Terapia logopedyczna dziecka ze spektrum autyzmu

Czym jest spektrum autyzmu? 

Termin spektrum oznacza wielorakość, różnorodność. W swoim znaczeniu obejmuje szeroki wachlarz różnych nasileń i objawów zaburzeń autystycznych, które u pacjentów nie zawsze będą się pokrywać. Według opublikowanej w 2013 roku nowej klasyfikacji zaburzeń psychicznych wprowadzono kategorię zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD – Autism Spectrum Disorder), zastępując tym samym inne kategorie zaburzeń, takie jak: Zespół Aspergera, całościowe zaburzenia rozwoju, zaburzenia autystyczne, dziecięce zaburzenia dezintegracyjne.

Spektrum autyzmu warunkują dwa wymiary zaburzeń – stereotypowe zachowania i zaburzenia komunikacji społecznej. Postawienie diagnozy uzupełnia ocena poziomu intelektualnego dziecka wraz z oceną rozwoju językowego. Pacjent ze spektrum autyzmu będzie przejawiać typowe cechy autystyczne, które będą miały realny wpływ na jego funkcjonowanie w sferze zachowania, komunikacji i kontaktów społecznych. Należy jednak pamiętać, że osoby z autyzmem mogą funkcjonować w bardzo zróżnicowany sposób, a objawy ich zaburzeń mogą mieć różne nasilenie. 

Jakie są objawy spektrum autyzmu? 

Każda osoba z autyzmem lub w spektrum autyzmu jest jednostką indywidualną, różniącą się od pozostałych, w związku z czym nie należy ich ze sobą porównywać. Należy pamiętać, że pacjent w spektrum autyzmu nie będzie przejawiać wszystkich możliwych objawów autyzmu, a tylko niektóre z nich.  

Objawy autyzmu mieszczą się w trzech sferach:

• Interakcje społeczne – dziecko wykazuje brak zainteresowania innymi osobami, nie wchodzi z nimi w relacje, nie ma świadomości obecności innych ludzi, nie inicjuje kontaktu (nie wie, jak inicjować taki kontakt), nie potrafi bawić się z innymi ani nawiązywać znajomości, nie naśladuje innych, ma trudności w rozumieniu uczuć czy okazywaniu emocji, brakuje mu zaangażowania w zabawach, nie lubi kontaktu cielesnego, np. noszenia na rękach czy przytulania; 
• Komunikacja – w zależności od przypadku dziecko może nie mówić wcale lub posługiwać się kilkoma słowami (zdarza się jednak, że osoby te opanowują mowę i się nią posługują, stosując nawet skomplikowane słownictwo), ma trudności w komunikacji niewerbalnej, nie rozumie znaczenia gestów, mimiki twarzy, nie nawiązuje kontaktu wzrokowego. Mogą pojawić się echolalie (powtarzanie), mówienie o sobie w trzeciej osobie, wypowiedzi nieadekwatne do sytuacji, brak zrozumienia poczucia humoru, żartów, ironii; 
• Zachowania stereotypowe – osoby w spektrum autyzmu lubią rutynę, ciężko znoszą zmiany (nawet w sytuacjach dnia codziennego, jak np. przestawianie rzeczy), mają swoje zainteresowania, które stale je fascynują. Może występować stereotypia, np. trzepotanie rękami, kręcenie się wokół własnej osi itp. 

Jak wygląda terapia logopedyczna dziecka ze spektrum autyzmu? 

Terapia logopedyczna dziecka w spektrum autyzmu to nie jedyna forma wsparcia i wspomagania. Zazwyczaj osoby te korzystają również z innych zajęć specjalistycznych, chociażby integracji sensorycznej czy rehabilitacji. Rozwój dziecka spoczywa więc na barkach wszystkich specjalistów, terapeutów, a także wychowawców i rodziny. Poszukiwanie najlepszej i najbardziej skutecznej drogi terapeutycznej nie jest łatwe, wiąże się z wieloma znakami zapytania i wątpliwościami, na czym powinien skupić się logopeda w swojej pracy z dzieckiem w spektrum autyzmu. Wiadome jest, że należy obrać jakiś cel – omówić go z rodziną dziecka, uwzględnić mocne i słabe strony podopiecznego, przeprowadzić rzetelny wywiad.  

Do najczęściej stosowanych procedur, które stosują specjaliści należą metody, których celem jest wyrównanie deficytów i niwelacja zaburzeń, tj. integracja sensoryczna, Biofeedback, Metoda Dennisona, zajęcia logorytmiczne, Metoda 3i (Intensywna – Indywidualna – Interaktywna), Metoda ESDM (model wczesnej interwencji terapeutycznej), Metoda Opcji, Metoda Rozwoju Relacji, Terapia Behawioralna. 

Terapia logopedyczna często skupia się na rozwoju komunikacji. Nawet jeśli dziecko nie mówi, można i należy uczyć je komunikacji, wykorzystując komunikację alternatywną AAC. Zajęcia logopedyczne wówczas skupiają się na wyborze odpowiedniego dla dziecka systemu komunikacji (np. Makaton, symbole PCS, piktogramy), wprowadzania go, a także nauki zasad obowiązujących w komunikacji. Dość często wprowadza się także gesty, za pomocą których dziecko w spektrum autyzmu może się porozumiewać, wyrażać siebie, swoje emocje, potrzeby, myśli.  

Mowa dzieci w spektrum autyzmu 

Dziecko z autyzmem lub będące w jego spektrum może mówić. Jak już wspomniano powyżej zdarzają się przypadki, w których dziecko szybko uczy się mowy i się nią posługuje. Charakterystycznymi cechami mowy dzieci ze spektrum mogą być: 

• mowa stereotypowa, 
• uporczywe powtarzanie zwrotów i słów, 
• zaburzenia związane z intonacją (np. mowa dziecka brzmi jak pytanie), 
• monotonny głos,  
• zaburzenia formy i treści wypowiedzi. 

Terapia logopedyczna dziecka ze spektrum autyzmu stanowi nie lada wyzwanie nie tylko dla samego logopedy, ale też dla całego zespołu terapeutycznego. Warto jednak walczyć o poprawę stanu zdrowia dzieci zmagających się z różnymi zaburzeniami. 

Przeczytaj również:
Rola muzyki w rozwoju mowy dziecka