Pneumokoki – jak ustrzec się przed niebezpiecznymi bakteriami?

Pneumokoki- co to za bakterie?

Pneumokoki zwane też dwoinką zapalenia płuc (Streptococcus pneumoniae) to gram-dodatnie bakterie tlenowe, które należą do paciorkowców. Zostały odkryte niemalże w tym samym czasie pod koniec XIX wieku przez dwóch różnych badaczy – pochodzącego z Francji Ludwika Pasteura (w asyście Charles’a Chamberlanda) oraz amerykańskiego lekarza Georga Sternberga.

Zakażenie pneumokokami

Pneumokoki nie mają rezerwuarów wśród zwierząt. Ich jedynym nosicielem jest człowiek, dlatego zwiększone ryzyko zakażenia związane jest zawsze z dużym skupiskiem ludzi, np. w przedszkolach, szpitalach czy środkach transportu publicznego. Przenoszone są głównie drogą kropelkową przez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną. Pamiętajmy, że zakażenie pneumokokami może przebiegać bezobjawowo, co określamy mianem nosicielstwa. Prawdopodobnie nawet do 60% dzieci w żłobkach jest nosicielami tej groźnej bakterii, jednak nie u wszystkich maluchów dochodzi do klinicznych objawów zakażenia. Okres kolonizacji bakterią zależy od wieku człowieka oraz funkcjonowania jego układu immunologicznego. Oszacowano, że w przypadku dorosłych trwa on około 30 dni, natomiast u dzieci zasiedlanie pneumokokami przebiega dwa razy dłużej. Obecnie wyróżniamy 93 typy serologiczne Streptococcus pneumoniae (dane z 2017 roku). Większość zakażeń w naszym kraju ujawnia się w okresie jesienno-zimowym ze względu na spadek odporności i towarzyszące temu infekcje, np. wirusowe. Na rozprzestrzenianie się pneumokoków wpływ ma także tendencja do nadużywania antybiotyków w społeczeństwie, co sprawia, że bakterie te są odporne na leczenie. Wyróżniamy dwie główne grupy ryzyka zakażenia pneumokokami:

• dzieci do 2. roku życia (ze względu na niedojrzały układ immunologiczny)
• osoby po 60 roku życia (ze względu na obniżoną aktywność fizyczną oraz występowanie chorób przewlekłych).

Zakażenie może prowadzić do inwazyjnej choroby pneumokokowej (IChP), która nie jest jednorodną jednostką chorobową i obejmuje m. in. zapalenie opon mózgowych, posocznicę (sepsa), zapalenie płuc z bakteriemią, czyli z zakażeniem krwi. Diagnozowane są także zakażenia nieinwazyjne, które klinicznie mogą występować jako zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok obocznych lub zapalenie płuc.

Diagnostyka i sposoby leczenia

Pierwszym etapem diagnostyki zakażeń pneumokokowych powinien być zawsze szczegółowy wywiad i podstawowe badanie lekarskie. Niepokój powinien wzbudzić przede wszystkim:

• kaszel,
• duszności,
• wysoka gorączka
• ból ucha u pacjentów

Szczególnie ważne jest wykonanie posiewu mikrobiologicznego, który umożliwiaja z kolei wykonanie antybiogramu. Jest to istotne w ustaleniu skutecznego leczenia i odpowiedniego dobrania antybiotyków. Niestety, niektóre szczepy stały się odporne na penicylinę, ß-laktamy, tetracykliny, makrolidy czy nawet cefalosporyny III generacji, co stanowi poważny problem w stosowaniu farmakoterapii podczas choroby pneumokokowej.

