Kinestezja artykulacyjna – czym jest?

Zgodnie z definicją Słownika Logopedycznego, kinestezją artykulacyjną określa się czucie pozycji i ruchów narządów mowy względem siebie, właściwych poszczególnym głoskom. W procesie mówienia biorą udział narządy artykulacyjne, a więc wargi, język, policzki, podniebienie miękkie, a każde z nich wyposażone jest w osobne mięśnie. Całość sterowana jest impulsami wysyłanymi przez mózg, ale narządy te wysyłają również impulsy zwrotne do mózgu.

Jeżeli na drodze z mózgu do narządów lub z narządów do mózgu pojawi się zakłócenie, zostaną zaburzone wzorce ruchowe, tak ważne w realizacji skomplikowanych ruchów narządów mowy.

Warto zaznaczyć, że kinestezja artykulacyjna ma nie tylko ścisły związek z prawidłową wymową. Jest ona szczególnie ważna w późniejszym funkcjonowaniu dziecka, chociażby w szkole, gdzie będzie uczyć się czytania i pisania (zaburzona kinestezja ma związek z błędami w czytaniu i pisowni). 

Kinestezja artykulacyjna a mózg 

Obszar kinestetyczny narządów mowy u większości populacji znajduje się w lewej półkuli mózgu. Okolica kinestetyczna określana jest mianem wieczka ciemieniowego, a jego lokalizacja jest symetryczna do obszaru mózgu związanego z wykonywaniem ruchów narządów mowy. Funkcjonowanie tej okolicy odpowiada za prawidłowe czucie ułożenia narządów artykulacyjnych podczas realizacji konkretnych dźwięków mowy. 

Kinestezja artykulacyjna a słuch fonemowy 

Słuch fonemowy to zdolność do różnicowania dźwięków mowy, na które składają się najmniejsze elementy języka, a więc głoski. Dzięki słuchowi fonemowemu odróżniamy od siebie takie głoski, jak s-ś-sz, k-g, s-z itd. Co ważne, słuch fonemowy nie jest zdolnością wrodzoną, ale rozwija się znacznie wcześniej niż kinestezja artykulacyjna. Aby kinestezja artykulacyjna rozwijała się prawidłowo, to właśnie różnicowanie słuchowe głosek musi być dobrze opanowane.

W przypadku zaburzeń kinestezji artykulacyjnej bardzo częste jest zjawisko, w którym dziecko potrafi rozróżniać słuchowo głoski (np. p-b) i wie jakie jest brzmienie konkretnego dźwięku, ale nie potrafi ich zrealizować, ponieważ brakuje mu wiedzy jak ułożyć narządy artykulacyjne, aby powstał określony dźwięk. Ponadto dziecko jest w stanie wskazać prawidłowe brzmienie spośród podanych słów, np. sianki, szanki, sanki. Nierzadko zdarzają się przypadki, w których diagnozuje się zaburzenia słuchu fonemowego. Ma to miejsce wtedy, gdy dziecko nie potrafi rozpoznać, jaki dźwięk usłyszało, np. nie rozróżnia słów podobnie brzmiących. 

Badanie kinestezji artykulacyjnej 

Badanie kinestezji artykulacyjnej przeprowadza logopeda. Polega ono na sprawdzeniu nie tylko sprawności narządów mownych, ale też na badaniu słuchu fonemowego, a więc różnicowaniu usłyszanych dźwięków. Dziecko jest proszone między innymi o powtórzenie np. susza, Sasza itp. Zaburzenia kinestezji artykulacyjnej mogą występować osobno lub razem z zaburzeniami słuchu. Warto pamiętać, że zaburzenia artykulacji niektórych głosek mogą wynikać z braku dojrzałości narządów artykulacyjnych i ciągłego rozwoju dziecka. 

Jak wspomagać rozwijanie kinestezji artykulacyjnej? 

Chcąc rozwijać kinestezję artykulacyjną u dziecka, nie da się wykluczyć jednoczesnego treningu słuchu fonemowego (który ma miejsce w gabinecie logopedycznym, ale może też być z powodzeniem przeprowadzany w domowym zaciszu). O czym warto pamiętać? 

• Pokazuj dziecku ułożenia narządów artykulacyjnych podczas realizacji konkretnych głosek (np. gdzie znajduje się język); 
• Ćwicz z dzieckiem przed lustrem, by ułatwić mu kontrolę nad narządami artykulacyjnymi; 
• Pokazuj dziecku źródło głosu (np. poprzez dotknięcie szyi w celu informowania o dźwięczności lub bezdźwięczności głoski); 
• Stosuj gesty wspomagające, które można też wymyślić samodzielnie. 

Ćwiczenia kinestezji artykulacyjnej w dużej mierze polegają na powtarzalności konkretnych głosek, aby je zautomatyzować.  

Kinestezja artykulacyjna a praksja oralna 

Praksja oralna może być mylnie postrzegana jako kinestezja artykulacyjna, tymczasem jest ona umiejętnością planowania zamierzonych ruchów narządów mowy, które są zautomatyzowane. Zaburzenia praksji wynikają z uszkodzenia tych struktur mózgu, które są odpowiedzialne za mówienie. Rzadko też występują w izolacji, najczęściej towarzyszy im dyzartria lub afazja. Zaburzenia kinestezji artykulacyjnej nie wynikają z uszkodzenia mózgu. 

Rozwój kinestezji artykulacyjnej jest niezwykle ważny w prawidłowym rozwoju małego człowieka, ale też wymaga czasu, aby dobrze się rozwinąć. Warto wspierać swoją pociechę w dwójnasób – słuchowo i ruchowo, poprzez ciekawe zabawy logopedyczne i nie tylko. Jeżeli masz wątpliwości lub pytania dotyczące rozwoju kinestezji artykulacyjnej u swojego dziecka, skontaktuj się ze specjalistą.

Przeczytaj również:
Zaburzenia słuchu fonemowego – na czym polegają?