Brak apetytu u dziecka. Jakie mogą być przyczyny?

Brak apetytu u dziecka – możliwe przyczyny 

• Błędy dietetyczne popełniane przez rodziców – monotonny jadłospis, mało atrakcyjny wygląd posiłków, zmuszanie dziecka do jedzenia, zbyt częste podawanie słodyczy i niezdrowych przekąsek między posiłkami;
• Neofobia – czyli niechęć do próbowania nowych smaków. To częsta przypadłość wieku dziecięcego, która pojawia się zwykle w wieku 2-6 lat; 
• Naśladowanie otoczenia – zdarza się, że dziecko obserwuje starsze rodzeństwo, które grymasi przy stole lub próbuje naśladować mamę, która odmawia sobie jedzenia, będąc na restrykcyjnej diecie;
• Aspekty psychologiczne – mogą mieć zróżnicowane podłoże, jak np. chęć zwrócenia na siebie uwagi otoczenia, nerwowa atmosfera podczas posiłków, kłótnie rodziców przy stole, skok rozwojowy, przejaw buntu i wyrażania własnej indywidualności, przeżywanie stresu podczas trudnych sytuacji, np. pójście do żłobka, do nowej szkoły, powrót mamy do pracy, pojawienie się nowego członka rodziny itd.;
• Szczepienia – przejściowe obniżenie apetytu może wystąpić po szczepieniu, co jest naturalną reakcją organizmu zmobilizowanego do wytwarzania przeciwciał. Apetyt powinien wrócić do normy po 2-3 dniach;
• Infekcje – nagły brak apetytu u dziecka może zwiastować początek infekcji układu oddechowego, zakażenia dróg moczowych lub zapalenia ucha; 
• Alergia pokarmowa – często oprócz braku łaknienia towarzyszą jej dolegliwości ze strony układu pokarmowego i wysypki skórne. Dzieci najczęściej uczulają: mleko krowie, jaja kurze, gluten, orzechy ziemne, owoce morza, soja, seler. Objawy alergii może jednak wywołać znacznie więcej pokarmów;
• Anemia – objawami niedokrwistości, oprócz braku łaknienia są: bladość, apatia, bóle głowy, męczliwość, przyspieszona praca serca oraz zwiększone pragnienie obserwowane zwłaszcza u niemowląt; 
• Celiakia – inaczej choroba trzewna, jest najpoważniejszą nietolerancją pokarmową. To autoimmunologiczne schorzenie ma podłoże genetyczne i polega na trwałej nietolerancji glutenu, który uszkadza kosmki jelitowe, prowadząc do ich zaniku. W efekcie proces wchłaniania pokarmu jest zaburzony, co powoduje szereg następstw (np. niedożywienie, anemia, biegunki, wzdęcia, bóle brzucha, afty, zaburzenie wzrostu i niskorosłość);
• Przewlekłe zaparcia retencyjne – problem zwykle pojawia się, gdy pod wpływem nieprzyjemnego doświadczenia związanego z oddawaniem stolca dziecko celowo powstrzymuje się od defekacji. Powoduje to zaleganie zbitych mas kałowych w jelicie, co nasila zaparcia i czemu towarzyszy niechęć do jedzenia;
• Zespół złego wchłaniania – to zaburzenia w trawieniu i wchłanianiu składników odżywczych w jelitach, mogące prowadzić do niedożywienia. Podstawowym objawem są przewlekłe, tłuszczowe biegunki o przykrym zapachu. Poza tym mogą pojawić się wzdęcia, bóle brzucha, gazy, osłabienie mięśni, pogorszenie stanu włosów i paznokci. Do objawów mogą dołączyć niedokrwistość i zaburzenia rytmu serca. Przyczyną zespołu złego wchłaniania może być choroba Leśniowskiego-Crohna, niedobór enzymów trawiennych, niewydolność trzustki, przewlekła antybiotykoterapia, infekcje bakteryjne lub pasożytnicze układu pokarmowego;
• Choroba refluksowa przełyku – schorzenie polega na przemieszczaniu się treści żołądkowej do przełyku. Jej przejawem u niemowląt jest nadmierne ulewanie po karmieniu i spowolnienie przyrostu masy ciała. U starszych dzieci objawia się bólem brzucha, zgagą, chrypką i trudnościami w przełykaniu;
• Choroby pasożytnicze, np. owsica, glistnica, lamblioza. 