Problematyczne statystyki

Niestety niedokładne i niepełne statystyki odnośnie zachorowalności na choroby wywoływane pneumokokami w Polsce i na świecie to wciąż aktualny problem i duże wyzwanie dla jednostek prowadzących badania epidemiologiczne. W związku z tym w 1997 roku powołano Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego (KOROUN), którego zadaniem jest monitorowanie zakażeń oraz badanie zmienności molekularnej pneumokoków. Dodatkowo w oparciu o szpitalne dane nakazano obowiązkową rejestrację w stacjach sanitarno-epidemiologicznych wszystkich chorób wywołanych przez pneumokoki. Warto wspomnieć, że w Polsce dopiero w 2005 roku do rejestru zachorowań monitorowanego przez Zakład Epidemiologii PZH włączono inwazyjną chorobę pneumokokową (IChP). Według dostępnych źródeł zapadalność na IChP w Polsce w latach 2005-2015 wynosiła 2,54/100 000 mieszkańców we wszystkich grupach wiekowych (dane Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gdańsku). Inne niepokojące statystyki podane przez KOROUN mówią o współczynniku śmiertelności związanym z Inwazyjną Chorobą Pneumokokową na łącznym poziomie 32,6% we wszystkich grupach wiekowych (dane z 2017 roku).

Szczepienia ochronne

Dbanie o ogólny stan zdrowia, unikanie dużych skupisk ludzi w okresie jesienno-zimowym oraz szczepionki ochronne to najlepsza droga do uniknięcia chorób powodowanych przez Streptococcus pneumoniae. W Polsce dostępne są obecnie dwa typy szczepionek przeciwko pneumokokom:

• szczepionki polisacharydowe, które są zalecane dla dzieci powyżej 2 roku życia oraz dla osób dorosłych. Preparaty te dają ochronę przeciwko 23 typom pneumokoków odpowiedzialnych za około 80% wszystkich zakażeń.
• szczepionki skoniugowane, które dedykowane są maluchom do 2 roku życia. Szczepionki te stymulują niedojrzały układ immunologiczny i zapewniają ochronę przeciwko 10- lub 13 typom serologicznym bakterii, stanowiących największe zagrożenie wśród grupy najmłodszych pacjentów. Preparaty skoniugowane dostępne są w formie:
• PCV-10 czyli 10-walentnej szczepionki zawierającej antygeny serotypów: 1, 4, 5, 6B, 7F, 9V, 14, 16C, 19F, 23 F, oraz białko D bezotoczkowego szczepu Haemophilus influenzae i białko nośnikowe w postaci taksoidu tężcowego i błoniczego. Szczepionka ta jest zarejestrowana od 2009 roku.
• PCV-13 czyli 13-walentnej szczepionki zawierającej w porównaniu do PCV-10, dodatkowo antygeny serotypów 3, 6A, 19A. Rejestracja tej szczepionki nastąpiła w lutym 2010 roku.

  Obecnie w Polsce prowadzone są obowiązkowe szczepienia ochronne dla dzieci urodzonych od 1. stycznia 2017 roku. Dzieci szczepione są preparatem skoniugowanym PCV10 (szczepionka refundowana) lub PCV13 (brak refundacji, szczepienie jest płatne). Jest to niewątpliwie ważny czynnik profilaktyczny i ochrona przed rozprzestrzenianiem się pneumokoków w społeczeństwie. Zakażenie pneumokokami to poważny problem epidemiologiczny w Polsce i na świecie. Bakterie te są szeroko rozpowszechnione wśród wszystkich grup wiekowych, ale największe ryzyko zachorowań dotyczy małych dzieci i osób po 65. roku życia. Niestety część pacjentów nie wygrywa walki z pneumokokami, dlatego tak ważna jest profilaktyka, szybka interwencja lekarska i dobrze dobrana antybiotykoterapia w przypadku toczących się zakażeń, co daje ogromną szansę na wyleczenie pacjenta i uniknięcie powikłań.

Źródła:

• Korona-Głowniak, I., & Malm, A. (2015). Streptococcus pneumoniae–kolonizacja a rozwój choroby pneumokokowej. Advances in Microbiology, 309.
• Świątoniowska, N., Maj, A., & Rozensztrauch, A. (2017). Inwazyjna choroba pneumokokowa–zapobieganie. Współczesne Pielęgniarstwo i Ochrona Zdrowia, (2), 57-59.
• http://koroun.edu.pl/dane-epidemiologiczne/
• http://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/pneumokoki/
• http://www.wsse.gda.pl/aktualnosci-i-komunikaty/605-pneumokokowe-zakazenia-inwazyjne-w-wojewodztwie-pomorskim