Woda w płucach, czyli płyn w jamie opłucnej – czym jest?

Czym są opłucna i jama opłucnej?

Opłucna to błona surowicza wyścielona międzybłonkiem. Umownie dzieli się ją na dwa elementy – opłucną płucną, która to pokrywa płuco, oraz opłucną ścienną, pokrywającą wewnętrzną powierzchnię ściany klatki piersiowej oraz górną powierzchnię przepony. Przestrzeń między opłucną płucną i opłucną ścienną to właśnie jama opłucnej. W jamie opłucnej panuje ciśnienie niższe od ciśnienia atmosferycznego, co stanowi jeden z mechanizmów ułatwiających rozprężanie płuca w czasie wdechu. W warunkach prawidłowych znajduje się w niej bardzo niewielka ilość płynu – około 10-20 ml, w którego krążeniu biorą udział mikropory opłucnej ściennej, przez które jest on wchłaniany do naczyń chłonnych. Każde z płuc ma opłucną i jamę opłucnej.

Objawy obecności płynu w jamie opłucnej 

Obecność płynu w opłucnej, potocznie określana jako woda w płucach, może być wynikiem licznych schorzeń, narastać w różnym tempie i występować u chorych w różnym wieku. Obraz kliniczny, jak i nasilenie każdego z objawów mogą różnić się w poszczególnych przypadkach.  

Wśród symptomów wynikających z obecności płynu w jamie opłucnej wymienia się: 

• duszność, czyli subiektywne poczucie braku powietrza; gdy w jamie opłucnej znajduje się płyn, przepona po jego stronie może ulec przesunięciu w dół, a płuco, w wyniku ucisku, może zmniejszyć swoją objętość; wpływa to na utrudnienie lub uniemożliwienie jego rozprężenia i prawidłowej wentylacji; 
• kaszel; 
• ból w klatce piersiowej, zwykle po stronie płynu. 

Towarzyszą im objawy typowe dla chorób podstawowych, leżących u podłoża pojawienia się płynu w jamie opłucnowej. 

Przyczyny obecności płynu w jamie opłucnej 

Płyn w jamie opłucnej może mieć charakter: 

• przesięku, 
• wysięku, 
• krwiaka, 
• wysięku chłonnego. 

Część schorzeń może być przyczyną wystąpienia tylko jednego typu płynu, inne mogą powodować kilka. Oto najczęstsze przyczyny gromadzenia płynu w opłucnej: 

Niewydolność serca 

Stanowi przyczynę około 40% przypadków obecności płynu w jamie opłucnej. W niewydolności serca płyn ma charakter przesięku, jest przejrzysty, słomkowożółty, zawiera mniej białka niż osocze krwi. Wymienionym wyżej objawom obecności płynu towarzyszą objawy niewydolności serca – obrzęki obwodowe, męczliwość, spadek tolerancji wysiłku, nykturia i inne. Leczeniem jest w tym przypadku terapia choroby podstawowej – leki moczopędne, inotropowe i inne. 

Zapalenia płuc 

Są przyczyną około 30% przypadków gromadzenia płynu w jamie opłucnej. Płyn ma w tym przypadku charakter wysięku. Może towarzyszyć zapaleniom płuc bakteryjnym, gruźliczym, atypowym, w tym wirusowym. W zakażeniach bakteryjnych wysięk może przybierać postać płynu niepowikłanego, niezawierającego bakterii i przejrzystego, ale także, w cięższych przypadkach może rozwinąć się ropniak opłucnej – płyn jest wówczas ropny, mętny i cuchnący, zawiera bakterie, a pacjent cierpi na objawy przedłużającej się infekcji. Trzecim typem płynu jest płyn powikłany, jeszcze nie ropny, ale już zawierający bakterie. W leczeniu płynu niepowikłanego stosuje się antybiotykoterapię, w dwóch pozostałych typach konieczne jest również drenowanie jamy opłucnej i usuwanie zakażonego płynu. 

Nowotwory złośliwe 

Choroby nowotworowe stanowią przyczynę około 15% przypadków obecności płynu w jamie opłucnej. Wymienia się tu dwie grupy – nowotwory pierwotne opłucnej, czyli międzybłoniaka opłucnej, oraz przerzuty nowotworowe do opłucnej. Pośród tych drugich, obecność wysięku w opłucnej występuje najczęściej w raku płuca, raku piersi oraz chłoniakach, rzadziej w nowotworach układu pokarmowego, układu moczowego, płciowego. Płyn może mieć charakter surowiczy, krwisty lub chłonny. Leczenie powinno być zgodne z leczeniem danego stadium nowotworu pierwotnego. Stosuje się także punkcje opłucnej, drenaż, niekiedy podawanie doopłucnowo substancji leczniczych, a także zabiegi chirurgiczne celem odprowadzania płynu lub zamknięcia jamy opłucnej. 

Urazy klatki piersiowej 

Stanowią najczęstszą przyczynę obecności krwi w jamie opłucnej. Krwawienie do jamy opłucnej wymaga pilnego drenażu, a w niektórych przypadkach nawet interwencji chirurgicznej. Mogą być również przyczyną obecności wysięku chłonnego. 

Urazy okołozabiegowe 

Mogą być przyczyną obecności w jamie opłucnej chłonki lub krwi. 

Zatorowość płucna 

Przyczyna kilku procent przypadków obecności płynu w jamie opłucnej. 

Marskość wątroby 

Przyczyna kilku procent przypadków obecności płynu w jamie opłucnej. Płyn ma charakter przesięku, a leczeniem jest terapia choroby podstawowej.    

Choroby autoimmunologiczne 

Np. toczeń rumieniowaty układowy, rzadziej reumatoidalne zapalenie stawów. 

Inne rzadsze przyczyny 

Np. zespół nerczycowy, niedoczynność tarczycy, hipoalbuminemia. 

Diagnostyka i leczenie płynu w jamie opłucnej 

Obecność płynu w jamie opłucnej wykrywa się w badaniach obrazowych – klasycznym zdjęciu rentgenowskim klatki piersiowej, tomografii komputerowej lub rezonansie magnetycznym klatki piersiowej. Gdy jego ilość umożliwia wykonanie punkcji, przeprowadza się nakłucie diagnostyczne, pobierając płyn na badanie ogólne, mikrobiologiczne, cytologiczne, w kierunku gruźlicy oraz, w wypadku przesłanek klinicznych, także na inne badania, np. immunologiczne w toczniu rumieniowatym układowym. Ich wyniki pozwalają na określenie charakteru płynu, wykrycie obecności bakterii, nieprawidłowych komórek itd., co jest bardzo pomocne w określeniu przyczyn pojawienia się płynu w jamie opłucnej. Leczenie jest uzależnione od choroby podstawowej.

Przeczytaj również:
Pylica azbestowa – komu grozi ta choroba?