Terapia ręki u dzieci

Motoryka mała – czym jest? 

Ręce są niezwykle wyspecjalizowaną częścią ludzkiego ciała. Odpowiadają za wiele czynności – w tym za bardzo precyzyjne ruchy, na które w życiu codziennym niewielu z nas zwraca uwagę. Czynności manualne (takie jak: pisanie, zapinanie guzików czy wiązanie butów) związane są z tzw. małą motoryką, która z kolei zależna jest od pracy i prawidłowej budowy układu ruchu i układu nerwowego. Obszar mózgu odpowiedzialny za ruchy ręki oraz odbieranie i przetwarzanie bodźców jest bardzo rozległy.

Dzięki pracy mózgu jesteśmy w stanie zaplanować ruch, rozpocząć go, wykonać w pełnym zakresie oraz kontrolować czas jego trwania.  

Motoryka mała nie jest zdolnością wrodzoną – musi zostać wykształcona i doskonalona. Aby motoryka mała mogła się prawidłowo kształtować, dziecko powinno mieć okazję do jak najwcześniejszego rozwoju, np. poprzez chwytanie zabawek, manipulację przedmiotami, zabawę klockami. Takie proste ćwiczenia rąk są podstawą do wyrobienia późniejszych umiejętności pisania, wiązania sznurowadeł, kolorowania. Motorykę małą kształtują codzienne czynności oraz ćwiczenia w formie zabaw. Sprawność dłoni decyduje o szeroko pojętym funkcjonowaniu człowieka. Czasem zdarzają się deficyty, które w różny sposób ograniczają i utrudniają normalne funkcjonowanie jednostki. Zaburzenia ruchów rąk mogą dotyczyć jedynie wykonywania drobnych ruchów (np. palcami) lub przeciwnie – uniemożliwiać jakąkolwiek kontrolę ruchu.

Funkcje rąk – jakie są? 

Ręce mają dwie podstawowe funkcje – ruchową i czuciową. Do zadań ruchowych ręki zalicza się manipulowanie przedmiotami, chwytanie, oporowanie, przemieszczanie się oraz umiejętności obronno-sportowe. Zadania czuciowe z kolei obejmują odbieranie bodźców z otoczenia. Dzięki rękom poznajemy świat – dotykając, wyczuwając fakturę / temperaturę / rozmiar / kształt.  

Pracę rąk mogą ograniczać: 

• dyspraksja, 
• niepełnosprawność intelektualna, 
• zaburzenia napięcia mięśniowego, 
• uszkodzenia mózgu, 
• zaburzenia pracy mózgu, 
• zaburzenia orientacji w schemacie ciała, 
• zaburzenia integracji sensorycznej, 
• leworęczność, 
• nieprawidłowy chwyt narzędzia pisarskiego. 

Terapia ręki – na czym polega? 

Terapią ręki określa się szereg dobranych indywidualnie ćwiczeń, których celem jest usprawnienie mechanizmów związanych z pracą i kontrolowaniem kończyny górnej. Obejmuje ona ćwiczenia, które usprawniają pracę palców, dłoni i rąk oraz dostarczają im wrażeń zmysłowych (np. poprzez poznawanie materiałów o zróżnicowanej strukturze). Terapia nierzadko uwzględnia zaangażowanie tułowia, głowy oraz czucia powierzchniowego i głębokiego. Terapia ręki to praca całego zespołu fachowców – fizjoterapeutów, logopedów czy terapeutów integracji sensorycznej. Przebieg rehabilitacji w dużej mierze uzależniony jest od pacjenta – jego wieku, umiejętności i możliwości. Z terapii ręki mogą korzystać zarówno dzieci, jak i dorośli. U dzieci terapia zazwyczaj przyjmuje formę zabawy. W pracy z dorosłymi najczęściej dąży się do przywrócenia funkcji, które zostały utracone wskutek choroby lub nagłych wydarzeń (np. wypadku). Początkowo ćwiczy się obręcz barkową i kończynę górną, później wprowadza się trening motoryki małej.  

Terapia ręki – cele 

Każdy indywidualny program terapii ręki ma określone cele zależne od stanu, możliwości i oczekiwań pacjenta.  

Cele terapii ręki to najczęściej: 

• pobudzenie czucia (powierzchniowego i głębokiego), 
• poprawa koordynacji oko-ręka, 
• poprawa chwytu, 
• poprawa ruchomości stawów i zakresu ruchu, 
• poprawa siły mięśniowej, 
• usprawnienie ruchów precyzyjnych, 
• nauka planowania ruchu, 
• nauka przekraczania linii środka, 
• doskonalenie umiejętności grafomotorycznych, 
• wzmacnianie koncentracji, 
• koordynacja pracy oburącz. 

Terapia ręki – kiedy szukać pomocy u specjalisty? 

Do specjalisty należy zgłosić się w sytuacji, gdy: 

• pismo dziecka jest na niskim poziomie; 
• dziecko ma trudności z wiązaniem sznurowadeł, zapinaniem guzików, wycinaniem, rysowaniem po śladzie;  
• czynności plastyczne sprawiają dziecku trudności, a jego prace wydają się być mało staranne i niechlujne; 
• przedszkolak ma trudności z utrzymaniem równowagi (np. z jazdą na rowerze, hulajnodze) i słabą koordynację ruchową;  
• u dziecka obecne jest obniżone napięcie mięśniowe kończyn górnych i obręczy barkowych; 
• dziecko nie potrafi dostosować szybkości ruchów do czynności – działa bardzo wolno lub za szybko; 
• malec ma problem z koordynacją pracy obu rąk; 
• dziecko jest nadwrażliwe na niektóre faktury i nie chce ich dotykać; 
• przedszkolak wyraźnie nie lubi zajęć manualnych; 
• zauważalna jest u dziecka nieprawidłowa postawa ciała; 
• malec ma kłopoty z koncentracją. 

Trudności manualne dziecka warto skonsultować się z terapeutą, który oceni, czy warto wprowadzić terapię ręki. Sprawność rąk determinuje całościowe funkcjonowanie i samodzielność człowieka, dlatego tak ważna jest odpowiednia rehabilitacja. 

Przeczytaj również:
Trening neuromotoryczny (E-Mpaj) – czym jest?