Pieluszkowe zapalenie skóry. Czy występuje tylko u niemowląt?

Czym jest pieluszkowe zapalenie skóry? 

Pieluszkowe zapalenie skóry (PZS) to jedno z najczęściej występujących schorzeń skóry wieku noworodkowego i niemowlęcego. Według badań może być przyczyną nawet 25% konsultacji lekarskich u dzieci do 1. roku życia. Zazwyczaj pojawia się między 7. a 12. miesiącem życia.

Głównym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu PZS jest długi kontakt skóry z wilgotnym środowiskiem.  

PZS może również dotykać osób w podeszłym wieku, przewlekle chorych, z nietrzymaniem moczu i kału, u których konieczne jest stosowanie pieluchomajtek.

Pieluszkowe zapalenie skóry – przyczyny 

Skóra noworodków i niemowląt jest nawet dziesięciokrotnie cieńsza niż u osób dorosłych. Znajduje się w niej mniej włókien elastynowych i kolagenowych, a jej pH jest zbliżone do neutralnego. Ma skłonność do przesuszania się (ze względu na specyficzny skład płaszcza hydrolipidowego) i niewykształcone są w niej funkcje gruczołów łojowych i potowych. Przez to jest ona podatna na podrażnienia, zwłaszcza w miejscach, które są niemal cały dzień osłonięte pieluszką, bez dopływu powietrza, w wilgotnym środowisku oraz w bezpośrednim kontakcie z moczem i kałem.  

Do czynników sprzyjających występowaniu PZS należą: 

• wilgoć i uszkodzenie naskórka, które zaburzają naturalne funkcjonowanie skóry jako bariery ochronnej; substancje drażniące, alergizujące i mikroorganizmy przenikają do głębszych warstw skóry; 
• zasadowe pH moczu i bakterie kałowe produkujące ureazę (enzym zwiększający pH moczu) – kontakt skóry z moczem i kałem na skutek wytrącającego się amoniaku w dużym stopniu wpływa na rozwój stanu zapalnego skóry w okolicy pieluszkowej; 
• przewlekłe pocieranie skóry o pieluszkę powoduje mechanicznie zmiany zapalne skóry w obrębie wewnętrznej powierzchni ud, na narządach płciowych, pośladkach oraz w okolicy pasa (tzw. pieluszkowe podrażnienie skóry); 
• niedostateczna higiena skóry; 
• obecność drożdżaków w kale; 
• długotrwała antybiotykoterapia; 
• przewlekłe biegunki; 
• wrodzone wady układu moczowego; 
• uczulenie kontaktowe na alergeny zawarte w pieluszce lub preparatach stosowanych do pielęgnacji skóry (tzw. alergiczny wyprysk kontaktowy); 
• dieta – nadmiar węglowodanów w jadłospisie to doskonała pożywka dla grzybów. 

Pieluszkowe zapalenie skóry – objawy 

Początek choroby objawia się jako rumień, czyli zaczerwienienie oraz delikatne łuszczenie. Towarzyszy temu charakterystyczny zapach skóry – odczuwalna jest woń amoniaku. Wraz z nasileniem procesu zapalnego rozwija się obrzęk w obrębie zaczerwienionych miejsc (ogniska rumieniowe). Mogą powstawać grudki, pęcherzyki i nadżerki. Zmianom tym towarzyszy świąd skóry, co stanowi duży dyskomfort dla dziecka. 

Może dojść również do zakażeń drożdżakami (Candida albicans). Objawiają się one krostkami, grudkami lub zakażeniem bakteryjnym, którym towarzyszą nadżerki pokryte miodowożółtym strupem oraz pęcherzyki. 

Pieluszkowe zapalenie skóry – leczenie 

Leczenie PZS skóry opiera się na: 

• działaniach profilaktycznych,  
• zastosowaniu odpowiednich środków kosmetycznych,  
• leczeniu farmakologicznym (po diagnozie lekarskiej). 

Łagodną formę PZS, objawiającą się zazwyczaj rumieniem, możemy wyleczyć w warunkach domowych. Wystarczy prawidłowa pielęgnacja i zachowanie właściwej higieny. Cięższe postaci choroby należy leczyć farmakologicznie po konsultacji z lekarzem, ponieważ często pojawiają się nadkażenia grzybicze lub bakteryjne.

