Wytrzeszcz oczu. O czym może świadczyć?

Czym jest wytrzeszcz oczu? 

Gałki oczne w normalnych warunkach nie zmieniają swojego położenia dzięki otaczającym je tkankom miękkim i mięśniom. 

Wytrzeszcz to nieprawidłowe przemieszczenie gałki ocznej ku przodowi (wytrzeszcz osiowy) lub w innym kierunku (wytrzeszcz nieosiowy). Najczęściej pojawia się w konsekwencji ucisku tkanek miękkich oczodołu na gałkę oczną. Może dotyczyć jednego oka lub obu jednocześnie, jednak najczęściej jest jednostronny.  

Asymetria w ustawieniu oczu między sobą lub „wypukłość” gałek ocznych to znak, by zasięgnąć porady lekarskiej. 

Metody, jakie stosuje lekarz, aby stwierdzić, czy gałka oczna jest osadzona prawidłowo, to: 

• orientacyjna ocena – pacjent siedzi i spogląda w dół, a lekarz unosi górne powieki pacjenta jednocześnie do góry; pozwala to wykryć asymetrię położenia gałek ocznych, gdy jest ona znaczna; 
• egzoftalmometr Hertla – dokładniejsza metoda, która pozwala na precyzyjny pomiar wielkości wytrzeszczu; różnica pomiędzy jednym i drugim okiem przekraczająca 2 mm wskazuje na chorobę; 
• pomiar dokonany przezroczystą linijką pomiędzy określonymi strukturami w obrębie oczodołu.  

Wytrzeszcz oczu – objawy towarzyszące 

• Dwojenie się obrazu,  
• zaburzenia widzenia,  
• ograniczenie ruchomości gałki ocznej, 
• ból oka,  
• ból głowy, 
• gorączka i ogólne złe samopoczucie,  
• utrata masy ciała,  
• nocne poty, 
• zez,  
• opadanie powieki,  
• obrzęk i rumień powieki, 
• zaczerwienienie oka, 
• zmiany skórne w okolicy, 
• trzeszczenie wyczuwalne przy dotyku skóry okolicy oczodołu, 
• tętnienie gałki ocznej. 

Każdy z powyższych objawów może być cenną wskazówką dla lekarza w poszukiwaniu trafnej diagnozy.  

O czym świadczy wytrzeszcz oczu? Możliwe przyczyny 

Najczęstszą przyczyną wytrzeszczu, zarówno jednostronnego, jak i obustronnego, są choroby tarczycy.  

Inne możliwe przyczyny to:  

• urazy i złamania w obrębie twarzoczaszki (najczęściej krwotok pozagałkowy i odma oczodołu), 
• zaburzenia i wady rozwojowe, 
• zapalenie tkanek miękkich oczodołu, 
• zakażenia grzybicze oczodołu, 
• stany zapalne oczodołu o nieznanej przyczynie, 
• torbiel zastoinowa zatok przynosowych, 
• zaburzenia w unaczynieniu tkanek oczodołu (np. przetoka szyjno-jamista), 
• nowotwory łagodne i złośliwe (m.in. neuroblastoma), 
• przerzuty nowotworu, 
• układowe choroby zapalne (np. ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń, sarkoidoza), 
• zapalenie mięśni gałkoruchowych, 
• zakrzepica zatoki jamistej. 

Nie zawsze jednak wrażenie wytrzeszczu potwierdzi się w badaniu. Taką sytuację nazywamy pseudowytrzeszczem, który może wynikać np. z asymetrii kości oczodołu, twarzy czy powiek. 

Wytrzeszcz oczu – diagnostyka 

Podstawowym i pierwszym elementem diagnostyki wytrzeszczu jest dokładnie zebrany wywiad.  

Lekarz zwraca szczególną uwagę na: 

• czas trwania objawów i inne dolegliwości,  
• postęp objawów, 
• przebyte urazy okolicy oczodołu i głowy, 
• choroby przewlekłe, w tym choroby nowotworowe w przeszłości, 
• przyjmowane leki. 

