Plamy opadowe (pośmiertne). Dlaczego powstają?

Co to są plamy opadowe? 

Plamy opadowe są zaliczane do tzw. wczesnych znamion wykorzystywanych do stwierdzenia śmierci. Są to najczęściej sinofioletowe przebarwienia ciała, pojawiające się na skutek zatrzymania krążenia. W przypadku powolnych zgonów jeszcze przed śmiercią mogą wystąpić objawy zastoju krwi w łożysku żylnym (tzw. róże cmentarne).  

Plamy opadowe nie występują w miejscach uciśniętych, np. dotykających podłoża lub do których ściśle przylegają paski, gumki i inne części garderoby. 

Przyczyny powstawania plam opadowych 

Plamy opadowe powstają po zatrzymaniu krążenia, gdy w wyniku działania grawitacji krew przepływa do naczyń w najniżej położonych częściach ciała. Początkowo plamy te są pojedyncze, a następnie zlewają się.  

• 0,5 h od zgonu – pierwsze plamy opadowe; 
• 4-6 h od zgonu – w pełni wykształcone plamy opadowe; 
• 6-8 h od zgonu – plamy opadowe przemieszczają się w pełni po zmianie pozycji zwłok; 
• 10-14 h od zgonu – plamy przemieszczają się częściowo po zmianie pozycji zwłok; 
• 12-14 h od zgonu – plamy opadowe nie przemieszczają się. 

W ostatnim przypadku plamy opadowe utrwalają się, co ma związek z przemieszczaniem pośmiertnym krwi poza naczynia krwionośne. 

Na co wskazują plamy opadowe? 

Plamy opadowe w medycynie sądowej są jednym z elementów umożliwiających: 

• stwierdzenie śmierci, 
• ustalenie czasu zgonu, 
• ocenę położenia ciała po zgonie, 
• stwierdzenie przemieszczania zwłok po śmierci, 
• wysunięcie przypuszczeń odnośnie przyczyny i rodzaju śmierci. 

Jak wyglądają plamy opadowe? 

Oceniając wygląd plam opadowych, lekarz zwraca uwagę na ich lokalizację, barwę, intensywność oraz czas ponownego pojawienia się po ich uciśnięciu. 

Typowy kolor plam opadowych to sinowiśniowy, nadawany przez hemoglobinę ubogą w tlen. To obniżenie zawartości tlenu we krwi jest następstwem niewydolności krążeniowo-oddechowej w okresie agonii oraz zużywania tlenu przez procesy życiowe zachodzące w powoli zamierających komórkach.  

Inny kolor plam opadowych może wskazywać na specyficzną przyczynę zgonu: 

• malinowy lub żywoczerwony – zatrucie tlenkiem węgla,  
• karminowy – zatrucie cyjanowodorem,  
• czekoladowy lub czekoladowo-brunatny – zatrucie związkami silnie utleniającymi,  
• jasnoczerwony – przebywanie zwłok w niskiej temperaturze (np. chłodni). 

Intensywność plam opadowych różni się w zależności od rodzaju śmierci i od stopnia ukrwienia narządów. Obfite i silnie wysycone plamy opadowe występują u osób w pełni sił, które zmarły nagle. Średnio obfite plamy mogą pojawić się po zgonie z powodu ostrych i szybko przebiegających krwotoków. Natomiast skąpe występują u osób, które przed śmiercią ciężko chorowały i umierały powoli.  

Stwierdzenie plam opadowych o różnym wysyceniu na przedniej i tylnej powierzchni ciała może świadczyć o zmianie położenia zwłok po śmierci. 

Gdzie pojawiają się plamy opadowe? 

Krew przemieszcza się do najniżej położonych naczyń krwionośnych zgodnie z siłą grawitacji. W pozycji na wznak plamy pojawiają się na grzbiecie oraz na tylnych powierzchniach rąk i nóg. W zwłokach wiszących plamy lokalizują się na rękach („rękawiczki”) i nogach („rajstopy”) oraz w okolicy krzyżowej i na podbrzuszu. W przypadku śmierci w wyniku utonięcia, gdy ciało przebywało minimum kilka godzin w wodzie, plamy opadowe lokalizują się na twarzy, w okolicach barków i górnej części klatki piersiowej, ponieważ topielec pływa z głową zwróconą ku dołowi. 

Plamy opadowe a inne objawy zgonu 

Stwierdzanie zgonu przez lekarza opiera się na istnieniu wczesnych lub późnych znamion śmierci lub obrażeń wykluczających przeżycie (np. rozczłonkowanie, zwęglenie czy znaczne zmiażdżenie ciała). Nie dotyczy to sytuacji związanych z niepowodzeniem czynności ratunkowych czy pacjentów hospitalizowanych kwalifikowanych do pobrania narządów do przeszczepu. 

Wczesne znamiona śmierci pojawiają się w ciągu pierwszych 12 godzin po ustaniu krążenia i oddychania. 

Poza plamami opadowymi zaliczamy do nich: 

• stężenie, 
• oziębienie, 
• bladość, 
• wysychanie.  

Późne znamiona śmierci to zmiany o charakterze rozkładowym albo utrwalającym, będące przejawem nieodwracalnej śmierci całego organizmu. 

Są to:  

• autoliza – proces rozkładu tkanek spowodowany przez enzymy własnych komórek, 
• gnicie – proces uwarunkowany enzymami bakterii gnilnych.  

Zahamowanie rozkładu prowadzi do utrwalenia tkanek miękkich zwłok. Może to mieć miejsce wskutek celowych zabiegów lub w następstwie przypadkowego działania środowiska, np. mumifikacja w suchym, przewiewnym i ciepłym miejscu.

Przeczytaj również:
Tanatofobia. Dlaczego boimy się śmierci?