W szukaniu możliwych przyczyn braku apetytu i sposobów na jego poprawę ważną rolę odgrywa czas trwania problemu. Brak apetytu u dziecka może zdarzać się sporadycznie i samoistnie przemijać lub utrzymywać się dłużej. Jeśli dziecko od czasu do czasu odmawia jedzenia, a pomiędzy tymi incydentami dopisuje mu apetyt, nie ma powodów do obaw. Jeśli obniżony apetyt nie przemija, potraktuj sprawę poważnie i poszukaj przyczyn takiego stanu. Nagła utrata apetytu może świadczyć o rozwijającej się infekcji. Może to być zakażenie dróg moczowych, zapalenie ucha środkowego lub infekcja układu oddechowego. Brak łaknienia jest wtedy jednym z pierwszych objawów choroby, obok innych dolegliwości, takich jak podwyższona temperatura ciała, biegunka, rozdrażnienie i ogólne osłabienie. Jeśli kłopoty z jedzeniem utrzymują się dłużej i towarzyszą im zmiany skórne lub objawy ze strony układu pokarmowego (wzdęcia, zaparcia, bóle brzucha, luźne stolce z krwią lub śluzem), można z dużym prawdopodobieństwem podejrzewać alergię pokarmową. 

U niemowląt problem braku apetytu pojawia się najczęściej podczas ząbkowania i w czasie rozszerzania diety o nowe pokarmy stałe. Rodzic musi wykazać się dużą cierpliwością, ponieważ niekiedy dopiero po kilku lub kilkunastu próbach podawania nowego produktu maluch przekona się do jego smaku. Kłopoty z jedzeniem wynikające z bolesności dziąseł podczas ząbkowania mają zwykle charakter przejściowy. 

Jakie są skutki długotrwałego braku apetytu u dziecka? 

Gdy problem braku apetytu u dziecka przybiera przewlekły charakter, staje się zagrożeniem w prawidłowym rozwoju.

Długotrwała dieta niedoborowa może prowadzić do niedożywienia, które u dziecka może powodować: 

• zahamowanie wzrostu, 
• zaburzenia pokwitania, 
• problemy z koncentracją i nauką, 
• anemię, 
• zaburzenia kardiologiczne (tachykardia, szmery skurczowe, powiększenie mięśnia sercowego), 
• obniżoną sprawność ruchową 
• upośledzenie odporności, 
• zaburzenia hormonalne (zwłaszcza niedoczynność tarczycy), 
• zakłócenie równowagi wodno-elektrolitowej i zaburzenia gospodarki białkowo-węglowodanowo-tłuszczowej. 

Brak apetytu u dziecka – co warto sprawdzić? 

Jeśli wydaje Ci się, że dziecko zjada zbyt mało, rozważ kilka kwestii: 

• Zdarza się, że rodzice mylnie interpretują wielkość zjadanych przez dziecko porcji, porównując je do swoich możliwości. Zwłaszcza dzieci o drobnej budowie ciała mają stosunkowo niskie zapotrzebowanie energetyczne. Jeśli masz wątpliwości, przez kilka dni zapisuj, co dziecko zjadło na poszczególne posiłki. Takie notatki będą bardzo pomocne podczas konsultacji u pediatry lub dietetyka, który obiektywnie oceni dietę malucha. 
• Sprawdź, czy przyrost masy ciała i wzrostu dziecka mieszczą się w granicach normy. Do tego celu przeznaczone są siatki centylowe opracowane osobno dla chłopców i dziewcząt. Wynik poniżej średniej dla danego wieku (50 centyl) nie świadczy jeszcze o żadnej nieprawidłowości. Odchylenie od normy stanowią wartości poniżej 3 i powyżej 97 centyla. Po drugim roku życia dziecka masa jego ciała zwiększa się zdecydowanie wolniej niż na początku. Osiągając roczek, dziecko zwykle potraja swoją masę urodzeniową, podczas gdy 2-5-letnie maluchy w ciągu roku przybierają tylko 1-2 kg. Fizjologicznie mniejszy apetyt i wolniejszy wzrost może budzić obawy rodziców i prowokować do zmuszania dziecka do zjadania większej ilości pokarmów, niż potrzebuje tego dziecko. 
• Czasem powodem odmowy zjedzenia głównego posiłku mogą być przekąski podawane dziecku w ciągu dnia. Rodzice niejadka z reguły cieszą się, gdy ich dziecko zje cokolwiek, więc po nieudanej próbie nakarmienia proponują herbatnik, soczek, słodki jogurt, batonik lub lody. Dziecko może nie odczuwać potrzeby przyjmowania innych posiłków, gdy jest często dokarmiane, zwłaszcza niezdrowymi przekąskami zawierającymi dużą ilość cukrów prostych.  

Brak apetytu u dziecka – czy warto zrobić badania? 

Jeśli obserwujesz utrzymujący się brak apetytu u dziecka, przede wszystkim wyklucz zdrowotne przyczyny. Umów się do pediatry, który zbada, czy waga i wzrost dziecka mieszczą się w normie. Warto wcześniej przez kilka dni zapisywać, co dokładnie zjada dziecko, w jakiej ilości i o jakiej porze. Takie notatki ułatwią lekarzowi ocenę sytuacji. Jeśli obniżonemu apetytowi towarzyszą jakiekolwiek inne objawy, również zapisz je na kartce, aby na wizycie o niczym nie zapomnieć. 