Kluczowym badaniem jest dokładna ocena okulistyczna. Zmiany uciskające nerw wzrokowy są zagrożeniem dla wzroku, bo mogą w krótkim czasie prowadzić do ślepoty. Z tego względu badanie okulistyczne przy wytrzeszczu powinno zawsze obejmować również ocenę dna oka.  

Ponadto, z powodu konieczności szybkiego wdrożenia leczenia, opieką lekarską powinno się objąć jak najszybciej chorych z podejrzeniem nowotworu, po urazie oczodołu lub z przetoką szyjno-jamistą.  

Badania obrazowe, na które kierowani są pacjenci z wytrzeszczem, to przede wszystkim tomografia komputerowa (TK) i rezonans magnetyczny (MRI) oczodołu. W niektórych przypadkach pomocne jest także USG oka i oczodołu.  

Przydatne w poszukiwaniu przyczyny wytrzeszczu są też wyniki badań laboratoryjnych. Wśród nich powinny się znaleźć:  

• podstawowa morfologia, 
• wykładniki stanu zapalnego (CRP, OB),  
• hormony tarczycy, 
• inne parametry w zależności od podejrzewanej przyczyny.  

Czasami potrzebne są także konsultacje wielospecjalistyczne.   

W chorobach nowotworowych wykonuje się biopsję lub chirurgiczne usunięcie guza w całości i dokonuje się oceny zmiany pod mikroskopem.   

Wytrzeszcz oczu a tarczyca 

Nadczynność tarczycy często daje objawy oczne, wśród których charakterystyczny jest właśnie wytrzeszcz. Jedną z przyczyn jest nadaktywny układ współczulny, który działa w warunkach stresu. Może być on odpowiedzialny za nadmierne rozszerzenie szpar powiekowych, które daje wrażenie wytrzeszczu oka. 

W takiej sytuacji wrażenie wytrzeszczu mija przy wyrównaniu poziomów hormonów tarczycy.

Wytrzeszcz będący objawem choroby tarczycy może pojawić się nawet rok przed innymi oznakami choroby. 

Odmiennym problemem jest zespół objawów ocznych nazywanych orbitopatią tarczycową. Wówczas przyczyną wytrzeszczu jest obrzęk tkanek wokół oka. W takim przypadku wytrzeszcz związany jest przede wszystkim z chorobą autoimmunologiczną tarczycy. Najczęstszą jej przyczyną jest choroba Gravesa-Basedowa, ale także Hashimoto.  

Przy orbitopatii tarczycowej dolegliwości mogą być bardzo nasilone i wymagać agresywnego leczenia – sterydami lub nawet radioterapią. Choroby częściej doświadczają kobiety niż mężczyźni, głównie w piątej i siódmej dekadzie życia. Należy jednak pamiętać, że choroba może dotyczyć także dzieci.  

Czynnikami ryzyka rozwinięcia orbitopatii tarczycowej są: 

• palenie papierosów, 
• starszy wiek, 
• silny stres, 
• leczenie radiojodem w przeszłości, 
• wysoki poziom specyficznych przeciwciał. 

Czy wytrzeszcz oczu można wyleczyć? 

Leczenie wytrzeszczu polega na terapii choroby podstawowej, która go powoduje.

Dlatego, w zależności od przyczyny, leczenie może polegać na: 

• obserwacji, gdy istnieje uzasadnione przekonanie, że objaw może się samoistnie wycofać z czasem, 
• leczeniu farmakologicznym, np. sterydami lub antybiotykami w stanach zapalnych oczodołu, 
• interwencji chirurgicznej, 
• chirurgicznym usunięciu gałki ocznej lub całej zawartości oczodołu, 
• radioterapii i/lub chemioterapii, zgodnie ze standardem postępowania przy rozpoznaniu nowotworu. 

Rokowanie co do całkowitego ustąpienia wytrzeszczu zależy głównie od możliwości wyleczenia choroby, w przebiegu której występuje.

Przeczytaj również:
Diplopia. Na co może wskazywać podwójne widzenie?