Rak okrężnicy i odbytnicy – przyczyny, objawy, leczenie

Rak okrężnicy i odbytnicy – czym jest? 

Rak okrężnicy i odbytnicy jest nowotworem złośliwym – ma zdolność do naciekania sąsiednich tkanek i dawania przerzutów w odległe miejsca. Lokalizuje się w obrębie jelita grubego, na które składają się następujące elementy: 

• kątnica, czyli inaczej jelito ślepe (to tutaj znajduje się wyrostek robaczkowy); 
• okrężnica wstępująca (wstępnica); 
• okrężnica poprzeczna (poprzecznica); 
• okrężnica zstępująca (zstępnica); 
• okrężnica esowata (esica); 
• odbytnica, która kończy się kanałem odbytu i odbytem. 

Rak jelita grubego może rozwijać się w każdej z powyższych części, przy czym najczęściej są to esica i odbytnica, gdzie lokalizuje się ponad 60% przypadków tego nowotworu.  

Jest to drugi najczęściej rozpoznawany nowotwór złośliwy u kobiet i trzeci u mężczyzn. W Polsce i na świecie zajmuje drugie miejsce wśród przyczyn zgonów na nowotwory złośliwe, a oba wskaźniki wciąż wzrastają. Choroba występuje zwykle powyżej 50. roku życia, a największe ryzyko stwierdza się w 8 dekadzie życia [1-3]. 

Rak okrężnicy i odbytnicy – przyczyny 

W powstawaniu raka okrężnicy i odbytnicy znaczenie mają czynniki genetyczne i środowiskowe (związane głównie ze stylem życia). Istnieje grupa zespołów genetycznych, w których mutacje określonych genów znacząco podnoszą ryzyko rozwoju nowotworu: 

• zespół polipowatości rodzinnej – w tym zespole w obrębie jelita grubego powstają setki lub nawet tysiące polipów (czyli guzowatych tworów, wyrastających z błony śluzowej), z których może rozwinąć się rak; w przebiegu tej choroby ryzyko raka jelita grubego do 40. roku życia wynosi niemal 100%; 
• zespół Lyncha, nazywany inaczej dziedzicznym rakiem jelita grubego niezwiązanym z polipowatością – stanowi najczęstszą przyczynę uwarunkowanego genetycznie raka jelita grubego; ryzyko rozwoju tego nowotworu w ciągu życia wynosi 25-70%. 

Należy jednak wiedzieć, że rak jelita grubego uwarunkowany genetycznie obejmuje niewielki procent wszystkich rozpoznawanych przypadków.  

Zdecydowana większość przypadków jest wynikiem oddziaływania czynników środowiskowych.  

Najważniejszym z nich jest sposób odżywiania, który prowadzi do zaburzeń we florze bakteryjnej jelit, pobudza wytwarzanie związków rakotwórczych i wywołuje zaparcia. Do nieprawidłowości w diecie, które zwiększają ryzyko raka jelita grubego, zalicza się: 

• jadłospis bogaty w tłuszcze zwierzęce; 
• spożywanie dużych ilości czerwonego mięsa; 
• mała ilość spożywanych warzyw i owoców; 
• niedobór wapnia i selenu; 
• mała podaż błonnika pokarmowego; 
• dieta bogatokaloryczna. 

Czynnikami zwiększającymi ryzyko wystąpienia nowotworów złośliwych jelita grubego są także: 

• palenie tytoniu; 
• alkohol; 
• niska aktywność fizyczna – siedzący tryb życia; 
• otyłość; 
• przebyta radioterapia w obrębie jamy brzusznej; 
• obecność ureterosigmoidostomii, czyli połączenia moczowodów z esicą w celu oprowadzania moczu po usunięciu pęcherza moczowego; 
• rak jelita grubego w rodzinie; 
• obecność gruczolaków w jelicie (łagodne nowotwory, zwykle przyjmują formę polipów); 
• choroby zapalne jelit – choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego [1-4]. 

Rak okrężnicy i odbytnicy – objawy 

Objawy raka jelita grubego są zależne od stopnia zaawansowania i lokalizacji.  

Na początku większość przypadków nie daje żadnych objawów.  

Niekiedy pojawia się krew w kale, zwykle jednak nie jest widoczna gołym okiem. Przewlekłej utracie krwi może towarzyszyć anemia, objawiająca się: 

• łatwą męczliwością, 
• bladością skóry i śluzówek, 
• osłabieniem, zawrotami głowy. 

