Mowa bezdźwięczna – przyczyny, skutki, terapia

Dźwięczność a bezdźwięczność 

Każda wymawiana głoska ma swoje charakterystyczne cechy, między innymi jest dźwięczna lub bezdźwięczna. Oznacza to, że podczas artykulacji głosek dźwięcznych pracują struny głosowe, zaś w przypadku realizacji tych bezdźwięcznych pozostają one w spoczynku, czyli nie produkują dźwięku.

W języku polskim wyróżnia się 13 par głosek, będących wobec siebie opozycyjne względem dźwięczności. Są to: 

• s-z, 
• ś-ź, 
• sz-rz, 
• c-dz, 
• ć-dź, 
• cz-dż, 
• k-g, 
• p-b, 
• t-d, 
• f-w, 
• p’-b’ (pi-bi), 
• f’-w’ (fi-wi), 
• k’-g’ (ki-gi). 

Na czym polega mowa bezdźwięczna? 

Mowa bezdźwięczna cechuje się zaburzoną dźwięcznością w jednej (a najczęściej kilku) wyżej wymienionych parach spółgłosek. Oznacza to, że głoska, która jest dźwięczna i powinna być realizowana z udziałem fałdów (strun) głosowych, jest realizowana bez ich udziału. Chociaż fałdy głosowe powinny w tym czasie pracować i nadawać głosce dźwięk, nic się takiego nie dzieje, a głoska jest realizowana bezdźwięcznie i dla otoczenia brzmi dokładnie tak, jak jej bezdźwięczny odpowiednik, czyli np. głoska b brzmi jak p, głoska g jak k, głoska z jak s, itd.  

Bywają przypadki, że głoski dźwięczne są realizowane w sposób półdźwięczny, tzn. są dźwięczne tylko na początku swojego brzmienia lub na końcu. Efektem takiej wymowy jest zniekształcanie wielu słów, co wpływa na rozumienie ich przez osoby trzecie. Niektóre słowa mogą ulec diametralnej zmianie znaczeniowej, np. bułka brzmi jak półka, góra jak kura, itp. Mowa bezdźwięczna jest dość często spotykaną dyslalią wśród dzieci (ale i tak rzadziej niż np. seplenienie) i wielu logopedów ma z nią do czynienia na co dzień. Warto zaznaczyć, że w naszym języku istnieje kilka wyjątków w swojej dźwięczności. Są to głoski r-l, j-l’ (li), m-n.  

Podział mowy bezdźwięcznej 

Jak każda wada wymowy, również mowa bezdźwięczna ma swój charakterystyczny podział, według którego może występować jako: 

• deformacja, 
• substytucja, 
• elizja. 

Deformacją głosek w przypadku mowy bezdźwięcznej będzie realizacja głosek dźwięcznych jako półdźwięczne, a więc dźwięk konkretnej głoski pojawi się np. tylko na początku lub końcu jej realizacji. Substytucja głosek to nic innego jak ich zastępowanie innymi głoskami, a w tym przypadku po prostu zastępowanie głosek dźwięcznych ich bezdźwięcznymi odpowiednikami, np. koza brzmi jak kosa, woda jak fota, itp. Elizje głosek, czyli ich opuszczanie, w mowie bezdźwięcznej występuje niezwykle rzadko, np. bułka brzmi jak ułka, dom jak om, itp.  

Przyczyny i skutki mowy bezdźwięcznej 

Wady wymowy nie biorą się z niczego, zawsze istnieją jakieś przyczyny ich występowania. Mowa bezdźwięczna najczęściej jest wynikiem zaburzeń słuchu fizjologicznego i/lub słuchu fonematycznego (odróżniania od siebie fonemów, czyli głosek np. s-z). Za inną przyczynę uznaje się również zaburzoną współpracę narządów artykulacyjnych i więzadeł głosowych. W skrajnych przypadkach przyczyną mowy bezdźwięcznej bywają uszkodzenia układu nerwowego np. wskutek wypadku komunikacyjnego.  

Skutki mowy bezdźwięcznej są dość szybko zauważalne. Oprócz trudności w zrozumieniu co takie dziecko chce nam przekazać, warto mieć na uwadze trudności, jakie napotka ono w szkole, ucząc się czytać i pisać.  

Terapia logopedyczna mowy bezdźwięcznej 

Terapię mowy bezdźwięcznej prowadzi się w odpowiedniej kolejności. Zazwyczaj logopedzi rozpoczynają ją od głosek szczelinowych (f, f’ (fi), w, w’ (wi), s, s’, z, z’, sz, sz’, ś, ź, ch, ch’), po których następuje terapia głosek zwarto-szczelinowych (c, dz, cz, dż, ć, dź), a następnie głosek zwartych (p,p’, b, b’, k, k’, g, g’, d, d’, t, t’). Skąd wynika taka kolejność? Jest ona wynikiem poziomu trudności realizacji i wywoływania głosek, a więc od najłatwiejszych do najtrudniejszych.  

Planując terapię, logopeda zawsze bierze pod uwagę wiek dziecka, kiedy np. jest jeszcze zbyt małe na wymowę głosek szumiących sz, rz, cz, dż, w związku z czym nie będą one brane pod uwagę w trakcie terapii. Ponadto niezwykle ważne są ćwiczenia słuchowe, dzięki którym dziecko będzie poznawało różnice między dźwiękami. 

Mowa bezdźwięczna, podobnie jak inne wady wymowy, nie zniknie sama bez pomocy odpowiedniego terapeuty. Jeśli martwisz się, że Twoja pociecha może realizować głoski w sposób bezdźwięczny, udaj się na konsultacje do logopedy, który rozwieje Twoje wątpliwości.

Przeczytaj również:
Gammacyzm i kappacyzm – na czym polegają te wady wymowy?