Swędzenie skóry w ciąży – co może oznaczać? Przyczyny i sposoby na złagodzenie świądu

Swędzenie skóry w ciąży – co może oznaczać? 

Problem swędzącej skóry pojawia się najczęściej u kobiet w zaawansowanej ciąży. W nielicznych przypadkach swędzenie można odczuwać już od pierwszego trymestru, jednak zwykle nasila się dopiero pomiędzy 6. a 9. miesiącem ciąży. Świąd skóry nie jest postrzegany jako schorzenie samo w sobie, a jedynie jako objaw, którego występowanie może mieć różnorodne przyczyny. W zdecydowanej większości przypadków nie świadczy on o niczym poważnym, co mogłoby zagrozić życiu matki i dziecka. Zwykle świąd skóry ustępuje samoistnie w ciągu 1-2 tygodni od porodu. Oprócz niegroźnych dermatoz istnieją też rzadsze, poważniejsze schorzenia, które dotykają kobiet w ciąży i zagrażają nienarodzonemu dziecku. Jeśli dotyczy nas problem ze swędzącą skórą, należy przede wszystkim ustalić, co jest tego powodem. Wśród możliwych przyczyn wymienia się: 

• rozciąganie się skóry, 
• cholestaza ciężarnych, 
• atopowe wykwity ciążowe, do których zalicza się atopowe zapalenie skóry, świerzbiączkę ciężarnych oraz swędzące ciążowe zapalenie mieszków włosowych (PFP), 
• polimorficzne wykwity ciążowe, 
• opryszczka ciężarnych (pemfigoid). 

Przyczyny swędzącej skóry w ciąży 

Świąd to subiektywne, nieprzyjemne odczucie, które powoduje odruchowe drapanie i pocieranie swędzących miejsc. Za wystąpienie tego wrażenia odpowiada pobudzenie receptorów zlokalizowanych w skórze przez specjalne mediatory. Do substancji wzbudzających świąd zalicza się większość mediatorów stanu zapalnego, a przede wszystkim histaminę.  Większą podatność na odczuwanie świądu w ciąży tłumaczy się podwyższonym stężeniem estrogenów i progesteronu, które wykazują działanie immunomodulujące. W powstawaniu świądu mają znaczenie także uwarunkowania genetyczne – u ponad 50% kobiet dotkniętych tą dolegliwością stwierdza się antygeny zgodności tkankowej należące do grupy HLA-B8 i HLA-BW16.  

Czy swędzenie skóry może być objawem ciąży? 

We wczesnym etapie ciąży świąd skóry najczęściej jest spowodowany tendencją do jej nadmiernego wysuszania się oraz większą podatnością na odczyny alergiczne. Ponieważ gruczoły piersiowe od samego początku przygotowują się do wytwarzania pokarmu, biust staje się tkliwy i zaczyna rosnąć już w pierwszych tygodniach ciąży. Napinanie i rozciąganie skóry na piersiach wywołuje uczucie swędzenia, które choć jest mało charakterystyczne, można zaliczyć do jednego z pierwszych objawów ciąży. 

Swędzenie różnych części ciała w ciąży 

Problem swędzącej skóry w ciąży może obejmować różne części kobiecego ciała: 

• brzuch – przyczyną świądu jest adaptacja skóry do szybkiego rozciągania powłok brzusznych zwiększających objętość pod naporem rosnącej macicy, 
• piersi – biust w trakcie ciąży może powiększyć się nawet o dwa-trzy rozmiary. Tak szybkiemu rośnięciu piersi może towarzyszyć świąd, 
• uda i pośladki – rosnąca masa ciała powoduje odkładanie się tkanki tłuszczowej w tych okolicach, napinanie skóry i uczucie swędzenia, 
• okolice intymne – pod wpływem działania hormonów ciążowych może dojść do zmian we florze bakteryjnej, przez co łatwiej o infekcję intymną, której jednym z objawów może być uporczywy świąd, 
• dłonie i stopy – jeśli uporczywy świąd dotyczy wewnętrznej strony dłoni oraz podeszw stóp i nasila się wieczorem, może być to przejaw poważniejszego schorzenia – cholestazy ciężarnych, 
• okolice odbytu – przyczyną swędzenia mogą być hemoroidy, które dają o sobie znać podczas pojawiających się w ciąży zaparć. Rzadziej świąd tych okolic jest wywołany obecnością pasożytów (owsiki).  

