Kształtowanie się języka dziecka – część 1

Okres przygotowawczy do rozwoju mowy (3-9 miesiąc życia płodowego) 

U rozwijającego się płodu wykształcają się organy nadawcze oraz zaczyna się ich funkcjonowanie. Mowa tutaj o narządach: 

• organizujących informacje i obrazy myślowe; 
• produkujących, czyli drogi nerwowe, ośrodki mózgowe, nasada, krtań oraz płuca; 
• kontrolujących – zmysł słuchu, wzroku, a także drogi czuciowe i słuchowe wraz z ich ośrodkami centralnymi; 
• odbiorczych. 

Co już potrafi płód? 

Do pierwszych zjawisk, jakie odbiera rozwijające się dziecko, należą wrażenia rytmiczne związane z chodem matki. Odczuwa je już w 4. miesiącu życia. Reaguje też na bodźce akustyczne i rejestruje głos matki, który jest mu znacznie bliższy niż głos ojca. Siedmiomiesięczny płód odczuwa bicie serca swojej mamy. 

Od narodzin do ukończenia 1. roku życia – okres melodii (sygnału i apelu) 

Głównym sposobem komunikacji noworodka i niemowlęcia jest płacz i krzyk, a także nieco później gesty i spojrzenia. Te najprostsze środki komunikacji określane są jako sygnały-apele. Rozróżnia się rodzaje płaczu dziecka, który niesie ze sobą różne znaczenie, np. głód, lęk, ból. Wyróżnia się kilka jego form, które są zależne od siły, ciągłości i krzyku: 

• płacz podstawowy – cechuje się monotonnym, przerywanym krzykiem, w trakcie płaczu występują pauzy; 
• płacz z bólu – ma nagły początek i narastającą siłę, dźwięk jest ostry i głośny; 
• płacz gniewny – przerywane i długotrwałe łkanie, z charakterystycznym zaczerwienieniem twarzy. 

Płacz jest formą komunikacji. Pojawia się np. gdy dorosły przestanie się z dzieckiem bawić (ok. 4 miesiąca), gdy dorosły zwraca uwagę na inne dziecko (ok. 5 miesiąca). W ten sposób dziecko pokazuje swoje niezadowolenie, czasem jest to przejaw zazdrości.  Między 2. a 4. miesiącem życia u prawidłowo rozwijającego się dziecka samoistnie pojawia się głużenie, będące odruchem bezwarunkowym. Początkowo dźwięki głużenia są mało wyraźne, jednak po upływie kilkunastu dni można już odróżnić samogłoski, a następnie spółgłoski. Warto zaznaczyć, że głużą wszystkie dzieci, nawet głuche, u których zjawisko to zaczyna stopniowo zanikać około 18. miesiąca życia. 

Ważnym zjawiskiem rozwojowym jest wystąpienie gaworzenia. Pojawia się ono około 6. miesiąca życia. W przeciwieństwie do głużenia jest ono całkowicie świadome i zamierzone. Dziecko celowo naśladuje dźwięki (robi to w sposób rytmiczny i melodyjny), które usłyszało lub samo przypadkowo wyprodukowało. Gaworzenie jest nie tylko powtarzaniem dźwięków. To niezwykle ważna stymulacja i trening słuchu fonematycznego (odróżnianie dźwięków mowy) dziecka, a także początek postrzegania. U dzieci, u których brakuje gaworzenia, często rozpoznaje się zaburzenia i wady związane ze słuchem. 

Rozwój wokalizacji wg Starka 

Gesty 

Niewiele osób wie, że dziecko posługuje i komunikuje się przy pomocy gestów. Wyróżnia się ich dwa rodzaje: 

• gesty wskazujące – pojawiają się między 9. a 13. miesiącem życia i są formą prośby o coś (np. zabawkę, książeczkę), wskazywania; 
• gesty reprezentujące – występują powyżej 14. miesiąca życia; gesty te tworzą pewne układy ciała, ruchy rąk i mimiki, co odpowiada konkretnym znaczeniom. 

Różnice międzypłciowe 

Badania wykazały, że narządy artykulacyjne dziewczynek rozwijają się szybciej niż chłopców, stąd też szybszy rozwój mowy u płci żeńskiej. 

Charakterystyczne cechy okresu melodii 

• Już w 21. dniu życia dziecko „rozumie” sytuację – reaguje na osobę mówiącą śmiechem i wydawaniem głosu. 
• Wyrażanie niejęzykowych reakcji na polecenia i stwierdzenia. 
• Wskazywanie jako reakcja niejęzykowa na pytania, np. Gdzie jest mama? 
• Dziecko potrafi prawidłowo wymawiać samogłoski i spółgłoski wymienione poniżej: 

Przeczytaj również:
Kształtowanie się języka dziecka – część 2
Kształtowanie się języka dziecka – część 3
Kształtowanie się języka dziecka – część 4
Kształtowanie się języka dziecka – część 5