Stany przejściowe u noworodka – problemy pierwszych dni życia

Jakie stany przejściowe towarzyszą noworodkom?

Stany przejściowe, które są charakterystyczne dla okresu noworodkowego, to:

• fizjologiczny spadek masy ciała,
• fizjologiczny wzrost temperatury ciała,
• fizjologiczna żółtaczka,
• odczyny ciążowe,
• rumień toksyczny.

Są to zupełnie naturalne stany fizjologiczne i nie należy obawiać się ich wystąpienia.

Fizjologiczny spadek masy ciała

Największy spadek masy ciała odnotowuje się między 3 a 5 dobą życia dziecka. Zjawisko to obserwuje się u wszystkich noworodków. U noworodków donoszonych (poród po ukończonym 37. tygodniu ciąży) utrata masy ciała nie powinna przekroczyć 10% masy urodzeniowej dziecka. Oznacza to, że noworodek z masą urodzeniową 3600 g może utracić do 360 g w 3-5 dobie życia. Około 6-7 dnia życia odpowiednio karmione maluchy powinny stopniowo przybierać na wadze, aby około 10-14 dnia osiągnąć ponownie wagę urodzeniową. Noworodki przedwcześnie urodzone (do 37 tygodnia ciąży) mogą utracić nawet 15-20% masy urodzeniowej.

Spadek masy ciała noworodka związany jest z utratą dużej ilości wody. Dzieje się tak z powodu:

• ograniczonych zdolności do zagęszczania moczu,
• wydalania moczu i smółki (pierwszy stolec noworodka),
• wysychającego kikuta pępowinowego,
• oczyszczania płuc z resztek płynu płucnego,
• parowania – niekorzystny stosunek powierzchni ciała do objętości skutkuje dużą utratą wody.

Fizjologiczny wzrost temperatury ciała

Podwyższenie temperatury ciała do 39°C, a nawet do 40°C obserwuje się najczęściej w dniu maksymalnego spadku masy noworodka. Zatem nagły wzrost temperatury o 2-3°C przypada na 3-5 dobę życia. Ponadto u noworodka obserwuje się odruch „szukania pokarmu” oraz niespokojne zachowanie. Etiologia tego zjawiska nie jest do końca znana. