrznych: 

• polichlorku winylu,  
• promieniowania jonizującego.  

Pojedyncze naczynia spiralne występują również u ludzi zdrowych, natomiast po 65. roku życia spiralność ramienia żylnego kapilar czy ich poszerzenia są bardzo częste i mieszczą się w granicach normy.  

Zastosowanie kapilaroskopii

Obecnie kapilaroskopię stosuje się do różnicowania objawu Raynauda (pierwotnego i wtórnego) oraz wczesnej diagnostyki i różnicowania twardziny układowej z innymi jednostkami chorobowymi. Kapilaroskopia stanowi również pomocny element oceny przebiegu choroby. Stosuje się ją także w niektórych innych jednostkach reumatologicznych.  

Należy pamiętać, że wynik kapilaroskopii bez przeprowadzenia innych badań i obserwacji objawów nie jest w żaden sposób rozstrzygający i nie może stanowić wyłącznej podstawy do rozpoznania danej jednostki chorobowej.  

Przeczytaj również:
Objaw Raynauda – czym jest?