Przeczytaj również:
Hemoroidy w ciąży – przyczyny, objawy, leczenie

Swędzenie brzucha – czy to może być cholestaza ciężarnych? 

Cholestaza ciążowa to zaburzenie pracy wątroby, będące powikłaniem zaawansowanej ciąży. Za rozwój schorzenia odpowiadają zarówno czynniki hormonalne, środowiskowe, jak i uwarunkowania genetyczne. W populacji Europejczyków cholestazę stwierdza się średnio u 0,5-1,5% ciężarnych kobiet. Najbardziej narażone są kobiety w ciążach mnogich oraz te, które już kiedyś ją przechodziły. Schorzenie najczęściej rozwija się w III trymestrze (w okolicach 30. tygodnia ciąży). Pierwszym objawem jest intensywne swędzenie wnętrza dłoni i stóp, które nasila się wieczorem i w nocy. Później świąd może rozszerzać się na kończyny i tułów, a w najbardziej zaawansowanej postaci obejmuje całe ciało.  Nie stwierdza się jednak żadnych zmian skórnych ani wysypek. Świąd przy cholestazie jest na tyle intensywny, że utrudnia normalne funkcjonowanie i zakłóca sen, przez co często zmusza kobietę do odbycia porady lekarskiej. Umiarkowane swędzenie ograniczone do skóry brzucha zwykle nie świadczy o tym schorzeniu. Dla pewności można jednak wykonać badanie stężenia kwasów żółciowych we krwi, ponieważ w przebiegu cholestazy po kilku tygodniach od wystąpienia pierwszych objawów dochodzi do ich znacznego podwyższenia. U niektórych pacjentek może wystąpić żółtaczka i tłuszczowe biegunki. Cholestaza ciążowa nie jest groźna dla kobiet, jednak pogarsza jakość codziennego życia i 3-krotnie zwiększa ryzyko wystąpienia cholesterolowej kamicy pęcherzykowej. Kobieta cierpiąca na to schorzenie powinna przejść na lekkostrawną dietę o obniżonej zawartości tłuszczów. W leczeniu farmakologicznym stosuje się kwas ursodezoksycholowy obniżający poziom kwasów żółciowych. Ma to szczególne znaczenie, ponieważ ich zbyt wysokie stężenie może obkurczać naczynia krwionośne kosmówki łożyska. Lek ten uznaje się za bezpieczny do stosowania w ciąży, ponieważ dzieci kobiet, które były nim leczone, rozwijają się prawidłowo, nie wykazując żadnych odchyleń od rówieśników.  W przebiegu cholestazy częściej dochodzi do krwotoków okołoporodowych, dlatego pacjentkom podaje się dożylnie witaminę K. Nieleczona cholestaza ciężarnych jest poważnym zagrożeniem dla rozwijającego się płodu, ponieważ może przyczynić się do: 

• przedwczesnego porodu (19-60%) – największe ryzyko dotyczy ciąż mnogich, 
• stresu płodowego, 
• bradykardii płodu (zbyt wolna praca serca), 
• przedwczesnego oddania smółki i zabarwienia nią wód płodowych, 
• obumarcia płodu pod koniec ciąży (0,4-4,1%). 

Aby zapobiec tym powikłaniom, stosuje się indukcję porodu lub przeprowadza cesarskie cięcie jeszcze przed 38. tygodniem ciąży. Wszelkie zaburzenia i objawy związane z cholestazą powinny samoistnie ustąpić w ciągu kilku dni po urodzeniu dziecka. Jeśli tak się nie stanie, lekarz powinien skierować pacjentkę na dalszą diagnostykę w kierunku innych chorób wątroby. 

