Ssanie kciuka przez dziecko – przyczyny i skutki

Niezwykle ważny odruch ssania 

Ssanie jest jednym z wielu odruchów ustno-twarzowych, stanowiących bazę prawidłowego rozwoju ruchowego dziecka. Odruch ten obecny jest już w życiu płodowym. Pojawia się około 14. tygodnia ciąży i towarzyszy dziecku do 1-2 roku życia, po czym wygasa (u prawidłowo rozwijającego się dziecka odruch ten ulega integracji właśnie w tym okresie).

Zdrowe dziecko potrafi ssać od razu po urodzeniu i jest ono odruchem dominującym, ponieważ świadczy o funkcjach życiowych dziecka. Odruch ssania kształtuje się na przestrzeni miesięcy życia dziecka i ma swoje określone fazy. W trakcie karmienia piersią początkowo pobudzany jest obszar między miękkim i twardym podniebieniem, wywołany także stymulacją okolic ust dziecka. W późniejszym czasie ssanie jest wywoływane poprzez bodźcowanie okolic dziąseł czy podniebienia twardego smoczkiem, butelką czy matczyną piersią, co wywołuje i przedłuża występowanie odruchu. Z czasem ssanie zaczyna nieco słabnąć, co ma związek ze zmianą sposobu karmienia i przechodzenia z karmienia piersią na inną formę podawania pokarmu. Ma to miejsce około 6. miesiąca życia dziecka.  

Odruch ssania jest tak istotny dla prawidłowego rozwoju malucha, ponieważ jest on związany z zaspokajaniem łaknienia i potrzeb pokarmowych, które są niezbędne do przeżycia. 

Ssanie kciuka jest elementem przygotowującym dziecko nie tylko do jedzenia, ale i do mówienia. Maluch bezwiednie stymuluje okolice ust i całej twarzy rączkami, w tym kciukiem, czemu towarzyszy ślinienie i mlaskanie, co sprzyja rozwojowi czucia w obrębie buzi. Ponadto ssanie wpływa kojąco na dziecko i je uspokaja, wycisza, daje poczucia bezpieczeństwa. U niektórych dzieci ssanie kciuka jest wynikiem podwrażliwości dotykowej, czego skutkiem jest silna potrzeba stymulacji. 

Jeśli odruch ssania nie zanika, a więc np. nie zostaje zintegrowany, może mieć negatywny wpływ na dalszy rozwój i funkcjonowanie dziecka, między innymi w postaci ssania kciuka. 

Kiedy ssanie kciuka staje się problemem? 

Jeżeli dziecko ssie kciuk okazjonalnie, od czasu do czasu, a oprócz tego stymuluje okolice ust gryzakami, zabawkami i nie przejawia przy tym kłopotów z jedzeniem, nie ma powodów do zmartwień. Podobnie ma się sytuacja, gdy dziecko ssie kciuk tylko podczas snu, co jest wynikiem uspokojenia i wyciszenia. Problem rodzi się, gdy dziecko często, wręcz nawykowo ssie kciuk. Przede wszystkim trzeba poszukać przyczyny takiego zachowania. Ssanie kciuka może mieć związek z zaburzeniami integracji sensorycznej i jej rozwojem, ale nie tylko. Być może dziecko przeżywa silny stres, np. przeprowadzkę lub powrót mamy do pracy i w ten sposób reaguje. Warto obserwować dziecko, aby „wyłapać” konkretne sytuacje, w których kciuk wędruje do buzi.  

Według niektórych badań ssanie kciuka zanika samoczynnie między 3. a 4. rokiem życia. Jest to jednak bardzo późno i należy podejmować kroki naprawcze już wcześniej.

Ssanie kciuka występuje zarówno u chłopców, jak i dziewczynek, jednak badania wykazują, że to dziewczynkom trudniej się od tego odzwyczaić. 

Konsekwencje ssania kciuka 

Nagminne i wydłużone ssanie kciuka, zwłaszcza u dzieci powyżej 2. roku życia, może nieść ze sobą różne konsekwencje. Należy zaznaczyć, że są one zależne od długości i intensywności ssania kciuka. Wśród nich znajdują się: 

• zmiany skórne na palcach i paznokciach (zaczerwienienie, pękanie, bolesność), spowodowane działaniem śliny; 
• infekcje spowodowane przenoszeniem bakterii do jamy ustnej; 
• wady zgryzu (zgryz otwarty, zgryz krzyżowy); 
• próchnica; 
• przetrwały niemowlęcy typ połykania, podczas którego język wchodzi między zęby; 
• wady wymowy (na skutek wad zgryzu); 
• opóźniony rozwój mowy (ORM); 
• zmiany w obrębie twarzy – broda ulega cofnięciu, górna warga wysuwa się, a dolna część twarzy nieco się wydłuża. 

Jak oduczyć dziecko ssania kciuka? 

Przede wszystkim należy określić przyczynę ssania kciuka. Jeśli dziecko robi to w stresującym momencie, aby się uspokoić, warto postarać się wyeliminować takie sytuacje lub odwracać uwagę dziecka poprzez np. przytulenie czy zaproponowanie lubianej przez dziecko zabawy. Zanim jednak sami zaczniemy oduczać maluszka ssania kciuka, warto udać do specjalisty, który sprawdzi, czy ssania kciuka nie jest wynikiem problemów zdrowotnych, np. wspomnianej już podwrażliwości dotykowej czy zaburzeń integracji sensorycznej.  

W przypadku podwrażliwości, gdy dziecku brakuje stymulacji okolic jamy ustnej, dostarcza mu się konkretne bodźce, np. pokarmy o wyrazistych smakach, zróżnicowanych fakturach, a także stymuluje termicznie (ciepło-zimno) lub wibracyjnie, np. odpowiednim masażerem lub szczoteczką elektryczną.  

Niektórzy rodzice stosują metody zakładania rękawiczek czy smarowania paznokci gorzkim lakierem, mające zniechęcić dziecko do ssania kciuka. Są to sposoby dość inwazyjne, których skuteczność nie zawsze jest wysoka, chociażby u dzieci z podwrażliwością, dla których gorzki smak lakieru może być całkiem atrakcyjny.  

Stosowanie rękawiczek może być używane jako metoda wspomagająca, w których rękawiczka ma stać na straży paluszków, o czym dziecko powinno być stale informowane i uświadamiane.  

Innym sposobem zapobiegania ssania kciuka jest zastosowanie płytki przedsionkowej, która uniemożliwia włożenie palca do ust. Ortodonta może również zaproponować noszenie specjalnego aparatu. Warto pamiętać, aby przypominać dziecku, że nie ssiemy kciuka, ale też nagradzać je, gdy tego nie robi. Takie podbudowanie i pozytywne nagradzanie malucha wpływa zachęcająco na zaprzestanie tej czynności. 

Ssanie kciuka u dzieci ma różne podłoże, dlatego do każdego pacjenta należy podchodzić indywidualnie. Jeśli Twoja pociecha ssie kciuk, a Ty masz wątpliwości, warto skonsultować się z logopedą, neurologopedą, ortodontą lub specjalistą integracji sensorycznej.

Przeczytaj również:
Kiedy dziecko raczkuje?