Apraksja oralna – na czym polega zaburzenie oralno-motoryczne?

Apraksja oralna – przyczyny

W literaturze wyróżnia się dwa rodzaje zaburzeń oralno-motorycznych (związanych z mową i ruchem narządów mowy). Oba skupiają się na problemach wynikających z braku koordynacji narządów artykulacyjnych lub na trudnościach w zainicjowaniu ruchu. Apraksja oralna u dziecka może wynikać:

• z niedojrzałości narządów mowy, co powoduje problemy z koordynacją warg, języka, podniebienia i żuchwy,
• z niedostatecznej pracy mięśni, co również daje objawy braku koordynacji ruchowej artykulatorów.

Co więcej, apraksja oralna często wynika z uszkodzenia struktur mózgowych odpowiedzialnych za mówienie – rzadko kiedy występuje w izolacji. Zazwyczaj towarzyszą jej inne zaburzenia, np. afazja lub dyzartria. Ponadto w przypadku apraksji uszkodzenia struktur narządów mowy nie są widoczne. Oznacza to, że aparat mowy posiada fizyczne warunki do wykonywania ruchów potrzebnych do tworzenia słów, jednak z pewnych przyczyn nie mogą być one wykonane.

Apraksja mowy – objawy

Charakterystycznymi objawami apraksji mowy są:

• zaburzenia artykulacyjne,
• zaburzenia prozodyczne (najważniejszymi elementami prozodii są akcent, intonacja i iloczas, które nadają mowie właściwe brzmienie).

Do innych objawów apraksji mowy należą:

• kilkukrotne próby powiedzenia jednego słowa,
• elizje – pomijanie głosek występujących na początku lub na końcu wyrazu,
• sylabizowanie,
• problemy z powtarzaniem słów,
• błędy pojawiające się podczas mówienia,
• występowanie trudności w uśmiechaniu się, w wykonywaniu ćwiczeń artykulacyjnych, np. liczenie zębów, oblizywanie ust, robienie min lub wysuwanie języka,
• nadmierne ślinienie,
• oddychanie torem ustnym,
• zgrzytanie zębami.

U kogo najczęściej diagnozuje się apraksję oralną?

Z racji tego, że apraksja oralna ma związek z uszkodzeniem mózgu, najczęściej diagnozuje się ją u osób:

• po udarach,
• po wylewach,
• po wypadkach komunikacyjnych,
• ze stwierdzonym nowotworem mózgu.

Zdarza się, że apraksja jest diagnozowana u dzieci.

Apraksja mowy u dzieci

U dzieci stosunkowo rzadko diagnozuje się AOS. Podobnie jak w przypadku dorosłych, przejawia się ona trudnościami w mówieniu, które są spowodowane nieprawidłową współpracą narządów artykulacyjnych i mięśni, pomimo tego, że w budowie anatomicznej nie występują żadne odchylenia.

W przypadku dzieci należy pamiętać, że mowa rozwija się stopniowo. Proces ten trwa aż do 7 roku życia. W tym czasie dziecko uczy się tworzenia konkretnych słów, czemu towarzyszy nauka określonych ruchów artykulacyjnych, które w późniejszym czasie ulegną zautomatyzowaniu.

Mówienie wymaga pełnej współpracy warg, języka, podniebienia miękkiego i żuchwy. Koordynacja tych wszystkich elementów nie jest łatwa. W całym procesie istotny jest mózg, który kontroluje pracę mięśni i narządów mowy. Ruchy, które wykonujemy podczas mówienia, zapamiętywane są przez układ nerwowy i odtwarzane w trakcie mówienia. U dziecka z apraksją mowy mózg z pewnych powodów nie zapamiętuje tych informacji.

Apraksja dziecięca – przyczyny

Istnieją liczne teorie na temat przyczyn występowania apraksji oralnej u dzieci, jednak wiele z nich nie zostało potwierdzonych badaniami. Warto wiedzieć, że nie stwierdzono różnic w budowie mózgu dziecka z apraksją mowy i dziecka o prawidłowym rozwoju. Uważa się, że przyczynę tego zaburzenia może stanowić zakłócona współpraca mięśni i mózgu.

Zdarza się, że apraksja oralna jest objawem, który towarzyszy innym zaburzeniom. Są to m.in.

• zespół Downa,
• mózgowe porażenie dziecięce, 
• autyzm.

Apraksja mowy może się również pojawić:

• w przebiegu zaburzeń metabolicznych,
• w przypadku uszkodzeń mózgu (udar, wylew),
• jako objaw chorób genetycznych.

Apraksja mowy u dzieci – diagnoza

Apraksja mowy nie może zostać zdiagnozowana, gdy dziecko nie zaczęło jeszcze mówić.

Diagnoza może zostać postawiona w przypadku dziecka mówiącego, które:

• popełnia zróżnicowane i niekonsekwentne błędy w trakcie mówienia,
• ma trudności podczas mówienia,
• tworzy krótkie i proste wypowiedzi.

Do tej pory nie powstał test diagnozujący występowanie apraksji mowy.

Czy apraksję oralną można wyleczyć?

Terapia apraksji mowy w dużej mierze zależy od czynnika, który ją wywołał. Do leczenia zaburzenia można przystąpić, kiedy zostanie poznana jego przyczyna. W zależności od etiologii apraksji mowy stosuje się leczenie farmakologiczne lub operacyjne. Jeżeli zaburzenie dotyczy dzieci, należy pamiętać, że z apraksji się nie wyrasta, jednak systematyczna praca z logopedą może spowodować polepszenie mowy. Zdarzają się przypadki, gdy terapia nie przynosi pożądanych efektów. Aby dziecko mogło komunikować się z otoczeniem, wprowadza się komunikację alternatywną np. w formie symboli PCS, Makaton itp.

Źródła:

• M. Pąchalska, Neuropsychologia kliniczna. Urazy mózgu, t. 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.
• W.G. Bradley, R.B. Daroff, G. M. Fenichel, J. Jankovic, redaktor wydania polskiego A. Prusiński, Neurologia w praktyce klinicznej. Zasady diagnostyki i postępowanie, t. 1, Lublin 2006, wyd. 1.