Przeczytaj również:
Cholestaza ciężarnych – objawy, diagnostyka, leczenie

Choroby skórne a swędzenie skóry w ciąży

Istnieje szereg dermatoz charakterystycznych dla okresu ciąży, w których przebiegu oprócz zmian skórnych występuje świąd: 

• atopowe wykwity ciążowe (AEP – atopic eruption of pregnancy) – zmiany skórne pojawiają się w I lub II trymestrze i przybierają postać swędzących grudek na rumieniowym podłożu albo wykwitów zlokalizowanych w zgięciach łokciowych i kolanowych. Oznaczenie ilości IgE całkowitego daje wtedy podwyższony wynik. Za świąd i zmiany skórne najczęściej odpowiada atopowe zapalenie skóry, które może w ciąży zaostrzyć swój przebieg lub pojawić się po raz pierwszy. Do innych niegroźnych dermatoz atopowych przebiegających ze świądem należy grudkowe zapalenie skóry, świerzbiączka ciężarnych oraz swędzące ciążowe zapalenie mieszków włosowych. 
• polimorficzne wykwity ciążowe (PEP – polymorphic eruption of pregnancy) nazywane są inaczej swędzącymi grudkami i ogniskami pokrzywkowymi w przebiegu ciąży (PUPPP). To łagodna dermatoza o niejasnej przyczynie. Dotyka głównie pierworódki w czasie najbardziej intensywnego rozciągania się skóry. Częściej występuje u kobiet otyłych i przy ciążach mnogich. Schorzenie rozpoczyna się zwykle w III trymestrze ciąży. Charakteryzuje się występowaniem wykwitów pokrzywkowych i silnie swędzących grudek obrzękowych o średnicy 1-2 mm, których obwódki bledną pod wpływem ucisku. Zmiany zlokalizowane są w miejscu rozstępów na skórze podbrzusza z ominięciem okolicy pępka, a następnie rozprzestrzeniają się na uda, pośladki i ramiona. Na szczęście schorzenie to nie daje żadnych powikłań i ustępuje zaraz po porodzie. 
• pemfigoid ciężarnych (PG – pemphigoid gestationis; inaczej opryszczka ciężarnych) – to najpoważniejsza dermatoza ciążowa, która może stanowić zagrożenie dla rozwijającego się płodu. To schorzenie autoimmunologiczne pojawiające się w II lub III trymestrze ciąży. Pierwsze zmiany skórne pojawiają się w okolicy pępka, a następnie rozprzestrzeniają się na tułów i kończyny. Najpierw dominuje rumień oraz wykwity o charakterze grudek obrzękowych i bąbli pokrzywkowych, które w bardziej zaawansowanej postaci przechodzą w pęcherze. Oprócz zmian skórnych występuje m.in. świąd, pieczenie, ogólne złe samopoczucie, gorączka, nudności i bóle głowy. W przebiegu opryszczki ciężarnych wzrasta ryzyko wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu oraz przedwczesnego porodu. 

Co robić, kiedy zaczyna nas swędzieć skóra w ciąży? 

Uczucie swędzenia prowokuje do pocierania skóry, co z kolei może doprowadzić do powikłań w postaci: 

• zadrapań i podrażnień, 
• bólu, 
• owrzodzeń,  
• stanów zapalnych skóry, 
• wtórnych zakażeń bakteryjnych lub grzybiczych. 

Mimo że odruch drapania bywa silny, należy się go wystrzegać, podejmując działania mające na celu uśmierzenie świądu. Jeśli świąd uniemożliwia normalne funkcjonowanie lub dołączają do niego kolejne niepokojące objawy, należy niezwłocznie udać się do lekarza. Jego zadaniem jest wykluczenie obecności poważniejszych schorzeń oraz w razie konieczności przepisanie odpowiednich leków łagodzących dolegliwości. Zwykle stosuje się miejscowo słabe maści sterydowe, a w przypadku uporczywego świądu także doustne leki przeciwhistaminowe. 