Istnieje szereg badań, które mogą być przydatne w diagnozowaniu przyczyn braku łaknienia u dziecka, m.in.: 

• morfologia; 
• badanie moczu; 
• poziom żelaza, ferrytyny, wysycenie transferyny;
• stężenie kwasu foliowego i witaminy B12;
• OB i CRP – wskaźniki stanu zapalnego; 
• testy alergiczne – na obecność specyficznych przeciwciał we krwi oraz testy skórne na alergeny pokarmowe;
• badanie kału na obecność pasożytów;
• testy genetyczne;
• USG jam brzusznych. 

Większość z tych badań można wykonać odpłatnie bez skierowania. Jednak samodzielne próby znalezienia przyczyny przewlekłego braku apetytu u dziecka mogą nie przynieść rezultatu. Badania powinny być zlecone przez lekarza, który po zebraniu dokładnego wywiadu i zbadaniu małego pacjenta dobierze odpowiedni zestaw testów.

Czy i jak można leczyć brak apetytu u dzieci? 

Jeśli przyczyną braku apetytu u dziecka jest choroba, podstawowym działaniem powinno być skuteczne leczenie schorzenia. Wówczas apetyt unormuje się sam. Gdy jednak dziecku nic poważnego nie dolega, a mimo to jego apetyt jest obniżony, można wspomóc się suplementami dostępnymi w aptekach. Preparaty na poprawę apetytu przeznaczone dla dzieci występują w formie syropów, kropel i płynów. Ich działanie opiera się na wspomaganiu procesów trawiennych i stymulacji łaknienia. W skład suplementów pobudzających apetyt wchodzą owoce kopru, korzeń cykorii, liść mięty i owoc anyżu. Większość preparatów jest dodatkowo wzbogacona o zestaw witamin. 

Domowe sposoby na apetyt u dziecka 

• Zachowaj spokój i miłą atmosferę podczas posiłku – nie okazuj dziecku swojego podenerwowania. Nie wywieraj na nim presji, nie zmuszaj do jedzenia, nie dawaj kar za niedojedzony obiad. 
• Zaangażuj dziecko w przygotowywanie posiłków – czas spędzony wspólnie w kuchni może okazać się wspaniałą zabawą, która oswoi dziecko z produktami spożywczymi, a samodzielnie ozdobione kanapki zachęcą do ich spróbowania.
• Dbaj o atrakcyjny wygląd dań – menu powinno być zróżnicowane, a posiłki smaczne, świeże i ładnie podane. 
• Nakładaj małe porcje na talerz – niewielka ilość posiłku, którą dziecko będzie w stanie zjeść, da okazję do pochwalenia malucha za pięknie zjedzony obiadek.
• Chwal – gdy dziecku uda się zjeść cały posiłek, nie szczędź mu pochwał i okaż swoją radość. Jeśli jednak po raz kolejny nie dokończy jedzenia, nie zwracaj na to szczególnej uwagi. Przeznacz na posiłek np. 30 minut, a po tym czasie zabierz talerz bez zbędnych komentarzy.  
• Planuj posiłki z ulubionym składnikiem dziecka – jeśli dziecko ma swoje ulubione warzywo, owoc lub inny pokarm, uwzględnij to, planując posiłek.  
• Ogranicz przekąski między posiłkami – zwłaszcza redukcja ilości słodyczy, słonych paluszków, krakersów i słodkich napojów na rzecz wody i różnorodnych, świeżych owoców. 
• Wprowadź aktywność fizyczną – więcej ruchu i aktywnych zabaw na świeżym powietrzu może pobudzić łaknienie. 
• Pilnuj regularności posiłków – główne dania podawaj dziecku o stałych porach dnia. Rodzice niejadków rozczarowani niezjedzonym śniadaniem lub obiadem często przez resztę dnia usiłują nakarmić dziecko, proponując mu co chwilę coś do jedzenia. Maluch odczuwa wtedy presję, a gdy skorzysta z oferowanych przekąsek, nie zdąży zgłodnieć do kolejnego posiłku i problem narasta. Czasem warto pozwolić dziecku na dłuższą przerwę od jedzenia, trzymając się ustalonych pór posiłków. 

Brak apetytu u dziecka nie musi być oznaką choroby. Problem pojawia się, gdy taki stan utrzymuje się powyżej dwóch tygodni i towarzyszą mu inne niepokojące objawy, np. biegunka, nudności, zaparcia, wzdęcia, bóle brzucha, osłabienie. Wówczas niezwłocznie skonsultuj się z lekarzem, który zleci odpowiednie badania.