Mięsień gruszkowaty. Jak zwalczyć ból?

Mięsień gruszkowaty – co to za mięsień? 

Mięsień gruszkowaty zaliczamy do grupy mięśni stawu biodrowego. Jest położony na miednicy pod mięśniami pośladkowymi. Swój przebieg rozpoczyna na przedniej części kości krzyżowej oraz więzadle krzyżowo-guzowym. Stamtąd biegnie w bok, przez otwór kulszowy większy, w kierunku kości udowej, gdzie przyczepia się do wewnętrznej powierzchni krętarza większego. W naszym ciele mięsień gruszkowaty pełni funkcję rotatora zewnętrznego dla stawu biodrowego (gdy biodro jest wyprostowane) oraz przywodziciela (gdy biodro jest zgięte).  

Mięsień gruszkowaty jest położony blisko nerwu kulszowego. W literaturze wyróżniamy 6 możliwych wzajemnych współzależności anatomicznych między nerwem kulszowym a mięśniem gruszkowatym. U zdecydowanej większości społeczeństwa (ok. 90%) niepodzielony nerw kulszowy przebiega tuż pod mięśniem gruszkowatym.

Zdarzają się różnice anatomiczne, gdzie nerw ten biegnie nad/przez środek mięśnia lub też ulega rozdwojeniu i przebiega jednocześnie przez środek i pod mięśniem gruszkowatym. Istnieją teorie, że tego typu warianty anatomiczne mogą częściej predysponować do powstawania zespołu mięśnia gruszkowatego.

Zespół mięśnia gruszkowatego – na czym polega? 

Do rozwoju zespołu mięśnia gruszkowatego dochodzi najczęściej na skutek nagromadzonych przeciążeń tkanki mięśniowej, które prowadzą do mikrourazów w wyniku długiego chodzenia lub biegania na długich dystansach. Nagromadzenie czynników urazowych generuje w mięśniu stan zapalny, przerost i skurcz, co prowadzi do urazu uciskowego położonego obok nerwu kulszowego, a w konsekwencji do klasycznego rozwoju bólu neuropatycznego.

Zespół mięśnia gruszkowatego – objawy 

Zespół mięśnia gruszkowatego daje takie same objawy jak rwa kulszowa. Jest to spowodowane uciskiem na nerw kulszowy w obszarze miednicy. Odpowiada on statystycznie za ok. 5-6% wszystkich incydentów rwy kulszowej.

Typowym objawem tego zespołu jest ból pośladka z promieniowaniem do uda (lub bez) oraz czasem poniżej kolana.

Objawami zespołu mięśnia gruszkowatego mogą być także:

• zaburzenia czucia, pojawienie się mrowienia, drętwienia,
• ograniczenie ruchomości w stawie biodrowym,
• osłabienie mięśni pośladkowych, ból pojawiający się np. przy pochylaniu się do przodu, podczas wchodzenia po schodach,
• ucieplenie mięśnia, obrzęk, zaczerwienienie.

U kobiet dodatkowo może występować ból w trakcie stosunku seksualnego.

Ból ma charakter przeszywający, palący lub kłujący. Nasila się podczas zgięcia, przywodzenia i rotacji wewnętrznej biodra. Może się również wzmagać podczas dłuższego przebywania w pozycji siedzącej lub zmianie pozycji z siedzącej na stojącą.

Zespół mięśnia gruszkowatego – przyczyny 

Do rozwoju zespołu mięśnia gruszkowatego przyczyniają się przede wszystkim przebyte urazy w okolicy pośladkowej lub krzyżowo-biodrowej (nawet kilka lat wcześniej). Najczęściej pojawiają się one w wyniku upadku lub nieprawidłowego rozciągania podczas zawodów sportowych. Odpowiadają za ok. 92% wszystkich przypadków. 

Do pozostałych przyczyn zespołu mięśnia gruszkowatego zaliczamy: 

• predysponujące warianty anatomiczne nerwu kulszowego (nerw rozdzielony przebiegający wewnątrz mięśnia gruszkowatego),
• mięśniowo-powięziowe punkty spustowe,
• przerost i skurcz mięśnia gruszkowatego,
• ropnie, krwiaki, zapalenie kaletki mięśniowej, nowotwory w okolicznych tkankach,
• iniekcje dopośladkowe,
• gwoździowanie kości udowej, 
• zespół Kippla-Trénaunaya. 

Zespół mięśnia gruszkowatego – diagnostyka 

Diagnostyka zespołu mięśnia gruszkowatego opiera się przede wszystkim na badaniu klinicznym i różnicowaniu z innymi możliwymi przyczynami bólu lędźwiowo-krzyżowego:

• przepuklina krążka miedzykręgowego,
• zapalenie stawów krzyżowo-biodrowych,
• tromboza żyły biodrowej,
• ból kości ogonowej,
• nierozpoznane złamania miednicy lub kamienie nerkowe.

