Co na katar u dziecka? Sprawdź!

Katar u dziecka – co warto wiedzieć?

Nieżyt nosa, nazywany potocznie katarem, to zapalenie błony śluzowej nosa. Objawia się najczęściej obrzękiem i przekrwieniem błon śluzowych nosa, wyciekiem wydzieliny, kichaniem. 

Dzieci do 1. roku życia oddychają wyłącznie przez nos, a kanały nosowe są bardzo wąskie. Dlatego też katar u dziecka urasta do rangi problemu, a jednocześnie może być przyczyną groźnych powikłań.

Należą do nich:

• zapalenie zatok,
• zapalenie ucha środkowego,
• zapalenie spojówek,
• zapalenie gardła, krtani i oskrzeli,
• zapalenie płuc. 

U dzieci poniżej 6. roku życia katar może występować średnio 6-8 razy w ciągu roku. Jest to w dużej mierze związane z niedojrzałością układu odpornościowego i inną budową układu oddechowego (wąskie, krótkie drogi oddechowe z łatwo przepuszczalną błoną śluzową). 

Katar u dziecka – przyczyny 

Najczęstszą przyczyną kataru u dzieci są wirusy (rhino- i adenowirusy). Rozprzestrzeniają się one drogą powietrzno-kropelkową, stąd tak łatwo „złapać” katar. Infekcja trwa zazwyczaj krótko (im młodsze dziecko, tym dłużej – od 7 do nawet 21 dni), a u dzieci w wieku żłobkowo-przedszkolnym może występować czasami nawet 2 razy w miesiącu. 

Katar w początkowej fazie ma postać wodnistej wydzieliny i często jest połączony z suchym kaszlem. Po ok. 3-5 dniach wydzielina staje się bardziej gęsta, przybiera postać wodnisto-śluzową, a kaszel staje się mokry. Tego typu infekcja ustępuje po 5-7 dniach u starszych dzieci oraz po 10-14 dniach u niemowląt i dzieci młodszych.

Czasami z kataru o podłożu wirusowym może rozwinąć się katar bakteryjny. Wydzielina zalegająca w drogach oddechowych stanowi dogodne warunki do rozwoju bakterii. Wóczas staje się bardziej gęsta i przybiera żółtą lub żółto-zieloną barwę. Trudniej ją też usunąć i może prowadzić do rozwinięcia powikłań. Często towarzyszy jej gorączka. Tego typu katar wymaga konsultacji z lekarzem, jednak nie zawsze konieczne jest stosowanie antybiotyków. 

Jeśli katarowi towarzyszy gorączka, a dziecko ma mniej niż 3 miesiące, skonsultuj się z lekarzem. 

Jeśli Twoje dziecko ma często katar, zwróć uwagę na poniższe kwestie: 

• Jak często pojawiają się powikłania po katarze?  
• Czy często ma on ciężki przebieg? 
• Czy kończy się zapaleniem uszu? 
• Czy pojawia się w określonych porach roku?  
• Czy dziecko chrapie, chrząka, ma problemy z oddychaniem w nocy? 

Jeśli Twoje odpowiedzi są twierdzące, warto skonsultować się z lekarzem.

Przyczyn takiego stanu można szukać w:

• problemach laryngologicznych (np. przerost lub zwłóknienie trzeciego migdała, krzywa przegroda nosowa),
• alergiach,
• polekowych nieżytach nosa,
• urazach,
• zaburzeniach odporności,
• zmianach hormonalnych,
• wadach wrodzonych. 

Szczególną sytuacją, która również objawia się katarem, jest ciało obce w nosie. Może świadczyć o niej wydzielina wypływająca tylko z jednej dziurki nosa. Ma ona brzydki zapach i nie poddaje się leczeniu lub szybko nawraca. Niemowlęta i dzieci w wieku żłobkowym często wkładają sobie do nosa różne, małe przedmioty, np. kawałki jedzenia, kulki, klocki i inne elementy zabawek. 

Jeśli zaobserwujesz u dziecka wymienione objawy, ale nie widzisz w nosie dziecka żadnego ciała obcego, zwróć się o pomoc do lekarza. Przedni odcinek nosa może ocenić pediatra czy lekarz rodzinny, jednak głębiej w nozdrza zagląda już otolaryngolog. 

Jak szybko wyleczyć katar u dziecka – jakie leki podać?

Na rynku aptecznym istnieje wiele preparatów bez recepty, które obkurczają śluzówkę nosa i ułatwiają oddychanie. Są to krople lub aerozole zawierające ksylometazolinę, oksymetazolinę lub nafazolinę. Podawaj je dziecku przez 3-5 dni (maksymalnie 7) w stężeniach dostosowanych do jego wieku, zgodnie z poniższą tabelką. Zbyt długie stosowanie tego typu leków może powodować polekowe zapalenie błony śluzowej nosa (tzw. efekt z odbicia, czyli po polekowym zwężeniu naczyń, ich rozszerzenie). Zmniejszają one blokadę i wyciek z nosa od 3 do 10 godzin. Najlepiej tolerowana jest oksymetazolina, która w najniższych stężeniach i według wskazań producentów może być stosowana już u noworodków. Ze względu na liczne działania niepożądane należy jednak skonsultować jej podanie z pediatrą. 

