Pieluszkowe zapalenie skóry. Czy występuje tylko u niemowląt?

Czym jest pieluszkowe zapalenie skóry? 

Pieluszkowe zapalenie skóry (PZS) to jedno z najczęściej występujących schorzeń skóry wieku noworodkowego i niemowlęcego. Według badań może być przyczyną nawet 25% konsultacji lekarskich u dzieci do 1. roku życia. Zazwyczaj pojawia się między 7. a 12. miesiącem życia.

Głównym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu PZS jest długi kontakt skóry z wilgotnym środowiskiem.  

PZS może również dotykać osób w podeszłym wieku, przewlekle chorych, z nietrzymaniem moczu i kału, u których konieczne jest stosowanie pieluchomajtek.

Pieluszkowe zapalenie skóry – przyczyny 

Skóra noworodków i niemowląt jest nawet dziesięciokrotnie cieńsza niż u osób dorosłych. Znajduje się w niej mniej włókien elastynowych i kolagenowych, a jej pH jest zbliżone do neutralnego. Ma skłonność do przesuszania się (ze względu na specyficzny skład płaszcza hydrolipidowego) i niewykształcone są w niej funkcje gruczołów łojowych i potowych. Przez to jest ona podatna na podrażnienia, zwłaszcza w miejscach, które są niemal cały dzień osłonięte pieluszką, bez dopływu powietrza, w wilgotnym środowisku oraz w bezpośrednim kontakcie z moczem i kałem.  

Do czynników sprzyjających występowaniu PZS należą: 

• wilgoć i uszkodzenie (maceracja) naskórka, które zaburzają naturalne funkcjonowanie skóry jako bariery ochronnej. Wskutek tego substancje drażniące, alergizujące i mikroorganizmy przenikają do głębszych warstw skóry; 
• zasadowe pH moczu oraz bakterie kałowe produkujące ureazę (enzym zwiększający pH moczu) – kontakt skóry z moczem i kałem na skutek wytrącającego się amoniaku w dużym stopniu wpływa na rozwój stanu zapalnego skóry w okolicy pieluszkowej; 
• przewlekłe pocieranie skóry o pieluszkę powoduje uwarunkowane mechanicznie zmiany zapalne skóry w obrębie wewnętrznej powierzchni ud, na narządach płciowych, pośladkach oraz w okolicy pasa (tzw. pieluszkowe podrażnienie skóry); 
• niedostateczna higiena skóry; 
• obecność drożdżaków w kale; 
• długotrwała antybiotykoterapia; 
• przewlekłe biegunki; 
• wrodzone wady układu moczowego; 
• uczulenie kontaktowe na alergeny zawarte w pieluszce lub preparatach stosowanych do pielęgnacji skóry (tzw. alergiczny wyprysk kontaktowy); 
• dieta – nadmiar węglowodanów w jadłospisie to doskonała pożywka dla grzybów. 

Pieluszkowe zapalenie skóry – objawy 

Początek choroby objawia się jako rumień, czyli zaczerwienienie oraz delikatne łuszczenie. Towarzyszy temu charakterystyczny zapach skóry – odczuwalna jest woń amoniaku. Wraz z nasileniem procesu zapalnego rozwija się obrzęk w obrębie zaczerwienionych miejsc (ogniska rumieniowe). Mogą powstawać grudki, pęcherzyki oraz nadżerki. Zmianom tym towarzyszy świąd skóry, co stanowi duży dyskomfort dla dziecka. 

Może dojść również do zakażeń drożdżakami (Candida albicans). Objawiają się one krostkami, grudkami lub zakażeniem bakteryjnym, którym towarzyszą nadżerki pokryte miodowożółtym strupem oraz pęcherzyki. 

Pieluszkowe zapalenie skóry – leczenie 

Leczenie PZS skóry opiera się na: 

• działaniach profilaktycznych,  
• zastosowaniu odpowiednich środków kosmetycznych,  
• leczeniu farmakologicznym (po diagnozie lekarskiej). 

Łagodną formę PZS, objawiającą się zazwyczaj rumieniem, możemy wyleczyć w warunkach domowych. Wystarczy prawidłowa pielęgnacja i zachowanie właściwej higieny. Cięższe postaci choroby należy leczyć farmakologicznie po konsultacji z lekarzem, ponieważ często pojawiają się nadkażenia grzybicze lub bakteryjne.

Pieluszkowe zapalenie skóry – profilaktyka

Działania profilaktyczne w PZS polegają na właściwej pielęgnacji: 

• Zmieniaj dziecku pieluchy regularnie co 2-3 godziny i po każdej kupce (nawet gdy wydaje się, że pielucha jest sucha). 
• Dokładnie przemywaj pupę przy każdym przewijaniu. Używaj do tego czystej wody. U dziewczynki zawsze rób to od przodu ku tyłowi, aby nie przenosić bakterii z okolic odbytu na wargi sromowe. W domu staraj się unikać nasączanych chusteczek, ponieważ zawarte w nich składniki mogą dodatkowo podrażniać skórę. Sięgaj po nie poza domem, gdy nie masz dostępu do bieżącej wody. 
• Dokładnie, ale delikatnie osuszaj skórę. Nie pocieraj podrażnionych miejsc. 
• Jak najdłużej pozostawiaj dziecko bez pieluchy. 
• Używaj ubrania i pościel z naturalnych, przewiewnych tkanin. Unikaj przegrzewania dziecka. 
• Kąp dziecko w nadmanganianie potasu, który ma działanie odkażające i dezynfekujące. 
• Kupuj dobrej jakości pieluchy, które są bardziej chłonne, wykonane z lepszej jakości materiałów, posiadają powłokę antyalergiczną i zapewniają swobodny dostęp powietrza. Jeśli używasz pieluch wielokrotnego użytku, pierz je w jak najwyższej temperaturze (najlepiej 90°C), stosując niewielką ilość proszku. Nie dodawaj do prania płynów zmiękczających. 

