Synestezja. Kiedy mózg widzi dźwięki i słyszy kolory

Synestezja – co to jest? 

Synestezja jest zjawiskiem, w którym pobudzenie jednego analizatora (części mózgu odpowiedzialnej za odbieranie bodźca zmysłowego i przekształcanie go we wrażenia zmysłowe) powoduje powstanie wrażeń zmysłowych również w innych analizatorach. Na przykład słysząc jakąś melodię, kojarzymy ją z danym kolorem lub zapachem. 

Odkrycie synestezji przypisuje się brytyjskiemu uczonemu Francisowi Galtonowi. Pierwsze obszerne opisy tego zjawiska pojawiły się ok. XIX wieku. Jednak synestezja była już znana (choć nienazwana i niezbadana) od lat. Przypadki ludzi doznających synestezji opisali m.in. filozof John Locke oraz artysta niemieckiego pochodzenia Johann Leonard Hoffmann. 

Badający fenomen synestezji Richard E. Cytowic wyróżnił pięć kryteriów pomagających odróżnić synestezję od charakterystycznego dla każdego człowieka mechanizmu łączenia wrażeń zmysłowych: 

• Mimowolność – synestetyk nie jest w stanie sprawować kontroli nad swoimi wrażeniami zmysłowymi. Nie może on przywołać ich na życzenie, wykorzystać w danej chwili ani się ich pozbyć. Pojawiają się one niezależnie od woli człowieka, który nie kontroluje czasu ich trwania, siły ani zakresu. 
• Projekcja – wrażenia zmysłowe postrzegane są jako coś „poza” daną osobą, coś z zewnątrz, jednak pozostające blisko niej. 
• Stabilność w czasie i niepowtarzalność – wrażenia synestetyczne są trwałe i nie zmieniają się z czasem. Jeśli dana osoba słyszy określoną melodię i łączy ją z barwą pomarańczową, już zawsze będzie ją słyszała w ten właśnie sposób. 
• Pamięć – nawet jeśli bodziec, który pierwotnie wywołał synestezję, przestał działać, reakcja ta pozostaje zapisana w umyśle i zostaje przywołana w przyszłości.  
• Emocje – przeświadczenie o realności własnych doświadczeń, silne przeżywanie synestezji. 

Synestezja – mechanizm działania 

U synestetykóew działa specyficzny mechanizm polegający na istnieniu większej liczby połączeń neuronalnych pomiędzy obszarami mózgu odpowiedzialnymi za odbiór i przetwarzanie bodźców. Obszary te pozostają ze sobą w silnej interakcji, co skutkuje pojawieniem się zjawiska synestezji w momencie pobudzenia jednego obszaru zmysłowego.

Powstawanie wrażeń synestetycznych może także przebiegać na drodze pewnych zmian w standardowym procesie przetwarzania wielozmysłowego. Oznacza to, że zakłócenia przetwarzania na jego późniejszych etapach mogą wpływać na etapy wcześniejsze, np. pod postacią aktywacji wrażeń wzrokowych po usłyszeniu dźwięku. 

Synestezja – przykłady 

Do najczęściej występujących rodzajów synestezji należą: 

• kolorowe sekwencje – ten rodzaj synestezji polega na łączeniu poszczególnych sekwencji liczb, dat i słów z kolorami; 
• kolorowa muzyka – melodie i dźwięki są łączone z wrażeniami wzrokowymi w postaci określonych barw; 
• kolorowe wrażenia – wyobrażenia kolorów pojawiają się w towarzystwie bodźca zapachowego, czuciowego lub stanu emocjonalnego; 
• niewzrokowe współwrażenia – obecność bodźca (np. dźwiękowego) powoduje wrażenia czuciowe lub zapachowe; 
• sekwencje przestrzenne – skojarzenia pewnych form przestrzennych i geometrycznych (spirale, figury, linie) np. z datami czy dniami tygodnia.  

Synestezja – objawy 

Trudno jednoznacznie określić objawy synestezji, ponieważ każdy doświadcza jej na swój własny, wyjątkowy sposób. Większość synestetyków opisuje synestezję jako zjawisko powodujące raczej przyjemne doznania i emocje, chociaż czasami może być ona źródłem przeciążenia sensorycznego. Warto dodać, że wiele osób przez dłuższy czas mogło nie zdawać sobie sprawy, że inaczej odbiera świat. Człowiek doświadczający synestezji mógł długo żyć w przeświadczeniu, że synestezja jest zjawiskiem powszechnym, dotykającym każdego z nas.  

Głównym objawem synestezji jest obecność wrażeń wzrokowych, dotykowych, smakowych lub czuciowych w odpowiedzi na bodziec, który naturalnie nie powinien prowadzić do ich wystąpienia, np. widzenie barw poszczególnych dźwięków. 

Synestezja – test 

W internecie możemy natknąć się na testy samoopisowe, których celem jest rozpoznanie przejawów synestezji. Są one darmowe i mogą stanowić dobry punkt odniesienia dla osób ciekawych i pragnących odkryć własne doświadczenia synestetyczne. 

Popularnym narzędziem do badania synestezji typu kolorowe sekwencje (graf-fonem) jest test stworzony przez badacza synestezji D. Eaglemana. Można go znaleźć na stronie http://www.synesthete.org.

Synestezja – czy to choroba? 

Synestezja nie jest zaburzeniem psychicznym, dlatego nie poddaje się jej leczeniu. Jej przejawy nie wpływają w sposób negatywny na jakość życia synestetyka. Jeśli jednak doświadczanie synestezji byłoby źródłem przykrych emocji czy przebodźcowania, można rozważyć konsultację z psychologiem. Znalezienie wsparcia w osobach o podobnych doświadczeniach także może okazać się kluczowym elementem na drodze do zrozumienia i akceptacji siebie i swoich wrażeń synestetycznych. Warto zatem poszukać grup zrzeszających synestetyków. Zapewniają one przestrzeń do dzielenia się własnymi emocjami i przemyśleniami. 

Synestezja a padaczka  

Wrażenia pojawiające się u osób doświadczających synestezji mogą przypominać objawy obecne przy epizodzie padaczki. Podczas obu tych zjawisk aktywują się podobne obszary mózgu, a osoby zmagające się z padaczką częściej doświadczają synestezji.  

Pamiętajmy jednak, że padaczka jest poważną chorobą, która wymaga leczenia i może stanowić zagrożenie dla naszego zdrowia. Synestezja jest natomiast zjawiskiem naturalnym i bezpiecznym. Jeśli zatem wrażeniom synestetycznym nie towarzyszą objawy epilepsji, nie jest konieczna interwencja medyczna. 

Synestezja a autyzm 

Osoby ze spektrum autyzmu mogą częściej doświadczać synestezji. Nie jest to jednak reguła. Autyzm nie jest tożsamy z synestezją. Osoba ze spektrum może doświadczać synestezji, ale może się ona objawiać także u osób, u których nie stwierdzono autyzmu. 

Przeczytaj również:
ASMR. Dlaczego odczuwamy przyjemne mrowienie?