Leukopenia – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest leukopenia? 

Leukocyty, nazywane także białymi krwinkami, spełniają szereg ważnych funkcji, z których najważniejszą jest ochrona przed rozwojem zakażeń. Leukopenią określą się zbyt małą ilość (poniżej normy) ogólnej liczby białych krwinek, bez wskazywania na niedobór konkretnej podgrupy komórek. Za prawidłowe wartości liczbowe leukocytów w morfologii krwi zwykle uznaje się wartość 4000-10000 komórek na mikrolitr. Normy ustala się dla 95% populacji w danym kraju, co więc nie zawsze oznacza, że wynik nieprawidłowy związany jest z chorobą. Może to być tzw. wariant normy.

Leukopenia – przyczyny 

Leukocyty powstają w szpiku kostnym i następnie przedostają się do krwi, gdzie spełniają swoje funkcje. Przyczyny leukopenii mogą być różne, zwykle jednak są związane z zaburzeniem produkcji leukocytów w szpiku kostnym i nadmiernym niszczeniem białych krwinek. 

W przypadku poszczególnych rodzajów leukocytów przyczyny ich niedoboru także mogą się między sobą różnić. Do leukopenii prowadzi jednak zazwyczaj niedobór neutrofilów. Jest to wynikiem dużego ich udziału w całościowej liczbie białych krwinek.  

Najczęstsze przyczyny leukopenii: 

• uszkodzenie szpiku kostnego – to tam powstają leukocyty, więc uszkodzenie tego narządu spowoduje ich niedobór; do uszkodzenia szpiku mogą prowadzić m.in. niektóre chemikalia, leki, radioterapia, infekcje wirusowe;  
• niedokrwistość aplastyczna – utrata funkcji szpiku niemająca jasnej przyczyny powstania; 
• choroby nowotworowe – ostra białaczka, zespoły mielodysplastyczne;  
• choroby reumatologiczne – tzw. układowe choroby tkanki łącznej (takie jak toczeń rumieniowaty układowy czy reumatoidalne zapalenie stawów); 
• zespoły genetyczne – neutropenia cykliczna, zespół Shwachmana i Diamonda, zespół Kostmanna; 
• infekcje – grypa, wirus HIV wywołujący AIDS, sepsa;  
• powiększenie śledziony – w zespole Felty’ego i nadmierna jej aktywność (określana mianem hipersplenizmu). 

Leukopenia – objawy 

Ponieważ leukocyty odpowiedzialne są za odporność organizmu przeciw zakażeniom, to ich niedobór może prowadzić do zwiększonej skłonności do infekcji. Jednak przy niewielkiej leukopenii zwykle nie obserwuje się żadnych objawów. Dopiero przy większym spadku obserwuje się dolegliwości, m.in.: 

• nawracające afty w obrębie jamy ustnej; 
• przewlekłe zmęczenie, problemy z koncentracją i pogorszenie samopoczucia; 
• spadek masy ciała.  

Wraz z pogłębianiem się leukopenii organizm przestaje bronić się przed zakażeniami, co powoduje rozwój chorób wywoływanych przez tzw. patogeny oportunistyczne. Są to bakterie, wirusy i grzyby, które nie są groźne dla osób z prawidłowym układem odpornościowym. Stanowią jednak zagrożenie dla osób z upośledzeniem odporności (do czego prowadzi głęboka leukopenia). Mogą występować takie schorzenia jak: 

• gruźlica płucna i pozapłucna; 
• nawracające zapalenia zatok nosa, oskrzeli i płuc; 
• zakażenia grzybicze w obrębie płuc i poza płucami; 
• ciężkie infekcje wirusowe, np. rozsiana opryszczka;  
• niektóre nowotwory, np. mięsak Kaposiego (typowo związany z AIDS). 

Leukopenia – diagnostyka 

Podstawą rozpoznania leukopenii jest wykonanie morfologii krwi, czyli analizy składu komórkowego. Morfologia jest zwykle wykonywana przez automatyczne analizatory, które mają możliwość rozdzielenia leukocytów na poszczególne podgrupy. Daje to lepszy wgląd w stan układu białokrwinkowego – których typów komórek jest za mało, a które są w normie. Niekiedy w celu dokładniejszej oceny wykonuje się także tzw. ręczny rozmaz krwi, czyli ocenia się ją pod mikroskopem. Pozwala to wykryć nieprawidłowe komórki, np. białaczkowe.  

Diagnostyka leukopenii bywa skomplikowana, ze względu na wiele przyczyn, które mogą ją wywoływać. Zajmują się nią lekarze różnych specjalności, zwykle jednak hematolodzy, lekarze rodzinni i pediatrzy. Dla specjalisty ważny jest wywiad dotyczący chorób przewlekłych, stosowanych leków, przebytych infekcji czy narażenia na chemikalia. Nie bez znaczenia są także towarzyszące leukopenii dolegliwości i wynik badania fizykalnego. Wszystko to może pomóc w pokierowaniu dalszej diagnostyki. Czasem konieczne jest wykonanie dalszych badań z krwi (np. w kierunku chorób reumatologicznych) lub obrazowych (np. tomografii komputerowej). W niektórych przypadkach niezbędna jest biopsja szpiku kostnego i ocena jego wyglądu pod mikroskopem.  

Leukopenia – leczenie 

Aby podjąć skuteczną terapię leukopenii, kluczowe jest postawienie właściwej diagnozy. Leczenie leukopenii zależne jest od wykrytej przyczyny niedoboru białych krwinek: 

• W chorobach nowotworowych konieczne jest zazwyczaj leczenie chemioterapią i niekiedy przeszczep szpiku kostnego; 
• W chorobach reumatologicznych stosuje się różne leki immunosupresyjne i terapie biologiczne; 
• W zakażeniach podaje się odpowiednie leki (np. przeciw HIV stosowana jest tzw. terapia antyretrowirusowa); 
• W chorobach genetycznych zazwyczaj niezbędny jest przeszczep szpiku; 
• W stanach po uszkodzeniu szpiku czy w niedokrwistości aplastycznej niekiedy musi być wykonany również przeszczep szpiku. 

Jeżeli leukopenia jest niewielka i nie towarzyszą jej inne objawy, zalecana jest wówczas jedynie obserwacja i regularne wykonywanie badań.

Przeczytaj również:
Podwyższone monocyty – o czym to świadczy i jakie są normy?