Jak każdy lek, substancje te mają działania niepożądane. Zachowaj zatem szczególną ostrożność w trakcie ich podawania, szczególnie u noworodków, niemowląt i małych dzieci.

Zwróć również uwagę na sposób podania oraz pozycję dozownika w trakcie aplikacji, ponieważ wpływa na wchłanianie leku. Wiele preparatów dla niemowląt ma zaawansowany system aplikacji, tzw. system skaczącej kropli. Istotne jest, aby butelka z kroplomierzem była odwrócona do góry dnem (w innej pozycji kropla nie uwalnia się), a jedna kropla (jedna dawka) jest równoznaczna z jednym przyciśnięciem dozownika. 

Leki do doraźnego stosowania nie leczą przyczyn infekcji. Chociaż są dostępne bez recepty, przestrzegaj ich czasu stosowania i dawkowania. 

Domowe sposoby na katar u dziecka

Istnieje wiele domowych sposobów na katar u dzieci. Łagodzą one przebieg infekcji i często zapobiegają powikłaniom bakteryjnym. 

Higiena nosa a katar u dziecka 

Higiena nosa ma istotne znaczenie w pozbywaniu się zalegającej wydzieliny i udrożnieniu dróg oddechowych, co ułatwia oddychanie. W tym celu możesz sięgnąć po roztwory izotoniczne i hipertoniczne w postaci sprayów czy ampułek.

Małe dziecko nie potrafi samodzielnie i efektywnie wydmuchać nosa i usunąć zalegającej wydzieliny. Aby pomóc mu w udrożnieniu nosa, skorzystaj z aspiratora, który szybko i wygodnie usunie wydzielinę. Możesz wybierać pomiędzy aspiratorem ustnym, elektrycznym i podłączanym do odkurzacza. Od 1. roku życia możesz też uczyć dziecko efektywnego wydmuchiwania nosa. 3-letnie dziecko potrafi już zrobić to samodzielnie. 

O higienę nosa zadbaj przed jedzeniem i snem (szczególnie u niemowląt), a także przed inhalacją lub podaniem leków obkurczających śluzówkę nosa. 

Na co zwrócić uwagę przy wyborze preparatu do oczyszczania nosa? 

• Na konserwanty – najlepszym wyborem będą te produkty, które ich nie zawierają. Najczęściej stosowanym konserwantem jest chlorek benzalkoniowy. Stosowany przez dłuższy czas może powodować przesuszenie błony śluzowej, a nawet kontaktowe zapalenie skóry. 
• Na skład – oprócz zwykłych roztworów soli istnieją na rynku wody morskie lub wody pochodzące z term, które zawierają np. antyalergiczny mangan lub przeciwbakteryjną miedź. 
• Na aplikator – dotyczy to preparatów w postaci sprayów. Można tutaj rozróżnić preparaty jednodawkowe oraz takie, które mają tzw. ciągły strumień. Te pierwsze są bardziej odpowiednie dla dzieci. Ciągły strumień dobrze penetruje nos, ale u dzieci może podrażniać delikatną błonę śluzową. Pewien kompromis stanowi aplikator z systemem mikrodyfuzji, który nie podrażni błony śluzowej nosa, a jednocześnie zapewnia odpowiedni drenaż wydzieliny. 
• Na wiek dziecka – część preparatów może być stosowana od 1. dnia życia, inne mają określoną dolną granicę wieku. 
• Na stężenie roztworu – roztwory dzielą się na izotoniczne i hipertoniczne.  

Roztwór izotoniczny to taki, który ma identyczne stężenie z roztworem, z którym go porównujemy. Takie płyny występują pod postacią izotonicznych kropli do nosa, do oczu czy izotonicznego roztworu chlorku sodu do iniekcji. Nadają się do przepłukiwania i przemywania, np. nosa, irygacji, nebulizacji (jako nawilżenie i oczyszczenie dróg oddechowych). 

Roztwory hipertoniczne to takie, które mają wyższe stężenie niż płyny fizjologiczne, a woda przemieszcza się w ich kierunku. Takimi roztworami możesz udrożnić nos. Po podaniu do nosa woda napływa do jamy nosowej, rozrzedzając zalegającą wydzielinę, co ułatwia jej usunięcie. Roztwory te można stosować także w inhalacjach, co rozrzedza wydzielinę w oskrzelach i ułatwia odkrztuszanie (tego typu nebulizacje przeprowadza się rano lub w południe ze względu na nasilony odruch kaszlu). 

Aromaterapia a katar u dziecka

Dodatkowym wsparciem w walce z katarem i przeziębieniem u starszych dzieci jest aromaterapia za pomocą olejków eterycznych. Stosowanie większości z nich jest jednak przeciwwskazane u niemowląt, gdyż mogą wywoływać skurcz oskrzeli i prowadzić do duszności. Dopuszcza się stosowanie olejków niskomentolowych (najlepiej po konsultacji z lekarzem) w postaci naparu ustawionego w odpowiedniej odległości od łóżeczka lub dodanie kilku kropel do nawilżacza powietrza. Do najpopularniejszych olejków niskomentolowych należą pichtowy, sosnowy, eukaliptusowy, tymiankowy. 

