Objaw Raynauda – czym jest?

U kogo występuje objaw Raynauda?  

Wyróżniamy 2 rodzaje objawu Raynauda – pierwotny i wtórny.  Pierwotny objaw Raynauda występuje znacznie częściej niż objaw wtórny, pojawia się bez zauważalnej przyczyny. Najliczniejszą grupę dotkniętych nim pacjentów stanowią młode kobiety i nastolatki w okresie dojrzewania, zwykle z niskim ciśnieniem tętniczym. Ponadto obserwuje się rodzinne występowanie około jednej czwartej przypadków. Wtórny objaw Raynauda występuje w przebiegu innych chorób. Najczęściej pojawia się w układowych chorobach tkanki łącznej – twardzinie układowej i mieszanej chorobie tkanki łącznej, może jednak pojawić się w przebiegu licznych innych stanów.

Do przyczyn wtórnego objawu Raynauda zaliczamy:  

• układowe choroby tkanki łącznej, a także między innymi reumatoidalne zapalenie stawów, zespół antyfosfolipidowy, toczeń rumieniowaty układowy; 
• choroby naczyń, w tym zapalenia naczyń, czy wtórne angiopatie np. cukrzycowa; 
• choroby hematologiczne: białaczki, chłoniaki, inne nowotwory mieloidalne, a także choroby związane z produkcją przeciwciał; 
• choroby neurologiczne dotykające rdzenia kręgowego oraz zespoły wynikające z ucisku na nerwy obwodowe np. zespół cieśni nadgarstka; 
• narażenie na czynniki fizyczne, takie jak przewlekłe zimno lub wibracje.  
• narażenie na czynniki chemiczne, takie jak np. chlorek winylu, nikotyna czy akryl stosowany w tipsach; 
• działanie niektórych leków, np. beta-blokerów, leków immunosupresyjnych, cytostatyków; 
• niektóre zakażenia wirusowe i bakteryjne, np. HBV, HCV, Helicobacter pylori; 
• niektóre nowotwory; 
• nadciśnienie płucne.  

W przypadku pojawienia się objawu Raynauda, zawsze istnieje podejrzenie o możliwość rozwinięcia choroby autoimmunologicznej. W przypadku młodych kobiet bez innych objawów stosuje się dwuletnią obserwację – jeżeli w tym okresie nie pojawią się inne niepokojące symptomy, ryzyko takie jest niewielkie. Sytuacja ma się inaczej w przypadku pojawienia się objawu u mężczyzn lub starszych kobiet. Ze względu na ryzyko rozwoju choroby autoimmunologicznej u tych pacjentów nawet po wielu latach od ujawnienia objawu, zaleca się wykonywanie u nich cyklicznych kontroli pod tym kątem.  

Jak przebiega objaw Raynauda?  

Objaw Raynauda składa się z trzech faz. W praktyce często pacjenci doświadczają tylko jednej lub niektórych z nich. 

• Faza zblednięcia występuje w wyniku nagłego skurczu naczyń. Skóra staje się biała, a tak widocznej zmianie towarzyszy osłabienie czucia w zajętym obszarze.  
• Faza zasinienia jest wynikiem zalegania w naczyniach zaopatrujących skórę zajętego obszaru odtlenowanej krwi. Na tym etapie pacjent odczuwa ból i odrętwienie.  
• Faza przekrwienia czynnego występuje podczas ogrzewania zajętego obszaru. Pojawia się zaczerwienienie skóry, wystąpić może także jej obrzęk, a pacjent doświadcza uczucia gorąca i pieczenia zajętego obszaru.  

Obszary, na których może wystąpić objaw Raynauda to palce rąk i stóp, płatki uszu, skóra nosa, bardzo rzadko również brodawki sutkowe.  

Przebieg różni się w zależności od typu objawu, w jakim występuje. Pierwotny objaw Raynauda zwykle charakteryzuje się łagodnym przebiegiem, może ograniczyć się jedynie do fazy blednięcia. Nie powoduje wtórnych trwałych zmian skórnych.  

Wtórny objaw Raynauda ma cięższy przebieg. Często najsilniej wyrażoną fazą jest faza zasinienia. Skurcz naczyń i wywołane nim niedotlenienie tkanek stosunkowo często powoduje w tym wypadku powstawanie zlokalizowanych na opuszkach palców owrzodzeń, a nawet ognisk martwicy. Zmiany te trudno się goją, a po wyleczeniu pozostawiają blizny.     

Na jakiej podstawie lekarz stawia rozpoznanie?  

Rozpoznanie objawu Raynauda opiera się na dokładnym wywiadzie dotyczącym zarówno samej dolegliwości, czynników ją wywołujących, czasu trwania, jak i innych objawów, mogących sugerować obecność choroby stanowiącej przyczynę objawu, czy ewentualnych narażeń zawodowych na czynniki wywołujące. W procesie diagnostycznym, w celu potwierdzenia lub wykluczenia przyczyn wtórnego objawu Raynauda, wykonuje się badania laboratoryjne i obrazowe. Istnieją próby prowokacyjne z użyciem zimnej wody lub kostek lodu, powodujące ujawnienie objawu u pacjentów, jednak ich stosowanie nie jest zalecane, ze względu na brak standaryzacji testów i ryzyko wywołania silnego, bolesnego ataku u pacjenta.  

W przypadku stwierdzenia choroby powodującej objaw Raynauda stawia się rozpoznanie wtórnego objawu, w przypadku jej wykluczenia – pierwotnego.  

Leczenie stosowanie w celu zmniejszenia dolegliwości 

W przypadku objawu Raynauda stosuje się leczenie niefarmakologiczne i farmakologiczne. Pierwsze z nich opiera się na unikaniu czynników wywołujących lub wpływających na zmianę parametrów krwi lub kurczliwości naczyń: 

• ekspozycji na niskie temperatury; 
• palenia tytoniu; 
• picia kawy i innych napojów zawierających kofeinę; 
• neurostymulantów – amfetaminy, kokainy i ich pochodnych; 
• stosowania niektórych leków, np. efedryny, ergotaminy, beta-blokerów (jeśli istnieje możliwość zastosowania innych substancji o podobnym działaniu terapeutycznym, niewykazującym wpływu na pojawianie się objawu Raynauda; decyzja o zastosowaniu leku zawsze zależy od lekarza). 

Ze względu na związek występowania ataków z napięciem emocjonalnym, sugeruje się, że wpływ redukujący ich nasilenie i liczbę może mieć psychoterapia ukierunkowana na strategie radzenia sobie ze stresem.  

Leczenie farmakologiczne nie jest stosowane u wszystkich pacjentów. Zwykle nie wymagają go osoby z pierwotnym objawem Raynauda oraz te z łagodnie przebiegającym objawem wtórnym. W drugim przypadku podstawą farmakoterapii jest leczenie choroby wyjściowej.  

Leczenie farmakologiczne ukierunkowane na łagodzenie przebiegu objawy Raynauda i niwelowanie jego skutków w postaci nadżerek czy martwicy wdraża się w tych cięższych i bardziej dokuczliwych przypadkach. Stosuje się tu leki rozszerzające naczynia, zmniejszające krzepliwość krwi i przeciwpłytkowe.

Przeczytaj również:
Sinica – przyczyny, objawy i rodzaje