Rodzaj zgłaszanych dolegliwości zależy także od części jelita grubego, w której rozwija się guz: 

• rak prawej części okrężnicy – zwykle powoduje utajone krwawienie do jelita i anemię, choć czasem obserwuje się smoliste, czarne stolce; pojawia się także dyskomfort w obrębie jamy brzusznej i rozlane, niecharakterystyczne, tępe bóle brzucha w okolicy prawego podbrzusza, pępka i nadbrzusza; 
• rak lewej części okrężnicy – objawia się wzdęciami, kolkowymi bólami brzucha, świeżą, jasnoczerwoną krwią w stolcu, zmianą rytmu wypróżniania (biegunki naprzemiennie z zaparciami), niedrożnością przewodu pokarmowego (narastające wzdęcia, ból, nudności, wymioty, zaparcia); 
• rak odbytnicy – występują uczucie parcia na stolec, niepełne wypróżnienia, stolce ołówkowate (zwężone, przypominające średnicą ołówek), świeża krew w stolcu, ból, biegunka, niedrożność przewodu pokarmowego, nietrzymanie gazów i stolca. 

Przy zaawansowanej chorobie niekiedy dochodzi do perforacji (pęknięcia ściany jelita) lub niedrożności jelit. Guz może być także wyczuwalny przez powłoki jamy brzusznej.  

Oprócz tego pojawiają się nieswoiste objawy ogólnoustrojowe: 

• ogólne osłabienie, 
• utrata masy ciała, 
• nocne poty, 
• gorączka, 
• brak apetytu. 

W znacznie rozwiniętym nowotworze pojawiają się objawy wynikające z naciekania guza na sąsiednie narządy (np. na pęcherz moczowy) i powstawania przerzutów odległych (w płucach, wątrobie czy mózgu) [1-4].  

Rak okrężnicy i odbytnicy – leczenie 

Sposób leczenia raka okrężnicy i odbytnicy zależy od stopnia zaawansowania nowotworu, jego lokalizacji i stanu ogólnego chorego.  

W terapii zastosowanie mają: 

• leczenie operacyjne, 
• chemioterapia, 
• radioterapia, 
• leczenie biologiczne. 

W większości przypadków dąży się do wykonania operacji, która w leczeniu raka jelita grubego stanowi podstawę. Przy miejscowo zaawansowanym nowotworze leczenie operacyjne bywa poprzedzone chemioterapią, aby guz się zmniejszył i łatwiej można go było usunąć. W raku odbytnicy przed zabiegiem zazwyczaj najpierw przeprowadza się radioterapię.  

Operację można wykonać metodą klasyczną, czyli poprzez nacięcie skóry, zlokalizowanie guza i jego wycięcie lub laparoskopowo – przy użyciu kamery i specjalnego instrumentarium, bez konieczności wykonywania dużego nacięcia.  

W czasie operacji usuwa się guza wraz z marginesem zdrowych tkanek i okoliczne węzły chłonne.  

Wykonuje się: 

• resekcję odcinkową; 
• hemikolektomię prawo- i lewostronną (usuwa się odpowiednio okrężnicę wstępującą lub zstępującą/esowatą); 
• hemikolektomię poszerzoną; 
• kolektomię (usunięcie całej okrężnicy). 

Niekiedy równocześnie  

suwa się przerzuty, jeśli jest to możliwe (np. w obrębie wątroby). 

W leczeniu paliatywnym z zakresu chirurgii zastosowanie mają: 

• wyłonienie stomii, 
• wykonanie zespoleń omijających, 
• poszerzanie zwężeń z założeniem protezy. 

Chemioterapię dzieli się na trzy główne typy: 

• przedoperacyjna (inaczej neoadjuwantowa) – przy bardziej zaawansowanym nowotworze; stosuje się ją, by guz stał się mniejszy i łatwiejszy do usunięcia; 
• pooperacyjna (adjuwantowa) – stosowana po operacji w celu zmniejszenia ryzyka nawrotu raka; 
• paliatywna – mająca na celu poprawę jakości życia w rozsianym nowotworze 

Zwykle w chemioterapii stosuje się określone typy leków. Przy braku skuteczności danego schematu wybiera się inne możliwości leczenia.  

Radioterapia jest wykorzystywana w leczeniu raka odbytnicy, gdzie stanowi ważny element terapii przed- lub pooperacyjnej. Niekiedy jest łączona z chemioterapią. Nie jest stosowana w raku okrężnicy, ponieważ przy tej części jelita grubego znajdują się inne tkanki, wrażliwsze na promieniowanie i standardowa radioterapia mogłaby je uszkodzić.  

Leczenie biologiczne jest wykorzystywane w rozsianym nowotworze u pacjentów, u których nie wykryto niekorzystnych mutacji genetycznych [1,4,5].  

Podsumowując, rak jelita grubego jest częstym nowotworem i stanowi istotną przyczynę zgonów. Przez długi czas nie daje charakterystycznych objawów, można go jednak wcześnie rozpoznać dzięki profilaktycznemu wykonywaniu kolonoskopii. Możliwe jest także zmniejszenie ryzyka jego rozwoju poprzez prowadzenie zdrowego stylu życia.