Punkty spustowe. Czym są? Terapia i ćwiczenia

Czym są punkty spustowe? 

Każdy z nas przynajmniej raz w życiu zmagał się z bólami mięśni. W 95% przypadków ból wynikający z dysfunkcji mięśniowo-powięziowych przemija samoistnie. Jeśli jednak utrzymuje się powyżej trzech miesięcy lub się nasila, wówczas możemy zmagać się z zespołem bólu mięśniowo-powięziowego. 

Zespół bólu mięśniowo-powięziowego jest związany z obecnością punktów spustowych (ang. trigger points, TrP). Są to wysoce drażliwe miejsca w obrębie mięśni szkieletowych związane z guzkiem o dużej wrażliwości wyczuwalnym w paśmie mięśnia.  

Ucisk tego miejsca sprawia ból i dodatkowo może powodować: 

• rzutowane i promieniujące dolegliwości bólowe,  
• napięcie mięśni,  
• swędzenie,  
• drętwienie,  
• upośledzenie ruchowe, 
• nadmierną wrażliwość. 

Zazwyczaj punkty spustowe są umiejscowione w obszarze przyczepów mięśni, wolnych krawędzi mięśniowych i brzuśców. 

Rodzaje punktów spustowych 

Wyróżniamy trzy rodzaje punktów spustowych: 

• aktywne – generują dolegliwości bez prowokowania, 
• utajone – dają wrażenie bólowe dopiero po aktywacji, np. poprzez ucisk, 
• embrionalne – obszary tkanek, które pod wpływem zbyt dużego obciążenia lub uszkodzenia mechanicznego mogą przekształcić się w aktywne lub utajone TrP. 

Czynniki sprzyjające powstawaniu punktów spustowych 

• Stres, 
• problemy ze snem, 
• przewlekłe zmęczenie, 
• urazy, 
• niewydolność mięśniowa, 
• zwyrodnienia stawów, 
• nieprawidłowa praca układu nerwowego, 
• schorzenia narządów wewnętrznych, 
• aktywność mięśniowa bez wcześniejszej rozgrzewki. 

Warto też wspomnieć o czynnikach utrwalających (podtrzymujących) aktywność punktów spustowych. Ich obecność powoduje, że nawet poprawnie przeprowadzona terapia przyniesie tylko krótkotrwałe efekty. Ważne, by znaleźć przyczynę utrzymywania się punktów spustowych.  

Do czynników utrwalających zaliczamy:

• czynniki mechaniczne – wady postawy, nieprawidłowe proporcje ciała, 
• czynniki układowe – niedobory witamin i minerałów, zaburzenia hormonalne, stres, niska odporność, choroby ogólnoustrojowe (np. dna moczanowa), alergie, niski stopień aktywności. 

Jak zlokalizować punkt spustowy? 

Jeśli odczuwasz ból, udaj się do wykwalifikowanego fizjoterapeuty. Specjalista pomoże określić przyczynę dolegliwości i zastosuje prawidłową technikę leczenia. 

Najpopularniejszą techniką wyszukiwania punktów spustowych jest technika palpacyjna. Badanie przeprowadzamy w pozycji neutralnej dla mięśni (nie powinny być one ani wydłużone, ani skrócone). Opuszki palców przesuwamy wzdłuż pasma mięśniowego, prostopadle do podłużnej tkanki. W przypadku głębiej położonych mięśni badanie powierzchniowe może nie wystarczyć. Wówczas musimy zastosować tzw. głębokotkankową palpację uciskową. Gdy możliwe jest objęcie tkanki dwoma palcami (np. w przypadku mięśnia czworobocznego), używamy chwytu szczypcowego. Dalsze badanie wykonujemy, przesuwając mięsień między kciukiem a palcem wskazującym/pozostałymi palcami. 

Proces wyczuwania punktu spustowego może być utrudniony przez: 

• zbyt grubą tkankę tłuszczową,  
• warstwę zwłókniałych, stwardniałych mięśni,  
• zbitą/zbyt grubą tkankę podskórną, 
• miejscowy skurcz mięśnia. 

W czasie ucisku punktu spustowego lub jego okolic często możemy zauważyć krótki skurcz włókien danego pasma. Odczuwamy go jako drżenie. W trakcie badania palpacyjnego w poprzek do pasma terapeuta może wyczuć miejscowy skurcz mięśnia, który po naciągnięciu wraca do pozycji pierwotnej. Jest to zjawisko charakterystyczne dla punktu spustowego. Co istotne, powtórzenie procesu palpacyjnego w przypadku aktywnego punktu spustowego daje powtarzalne objawy. 