Jeśli zmiany zapalne skóry są nawracają, zastanów się, czy przyczyną nie jest alergen. Uczulać mogą zarówno pieluszki, jak i stosowane kosmetyki oraz płyny, którymi nasączone są wilgotne pieluszki, a także proszki do prania. 

Czym smarować skórę dotkniętą PZS? 

W pielęgnacji skóry dotkniętej PZS możesz zastosować emolienty oraz maści i kremy o działaniu ochronnym i przyspieszającym gojenie się skóry. Pamiętaj jednak, że natłuszczanie pupy dziecka przy każdej zmianie pieluszki nie jest koniecznie, a więcej wcale nie oznacza lepiej. Nadmiar preparatu odkłada się na powierzchni pieluszki, przez co staje się ona mniej chłonna. 

Emolienty 

Zgodnie z zaleceniami myj skórę dziecka preparatami o pH 5,5-6,0 (tzw. syndety). Emolienty nie są niezbędne do pielęgnacji skóry zdrowej i należy je stosować dopiero w przypadku chorób związanych z uszkodzeniem bariery naskórkowej, zaburzeniem rogowacenia i złuszczania oraz nadmierną suchością. Preparaty te tworzą na powierzchni skóry płaszcz ochronny, który zapobiega nadmiernej utracie wody. Regenerują one, nawilżają i zmiękczają skórę, chroniąc ją przed podrażnieniami, pieczeniem i swędzeniem.

Występują jako produkty do kąpieli, mycia i pielęgnacji ciała. 

Maści i kremy 

Szczególnie zaleca się stosowanie maści i kremów zawierających w składzie: 

• lanolinę i wazelinę białą, które tworzą barierę ochronną, 
• glicerynę – działa nawilżająco, 
• witaminy A, D, E i F, 
• alantoinę, 
• dekspantenol. 

Alantoina ma działanie: 

• keratolityczne – zapobiega nadmiernemu złuszczaniu się naskórka oraz przyspiesza usuwanie tego martwego i zrogowaciałego; 
• regenerujące – wpływa na odbudowę naskórka i błon śluzowych, przez co przyspiesza gojenie; 
• nawilżające – zatrzymuje w skórze wodę, zabezpieczając ją przed wysuszeniem i odparzeniem. 

Dekspantenol po przeniknięciu do skóry przekształca się w kwas pantotenowy, który: 

• łagodzi podrażnienia, 
• redukuje zaczerwienienie i świąd, 
• działa przeciwzapalnie, 
• przyspiesza odbudowę tkanek.

Niektóre maści zawierają również cynk, który:

• tworzy warstwę ochronną,
• zapobiega wilgoci,
• działa przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie.

Ten składnik bardzo szczelnie przylega do skóry i może wywoływać podrażnienia. W związku z tym nie należy stosować go profilaktycznie, tylko w niewielkich ilościach na powstałe podrażnienia.

Preparaty z wymienionymi składnikami mogą być stosowane u dzieci już w pierwszym roku życia. 

Zwróć również uwagę, czy preparat ma postać kremu, czy maści. Ich odmienny skład wpływa zarówno na konsystencję, jak i wchłanianie przez skórę oraz działanie. 

Czego nie stosować w PZS?

Nie stosuj zasypek i pudrów, zwłaszcza w połączeniu z oliwką i kremami. Pod wpływem wilgoci ulegają one zbryleniu i mogą powodować podrażnienia. Dodatkowo trudno je rozprowadzić i są stosowane w nadmiernej ilości. 

Nie używaj również preparatów zawierających kwas borny. Bor jest bardzo toksycznym pierwiastkiem, który z łatwością przenika przez niedojrzałą, często zmienioną zapalnie i zmiękczoną skórę pod pieluszką. Może powodować uogólnione działania niepożądane (np. wymioty, biegunkę, wysypkę na skórze i błonach śluzowych, brak apetytu), jak i działania toksyczne na układ nerwowy, wątrobę i nerki. Dlatego też preparatów zawierających bor nie wolno stosować miejscowo u dzieci do ukończenia 3. roku życia.

Leczenie farmakologiczne PZS

Leczenie farmakologiczne jest wielokierunkowe i zależne od czynnika, który je wywołał.

Stosuje się preparaty: 

• przeciwbakteryjne,  
• przeciwgrzybicze,  
• antybiotyki,  
• sterydy,  
• leki przeciwhistaminowe (jeśli przyczyną jest reakcja alergiczna),  
• niesteroidowe leki przeciwzapalne o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym. 

Według najnowszych zaleceń odchodzi się od miejscowych sterydów, rekomendując miejscowe stosowanie inhibitorów kalcyneuryny. Ich zastosowanie jest jednak ograniczone wiekowo. Są to leki na receptę stosowane w momencie, gdy powyższe metody nie przynoszą efektów, stan zapalny skóry zaostrza się i dochodzą powikłania po zakażeniu bakteryjnym lub grzybiczym.

Przeczytaj również:
Higiena intymna u dzieci. Poznaj najważniejsze zasady