Innym domowym sposobem aromaterapii jest inhalacja majerankowa z naparu z majeranku, który ustawiamy w pokoju dziecka. Możesz sięgnąć także po maść majerankową. Posmaruj nią pod noskiem dziecka, a nie w środku nosa.

Dobrym wyborem są też aromatyczne plastry lub roll-ony z olejkami eterycznymi.

Górne partie pleców i klatkę piersiową dziecka możesz także posmarować maścią rozgrzewającą z olejkami aromatycznymi. Większość dostępnych maści może być stosowana po ukończeniu 3. roku życia. 

Babcinym sposobem na katar jest też rozgniecenie ząbków czosnku i położenie ich w pobliżu dziecięcego łóżeczka. Dzięki temu uwalnia się allicyna, która jest odpowiedzialna za charakterystyczny zapach czosnku. Jest to związek o silnych właściwościach przeciwwirusowych i przeciwbakteryjnych, a więc naturalny antybiotyk.

Prawidłowe ułożenie podczas snu a katar u dziecka

Zadbaj o prawidłowe ułożenie dziecka podczas snu, tak aby głowa była wyżej niż klatka piersiowa. Dzięki temu nadmiar wydzieliny będzie spływał, a nie zatykał nos. Najprostszy sposób to włożenie złożonego kocyka pod materac, specjalnej poduszki-klina albo podłożenie twardego przedmiotu pod nogi łóżeczka, by je unieść. Nie podkładaj natomiast poduszki pod główkę małego dziecka, gdyż wymusza to nienaturalną pozycję i jest męczące dla kręgosłupa.

Kiedy dziecko nie śpi, jak najczęściej pionizuj maluszka, szczególnie jeśli nie potrafi on samodzielnie siadać albo kłaść się na brzuszku. Wówczas wydzielina z nosa wypłynie sama. 

Odpowiednie nawilżenie powietrza w pomieszczeniu a katar u dziecka

Szczególnie w okresie grzewczym zwróć uwagę na warunki w pomieszczeniu, w którym przebywa dziecko.

Ważne są trzy parametry: 

• odpowiednia temperatura – prawidłowa wynosi 20-22°C; 
• odpowiednia wilgotność – prawidłowa wynosi 40-60%; 
• poziom zanieczyszczeń. 

Jeśli pozwalają na to warunki zewnętrzne, często wietrz pomieszczenie, reguluj temperaturę (nie wolno przegrzewać pomieszczeń) i dbaj o odpowiednią wilgotność (np. kładąc mokrą pieluszkę na kaloryferze). 

Nawadnianie a katar u dziecka 

Podczas kataru dbaj również o odpowiednie nawodnienie, ponieważ organizm w walce z infekcją lub przeziębieniem zużywa więcej wody niż zwykle. Dodatkowo infekcjom towarzyszy stan podgorączkowy lub gorączka, przez co dziecko jest bardziej narażone na odwodnienie. Niedobór wody może nasilić objawy przeziębienia i kaszel. Woda rozrzedza wydzielinę i ułatwia jej usuwanie. Najlepiej podawać dziecku wodę niegazowaną, a niemowlęta do 6. miesiąca życia karmić na żądanie.

Dieta i budowanie odporności a katar u dziecka 

Dieta malucha powinna być przede wszystkim lekkostrawna i zawierać dużą ilość warzyw i owoców. Warto włączyć do niej produkty bogate w witaminę C, ograniczyć spożycie produktów zawierających duże ilości cukru oraz mleko krowie i banany. Cukier stanowi doskonałą pożywkę dla bakterii i grzybów, a mleko krowie i banany zwiększają wydzielanie śluzu. W trakcie infekcji wprowadź do jadłospisu dziecka kaszę jaglaną. Dzięki zawartości witamin B1, B2, B6, żelaza i miedzi poprawi ona odporność i zmniejszy stan zapalny błon śluzowych.

Na to, jak dziecko przechodzi choroby, wpływa również sposób karmienia. Maluszki karmione piersią otrzymują wraz z mlekiem matki przeciwciała, dzięki którym łagodniej przechodzą infekcje. Dlatego między innymi zaleca się jak najdłuższe karmienie niemowląt. W okresie zwiększonej podatności na infekcje możesz dodatkowo wprowadzić suplementację witaminą C (u niemowląt po konsultacji z pediatrą). 

Ruch na świeżym powietrzu a katar u dziecka

Jeśli dziecko nie gorączkuje, jak najwięcej przebywaj z nim na świeżym powietrzu. Dzieci, które są aktywne, poprzez ruch także wzmacniają swoją odporność. Dodatkowo chłodne, wilgotne powietrze obkurcza śluzówkę i ułatwia oddychanie.