Żółtaczka u noworodka. Kiedy powinna nas niepokoić?

Czym jest żółtaczka u noworodków? 

Żółtaczka u noworodków (ang. neonatal jaundice) objawia się zażółceniem skóry, twardówek (białek gałek ocznych) oraz błon śluzowych. 

Żółtaczka występuje u o 50-70% noworodków donoszonych oraz u około 80% dzieci urodzonych przedwcześnie (przed 37. tygodniem trwania ciąży). 

Żółtaczka fizjologiczna noworodków 

Żółtaczka fizjologiczna noworodków (łac. icterus physiologicum neonatorum, ang. physiological jaundice) pojawia się w 2-3 dobie życia dziecka i ustępuje około 5-7 doby życia. U noworodków urodzonych o czasie trwa maksymalnie 14 dni, a u wcześniaków – 21 dni.  

Występuje ona w procesie adaptacji przewodu pokarmowego i wątroby noworodka, m.in. z powodu nadmiernego wytwarzania bilirubiny pośredniej. Może być to skutek zaburzenia metabolizmu wątrobowego, krótszego czasu przeżycia erytrocytów lub nieefektywnej erytropoezy (procesu powstawania krwinek czerwonych).  

Zażółcenie noworodka rozpoczyna się od zajęcia twardówek i okolicy twarzy, następnie obejmuje niższe partie ciała. Tempo narastania stężenia bilirubiny wynosi poniżej 10 umol/l/godz., a jej stężenie nie powinno przekraczać 305 umol/l (15-17 mg/dl) u dzieci karmionych mlekiem matki. 

Żółtaczka fizjologiczna ustępuje samoistnie i nie wymaga leczenia. 

Żółtaczka związana z karmieniem piersią 

Żółtaczka związana z karmieniem piersią jest najczęstszą postacią przedłużającej się żółtaczki u noworodka. Sprzyjają jej zaburzenia krążenia jelitowo-wątrobowego u noworodka i obecność w pokarmie kobiecym czynników utrudniających przemianę bilirubiny. Jej nasilenie w porównaniu z żółtaczką u noworodków żywionych mieszankami sztucznymi jest aż do 6 razy większe. 

Noworodki obciążone tym typem żółtaczki nie wykazują niepokojących objawów. Ich łaknienie, przyrost masy oraz wyniki badań laboratoryjnych (poza podwyższonym stężeniem bilirubiny pośredniej) pozostają prawidłowe.  

Żółtaczka spowodowana karmieniem mlekiem matki utrzymuje się przez długi czas – od 4 do nawet 12 pierwszych tygodni życia dziecka. 

Jej potwierdzeniem jest obniżenie się stężenia bilirubiny w surowicy krwi po 12-godzinnej przerwie w karmieniu piersią o 2 mg/dl (w porównaniu do wartości początkowych).  

Żółtaczka związana z karmieniem piersią – leczenie 

Leczenie tego typu żółtaczki zależy od czasu jej występowania. W postaci wczesnej (występuje nie wcześniej niż w 2. dobie życia) zaleca się obserwację oraz systematyczne karmienia pokarmem kobiecym. Niektóre noworodki są leczone też za pomocą fototerapii. Natomiast w typie późnym (występuje nie później niż w 4. dobie życia) do metod leczniczych należą fototerapia przerywana albo ciągła oraz zmiana rodzaju karmienia z pokarmu kobiecego na mieszanki sztuczne. 

Żółtaczka patologiczna u noworodków

W przeciwieństwie do dwóch poprzednich typów żółtaczki patologiczne rozróżniamy na podstawie podwyższonego stężenia bilirubiny pośredniej (wolnej) oraz bezpośredniej (związanej).  

Przykładami hiperbilirubinemii pośredniej są: 

• konflikt serologiczny w zakresie układu Rh oraz układu ABO,  
• zakażenia (zwłaszcza zakażenia układu moczowego i występująca wtórnie hemoliza erytrocytów wywołana przez bakterie), 
• niedoczynność tarczycy wskutek spowolnienia metabolizmu noworodka, 
• upośledzony metabolizm wątrobowy, np. zespół Criglera i Najjara czy zespół Gilberta. 

Wśród przyczyn wymienia się również gromadzenie się krwi poza łożyskiem naczyniowym, np. krwawienie wewnątrzczaszkowe (najczęściej występuje u dzieci urodzonych przedwcześnie) czy krwiak podokostnowy, będący niekiedy konsekwencją porodu metodą naturalną z użyciem kleszczy lub próżnociągu.   

Do przyczyn podwyższonego stężenia bilirubiny bezpośredniej należą m.in.: 

• atrezja (zarośnięcie) dróg żółciowych,  
• nieprawidłowości anatomiczne trzustki (trzustka pierścieniowata), 
• inne nieprawidłowości powodujące cholestazę zewnątrzwątrobową (krwiak podtorebkowy wątroby, wrodzona kamica pęcherzyka żółciowego, mukowiscydoza). 

U dzieci obciążonych złożonymi wadami genetycznymi istnieje większe ryzyko żółtaczki patologicznej. Taka sytuacja ma miejsce m.in. w zespole Patau, zespole Edwardsa i zespole Downa. 

Żółtaczki u noworodków – leczenie  

Poza leczeniem przyczynowym żółtaczek w zależności od ich pochodzenia (np. antybiotykoterapia w przypadku zakażeń) stosuje się również leczenie objawowe – fototerapię. Białe lub niebieskie światło o długości fali 400-500 nm powoduje rozpad bilirubiny do bezbarwnych produktów. Nie są one szkodliwe dla komórek organizmu noworodka i dziecko wydala je wraz z moczem. Proces ten przyspiesza obniżenie hiperbilirubinemii we krwi, co skutkuje szybszym zanikiem żółtaczki. Skuteczna fototerapia obniża stężenie bilirubiny całkowitej o 1-2 mg/dl w ciągu 4-6 godzin. 

Pamiętajmy jednak o skutkach ubocznych fototerapii i ochronie noworodka podczas procedury naświetlania. Stosowane światło może uszkodzić siatkówkę, dlatego konieczne jest założenie osłonek na oczy noworodka. W związku z podwyższeniem temperatury wskutek działania promieni świetlnych należy monitorować temperaturę ciała dziecka oraz uzupełniać utracone płyny. Fototerapia może być również przyczyną tzw. zespołu brązowego dziecka, którego objawem jest grudkowa wysypka i brązowe zabarwienie skóry. 

W przypadku bardzo wysokich wartości bilirubiny pośredniej (wolnej, niesprzężonej) stosujemy transfuzję wymienną krwi (TW). Metoda ta jest konieczna, gdy noworodkowi grozi uszkodzenie układu nerwowego, np. w wyniku żółtaczki jąder podkorowych (łac. kernicterus), zwanej również encefalopatią bilirubinową.  

Przeczytaj również:
Rumień noworodkowy. Dotyka nawet 50% dzieci!