Gruźlica. Kto jest najbardziej podatny na zakażenie?

Gruźlicę wywołują bakterie z grupy gram-dodatnich (łac. Mycobacterium tuberculosis), zwane pałeczkami lub prątkami Kocha. Do zarażenia gruźlicą dochodzi poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą, drogą inhalacyjną. Chory wydala z siebie prątki w czasie kaszlu, kichania i mówienia. Wyróżnia się tu postać płucną, która atakuje miąższ płuc oraz postać pozapłucną, w której zajmowane są np. narządy jamy brzusznej czy węzły chłonne.

Postępowanie po kontakcie z chorym na gruźlicę zależy od trzech czynników:

• charakterystyki chorego na gruźlicę,
• podatności na zachorowanie,
• okoliczności ekspozycji.

Zachorowanie na gruźlicę może wystąpić już po okresie 6 tygodni od zakażenia. Ryzyko zachorowania jest zależne od wieku osoby zakażonej, występowania chorób współistniejących, stosowania leków wpływających na układ odpornościowy oraz predyspozycji czynników genetycznych.

Pamiętaj! Dzieci poniżej 5 roku życia są grupą priorytetową w diagnostyce po kontakcie z osobą dorosłą chorą na gruźlicę.

Na zakażenie gruźlicą ma wpływ intensywność, częstotliwość i czas kontaktu z osobą chorą. Znaczenie ma też lokalizacja, gdyż zakażenie poza zamkniętym pomieszczeniem jest mało prawdopodobne, chyba że dystans między osobami jest bliższy niż odległość konieczna do przeprowadzenia rozmowy.

Bakterie w powietrzu wydychanym przez osobę chorą budują tak zwane “jądra kropelek”, a wdychane przez osobę zdrową, znajdującą się w otoczeniu chorej, prowadzą do jej zakażenia. Im więcej “jąder kropelek” w powietrzu oraz im mniejsze pomieszczenie, tym większe ryzyko zachorowania.

Klasyfikacja osób mających styczność z chorymi na gruźlicę

Aby ułatwić klasyfikację osób mających styczność z gruźlikami, w medycynie posługuje się pojęciem kręgów.

Pierwszy, wewnętrzny krąg stanowią osoby z najbliższego otoczenia chorego, czyli domownicy. Do pierwszego kręgu zaliczamy również osoby mające z chorym częsty kontakt, np. podczas jazdy samochodem, jak i osoby, które miały krótki, ale intensywny kontakt z chorym, np. pocałunki czy zabiegi medyczne, takie jak: resuscytacja, bronchoskopia, zabiegi dentystyczne.

Drugi, środkowy krąg, stanowią kontakty okazjonalne, takie jak odwiedziny u rodziny, wspólne podróżowanie wynoszące więcej niż 8 godzin. Trzeci, zewnętrzny krąg, stanowią kontakty w pracy, szkole, przedszkolu czy mieszkanie z chorym na tym samym osiedlu.

Diagnostyka gruźlicy

Aby ustalić kolejność diagnostyki osób mających styczność z chorym, wyodrębniono grupy o wysokim, średnim i niskim priorytecie badań, w zależności od ryzyka zachorowania:

• wysoki priorytet – obejmuje osoby z pierwszego kręgu, dzieci poniżej 5 roku życia,
• średni priorytet – obejmuje osoby z drugiego kręgu i osoby z trzeciego kręgu,
• niski priorytet badań dotyczy osób spoza kręgów.

U osób wysokiego ryzyka wykonuje się zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej i rezonans, a w razie wątpliwości również tomografię komputerową. Bardzo ważne są także badania bakteriologiczne wydzielin z dróg oddechowych. W wywiadzie należy zwrócić uwagę na:

• spadek wagi,
• stany podgorączkowe,
• nocne poty,
• przewlekły kaszel,
• ogólne osłabienie.

W badaniu przedmiotowym bada się czy węzły chłonne są powiększone, ocenia się obecność zmian skórnych lub kostno-stawowych, a także zmian osłuchowych w płucach.

Leczenie profilaktyczne gruźlicy

Jeśli rozpoznano utajone zakażenie prątkiem gruźlicy (testy laboratoryjne mają wskaźnik dodatni, natomiast wykluczono postać aktywną gruźlicy), należy niezależnie od wieku dzieci zastosować leczenie profilaktyczne. Jego celem jest minimalizacja ryzyka rozwoju gruźlicy aktywnej. Zaleca się ścisłe monitorowanie objawów i kontrolę kliniczną pacjenta.

Gruźlica to groźna choroba, której objawów nie wolno lekceważyć. Może zaatakować w każdym wieku, ale najbardziej narażone są na nią dzieci oraz osoby starsze. To właśnie te dwie grupy powinny zostać otoczone szczególną opieką i objęte szeregiem badań oraz odpowiednim leczeniem, również profilaktycznym.