W badaniu mięśnia gruszkowatego specjalista stosuje ocenę palpacyjną punktów spustowych na jego przebiegu oraz ortopedyczne testy diagnostyczne.

Test na mięsień gruszkowaty

W gabinecie specjalista może zbadać tzw. objaw Bonneta. Potwierdza on lub wyklucza ucisk mięśnia gruszkowatego jako sprawcę bólu. Pacjent leży na plecach. Specjalista przywodzi i rotuje wewnętrznie zgiętą nogę w stanie biodrowym i kolanowym. Następnie prostuje staw kolanowy pacjenta. W dalszej kolejności pacjent samodzielnie prostuje staw kolanowy. Jeśli pojawia się ból, to znaczy, że mięsień uciska nerw kulszowy.

Niekiedy specjalista wykonuje również badania obrazowe. Ocenia w ten sposób zwapnienia w mięśniu gruszkowatym lub zwężenia w otworze wewnątrz mięśnia. Po wstępnej ocenie w celu potwierdzenia diagnozy wykonuje się czasem miejscową domięśniową iniekcję sterydową. Odpowiednio dobrana powinna na jakiś czas złagodzić dolegliwości bólowe.

Zespół mięśnia gruszkowatego – leczenie 

W standardowym postępowaniu leczniczym zaczyna się od terapii zachowawczej. Obejmuje ona odpoczynek i stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, w tym przede wszystkim ibuprofenu.

W przypadku braku odpowiedzi na NLPZ wprowadza się leki hamujące ból neurologiczny (pregabalina, gabapentyna) lub iniekcje z witaminy B.

U pacjentów, u których ból nie jest zbyt silny, rekomenduje się terapię manualną. Polega ona na mobilizacji tkanek miękkich i punktów spustowych oraz mobilizacji bioder i okolicy lędźwiowo-krzyżowej. Ważną rolę w pierwszej linii leczenia odgrywa fizjoterapia, w tym przede wszystkim ćwiczenia rozciągające mięsień gruszkowaty. Obiecujące efekty przynoszą także sesje suchego igłowania napiętego mięśnia i terapia falą uderzeniową.  

Jeśli powyższe metody zawiodą, wprowadza się iniekcje sterydowe lub botulinowe. Gdy one również nie przyniosą pożądanych efektów, specjalista rozważy zastosowanie leczenia operacyjnego.

Zaleca się min. 3-miesięczny okres obserwacji przed podjęciem leczenia chirurgicznego.

Zabieg polega na wycięciu i odbarczeniu nerwu kulszowego oraz niekiedy na uwolnieniu mięśnia gruszkowatego. Operacja jest ostatecznością, ponieważ niesie za sobą ryzyko wielu powikłań. 

Mięsień gruszkowaty – ćwiczenia

Mięsień gruszkowaty zazwyczaj wymaga odpowiedniego rozciągania. Ćwiczenia powinien dobrać fizjoterapeuta, który pokaże Ci, jak je prawidłowo wykonywać. Możesz je wykonywać samodzielnie w domu. Pamiętaj, że rozciąganie nie powinno powodować bólu. Możesz odczuwać lekki dyskomfort. Do rozciągania możesz wykorzystać dodatkowy sprzęt, np. piłeczkę czy roller.

Ćwiczenie 1

Połóż się na macie na plecach. Zegnij kolano (nogę, w której pojawia się ból). Ręką przeciwną do nogi chwyć za kolano oraz przyciągnij je do środka i po skosie. Pociągnij do momentu, aż poczujesz, że mięsień pośladkowy się rozciąga. Utrzymuj pozycję przez 30 sekund. Ćwiczenie powtórz 5 razy.

Ćwiczenie 2

Połóż się na macie na plecach. Zegnij obie nogi w kolanie. Unieś stopę bolącej nogi i umieść ją na kolanie drugiej nogi. Dłonie umieść pod kolanem nogi, na której opierasz stopę i przyciągnij w kierunku klatki piersiowej. Przytrzymaj pozycję przez ok. 20 sekund. Ćwiczenie powtórz 8 razy.

Ćwiczenie 3

Stań przy ścianie tyłem. Między ścianą a bolącym pośladkiem umieść piłeczkę. Delikatnymi ruchami wyczuj bolące miejsce. Gdy je znajdziesz, przenieś ciężar ciała na przeciwną nogę i wykonuj ruchy ciałem, tak aby piłeczka rozmasowywała bolący mięsień. Ćwiczenie wykonuj przez 15 sekund. Powtórz je 10 razy.

Zespół mięśnia gruszkowatego powoduje przewlekły ból i ograniczenia aktywności pacjenta. Na szczęście istnieje wiele skutecznych metod leczenia, które pozwalają na stopniowy powrót do pełnej sprawności.

Przeczytaj również:
Mata do akupresury. Zalety stosowania i przeciwwskazania