Pieluszkowe zapalenie skóry – profilaktyka

Działania profilaktyczne w PZS polegają na właściwej pielęgnacji: 

• Zmieniaj dziecku pieluchy regularnie co 2-3 godziny i po każdym wypróżnieniu (nawet jeśli pielucha wydaje się sucha). 
• Dokładnie przemywaj pupę przy każdym przewijaniu. Używaj do tego czystej wody. U dziewczynki zawsze rób to od przodu ku tyłowi, aby nie przenosić bakterii z okolic odbytu na wargi sromowe. Jeśli jesteś poza domem i nie masz dostępu do bieżącej wody, użyj chusteczek nawilżanych. 
• Dokładnie, ale delikatnie osuszaj skórę. Nie pocieraj podrażnionych miejsc. 
• Jak najdłużej pozostawiaj dziecko bez pieluchy. 
• Wybieraj dla dziecka ubrania i pościel z naturalnych, przewiewnych tkanin. Unikaj przegrzewania dziecka. 
• Kupuj dobrej jakości pieluchy, które są bardziej chłonne, wykonane z lepszej jakości materiałów, mają powłokę antyalergiczną i zapewniają swobodny dostęp powietrza. Jeśli używasz pieluch wielokrotnego użytku, pierz je w jak najwyższej temperaturze (najlepiej 90°C), stosując niewielką ilość proszku. Nie dodawaj do prania płynów zmiękczających. 

Jeśli zmiany zapalne skóry nawracają, przyczyną może być alergen. Uczulać mogą zarówno pieluszki, jak i kosmetyki czy proszki do prania. 

Czym smarować skórę przy pieluszkowym zapaleniu skóry? 

W pielęgnacji skóry dotkniętej PZS możesz zastosować emolienty oraz maści i kremy o działaniu ochronnym i przyspieszającym gojenie się skóry. Pamiętaj jednak, że natłuszczanie pupy dziecka przy każdej zmianie pieluszki nie jest koniecznie, a więcej wcale nie oznacza lepiej. Nadmiar preparatu odkłada się na powierzchni pieluszki, przez co staje się ona mniej chłonna. 

Emolienty 

Zgodnie z zaleceniami myj skórę dziecka preparatami o pH 5,5-6,0 (tzw. syndety). Emolienty są niezbędne w przypadku chorób związanych z uszkodzeniem bariery naskórkowej, zaburzeniem rogowacenia i złuszczania oraz nadmierną suchością. Preparaty te tworzą na powierzchni skóry płaszcz ochronny, który zapobiega nadmiernej utracie wody. Regenerują one, nawilżają i zmiękczają skórę, chroniąc ją przed podrażnieniami, pieczeniem i swędzeniem. Występują jako produkty do kąpieli, mycia i pielęgnacji ciała. 

Maści i kremy 

Szczególnie zaleca się stosowanie maści i kremów zawierających w składzie: 

• lanolinę i wazelinę białą, które tworzą barierę ochronną, 
• glicerynę – działa nawilżająco, 
• witaminy A, E i F, 
• alantoinę, 
• dekspantenol. 

Zwróć uwagę na postać preparatu. Ich odmienny skład wpływa zarówno na konsystencję, jak i wchłanianie przez skórę oraz działanie. 

Czego nie stosować w pieluszkowym zapaleniu skóry?

Nie stosuj zasypek i pudrów, zwłaszcza w połączeniu z oliwką i kremami. Pod wpływem wilgoci ulegają one zbryleniu i mogą powodować podrażnienia. Dodatkowo trudno je rozprowadzić, przez co często są stosowane w nadmiernej ilości. 

Nie używaj również preparatów zawierających kwas borowy (borny). Bor jest bardzo toksycznym pierwiastkiem, który z łatwością przenika przez niedojrzałą, często zmienioną zapalnie i zmiękczoną skórę pod pieluszką. Może powodować uogólnione działania niepożądane (np. wymioty, biegunkę, wysypkę na skórze i błonach śluzowych, brak apetytu), jak i działania toksyczne na układ nerwowy, wątrobę i nerki. Dlatego też preparatów zawierających bor nie wolno stosować miejscowo u dzieci do ukończenia 3. roku życia.

Leczenie farmakologiczne pieluszkowego zapalenia skóry

Leczenie farmakologiczne jest wielokierunkowe i zależne od czynnika, który je wywołał.

Stosuje się preparaty: 

• przeciwbakteryjne,  
• przeciwgrzybicze,  
• antybiotyki,  
• sterydy,  
• leki przeciwhistaminowe (jeśli przyczyną jest reakcja alergiczna),  
• niesteroidowe leki przeciwzapalne o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym. 

Według najnowszych zaleceń odchodzi się od miejscowych sterydów, rekomendując miejscowe stosowanie inhibitorów kalcyneuryny. Ich zastosowanie jest jednak ograniczone wiekowo. Są to leki na receptę stosowane w momencie, gdy powyższe metody nie przynoszą efektów, stan zapalny skóry zaostrza się i dochodzą powikłania po zakażeniu bakteryjnym lub grzybiczym.

Możesz też wykąpać dziecko w nadmanganianie potasu, który ma działanie odkażające i dezynfekujące. Aby uzyskać odpowiednie stężenie, kilka kryształków substancji rozpuść w niewielkiej ilości ciepłej wody. Uzyskasz w ten sposób purpurowy kolor roztworu. Dodawaj go powoli do kąpieli aż do uzyskania jasnofioletowej barwy (roztwór 0,05-0,1%).

Przeczytaj również:
Higiena intymna u dzieci. Poznaj najważniejsze zasady