Terapia punktów spustowych 

Manualna terapia punktów spustowych 

• Technika kompresyjna – jest techniką najczęściej wykorzystywaną w terapii. Pozwala zmniejszyć napięcia w tkance, co wspomaga metabolizm komórkowy i swobodny przepływ krwi i limfy. Przykładem takiej metody jest technika ciągłego ucisku. Terapeuta po odszukaniu charakterystycznego guzka punktu spustowego silnie go uciska łokciem, kciukiem lub czterema palcami. Trwa to przez 10 sekund lub dłużej. Po zwolnieniu ucisku trzeba odczekać od 30 sekund do 2 minut na rozluźnienie tkanek. Następnie przechodzimy do kolejnego punktu oporu tkankowego. Proces powtarzamy kilkukrotnie, aż do ustąpienia bólu. Długotrwały ucisk może stanowić wyzwanie dla terapeuty. Może on się posiłkować specjalnymi akcesoriami służącymi do ucisku punktów spustowych. W niektórych przypadkach specjalista może wykorzystać chwyt szczypcowy (np. w pobliżu struktur naczyniowo-nerwowych, gdy głęboki ucisk płaski nie jest wskazany). 
• Technika spray and stretch – polega na aplikacji sprayu chłodzącego na obszar skóry ponad mięśniem z punktem spustowym, a następnie rozciągnięciu tego mięśnia. Schłodzenie ma zablokować dopływ impulsów bólowych. Dzięki temu zapobiegniemy ponownej aktywacji punktu spustowego po rozciągnięciu tkanki mięśniowej. 
• Rozluźnianie pozycyjne – w tej technice terapeuta koncentruje się na odnalezieniu pozycji, w której mięśnie znajdą się w najbardziej komfortowym położeniu. Po uciśnięciu punktu spustowego poszukujemy najwygodniejszej, bezbolesnej pozycji dla tego mięśnia. Utrzymujemy ją przez 90 sekund. Taki zabieg może wpływać na odruchowe rozluźnianie napiętych mięśni. 

Wśród licznych terapii punktów spustowych jest też wiele metod fizykoterapeutycznych (np. laseroterapia, ultradźwięki, mikroprądy) oraz niezaklasyfikowanych do żadnej z powyższych grup (techniki z użyciem igły, kiniesiotaping). 

Ciekawym wykorzystaniem terapii punktów spustowych jest leczenie bruksizmu i szczękościsku. Bruksizm to patologiczne zaciskanie zębów lub zgrzytanie nimi. Te dolegliwości mogą mieć podłoże zapalne (zajęcie stawu skroniowo-żuchwowego, jamy ustnej, zębów) lub być efektem urazu albo ekstrakcji zębów. Do przyczyn szczękościsku możemy też zaliczyć choroby nowotworowe oraz zaburzenia pracy układu nerwowego. Fizjoterapeuta, pracując nad grupą mięśni (mięśniem skroniowym, skrzydłowym bocznym, skrzydłowym przyśrodkowym, żwaczem), może sprawić, że pacjent poczuje ulgę w swoich dolegliwościach. 

Terapię punktów spustowych można także wykorzystać np. w leczeniu napięciowych bólów głowy. To rodzaj schorzenia, które występuje bez współistnienia przyczyny organicznej. Napięciowe bóle głowy mogą dotykać nawet 30-80% populacji w USA i Europie. Charakteryzują się tępym, uciskowym, gniotącym i promieniującym do potylicy lub czoła bólem. Często obejmuje on również szyję. Zwykle towarzyszą mu skurcze mięśni karku i barków. W terapii napięciowego bólu głowy wykorzystujemy terapię punktów spustowych znajdujących się w obrębie głowy i szyi.

Autoterapia punktów spustowych 

Do autoterapii możesz wykorzystać przedmioty codziennego użytku (piłeczka, drewniana łyżka, klucze itp.). Możesz także skorzystać z dedykowanego sprzętu. Terapię możesz przeprowadzić samodzielnie lub skorzystać z pomocy osób z Twojego otoczenia. 

Ćwiczenia przeprowadzamy w pozycji siedzącej lub leżącej, w zależności od potrzeb. Możemy wykorzystać kauczukową piłeczkę, którą umieszczamy w skarpetce (pomoże utrzymać odpowiednią wysokość piłeczki i zapobiegnie jej wysunięciu). Piłeczkę dociskamy np. plecami do ściany lub podłogi i ustawiamy w odpowiedniej pozycji. W miejscu, w którym dociśnięcie piłeczki wywoła ból pleców, przytrzymujemy ucisk aż do ustąpienia bólu. Następnie przemieszczamy piłeczkę w inne miejsce na ciele. 

W przypadku napięciowych bólów głowy również możemy wykonywać automasaż. Wówczas musimy skoncentrować się na pracy z mięśniami skroniowymi, przyczepami mięśnia czworobocznego grzbietu czy mięśniami podpotylicznymi. Uciskamy je przez 20-30 sekund raz lub dwa razy dziennie aż do zmniejszenia wrażliwości. 

Przeczytaj również:
Powięź. Jak zapobiec bólowi?