Sposoby na złagodzenie świądu w ciąży 

Ciąża to szczególny czas, w którym musimy pamiętać o dobrostanie rozwijającego się maleństwa. Dlatego też w przypadku wystąpienia świądu nie od razu wdraża się leczenie farmakologiczne, stawiając przede wszystkim na jak najbardziej naturalne metody. W łagodzeniu tej dolegliwości może pomóc: 

• zwracanie uwagi na ubiór – najlepiej nosić luźną bawełnianą odzież, unikając obcisłych ubrań wykonanych ze sztucznych tkanin oraz z wełny, która mechanicznie drażni powierzchnię skóry, 
• odpowiednia dbałość o higienę – higiena jest ważna, ale należy zachować jednocześnie umiar – zbyt częste mycie nadmiernie wysusza skórę i usuwa ochronną mikroflorę. Na świąd skóry niekorzystnie wpływają kąpiele w gorącej wodzie, która niszczy płaszcz lipidowy skóry, nasilając problem. Woda, w której się myjemy, powinna mieć temperaturę zbliżoną do ciepłoty ciała. Zaleca się także, aby kąpiel trwała maksymalnie 10-15 minut. 
• dobór naturalnych kosmetyków do mycia – środki myjące nie powinny zawierać detergentów, barwników, kompozycji zapachowych ani żadnych substancji o potencjalnym działaniu alergizującym. Najlepiej wybierać kosmetyki o lekko kwaśnym pH (5,5) dedykowane alergikom. Jako dodatek do kąpieli doskonale sprawdzą się olejki natłuszczające.  
• nawilżanie suchej skóry – codzienne nawilżanie ma dla swędzącej skóry szczególne znaczenie. Emolienty odbudowują naturalny płaszcz lipidowy, pomagając jednocześnie zatrzymywać wodę wewnątrz skóry. Są dostępne w formie płynów i emulsji do kąpieli, olejków, żeli, kremów oraz balsamów. Oprócz efektu nawilżającego emolienty wykazują także działanie przeciwświądowe i przeciwzapalne. Stosowanie ich zaraz po kąpieli na wilgotną skórę daje najlepsze efekty. Preparat należy nakładać cienką warstwą, a następnie rozprowadzić po skórze, delikatnie wklepując lub masując. Im bardziej zaawansowane są zmiany skórne (suchość, zaczerwienienie, zadrapania), tym mniejszą ilość kosmetyku można aplikować jednorazowo. Aby ułatwić skórze wymianę gazową, należy wtedy nakładać małą porcję kremu, powtarzając ten zabieg kilkukrotnie w ciągu dnia, a nawet co cztery godziny. Twarz i ręce także warto nawilżać kilka razy dziennie. W szczególnych przypadkach lekarz może zalecić doraźne smarowanie objętych procesem zapalnym swędzących miejsc maściami zawierającymi słabe glikokortykosteroidy. 

Ciekawostka: Aby uporać się ze świądem o dużym nasileniu, emolient można schłodzić w lodówce. Niska temperatura kremu wzmocni efekt łagodzenia świądu. 

• unikanie środków drażniących – odzież należy prać w płatkach mydlanych lub hipoalergicznych proszkach. Opcja dodatkowego płukania pozwoli na dokładniejsze usunięcie środków piorących z tkaniny. Podczas sprzątania dobrze jest unikać kontaktu z chemicznymi środkami czyszczącymi. 
• dbałość o odpowiednie warunki otoczenia – optymalna temperatura w pomieszczeniach to 18-20°C. Wilgotność powinna mieścić się w zakresie 70-80%. Należy unikać kontaktu z dymem tytoniowym, a przy chorobach o podłożu alergicznym dom powinno się regularnie oczyszczać z kurzu i często prać pościel, ponieważ alergeny łatwiej przenikają przez uszkodzoną barierę naskórkową. 
• umiarkowana aktywność fizyczna – ruch sprzyja lepszemu funkcjonowaniu całego organizmu. Podejmowany wysiłek nie powinien być jednak zbyt obciążający. Borykając się ze swędzeniem skóry, nie należy doprowadzić do intensywnego pocenia się, bo może to nasilać problem. Dobrą formą aktywności dla kobiet w ciąży jest pływanie, ale przy problemach skórnych nie zaleca się korzystania z basenów z chlorowaną wodą. 

Swędzenie skóry w ciąży to powszechna dolegliwość, z którą w większości przypadków można poradzić sobie w warunkach domowych. Jeśli uczucie swędzenia nie mija mimo odpowiedniej pielęgnacji i stosowania emolientów lub do świądu dołączają inne niepokojące objawy, należy skonsultować się z lekarzem.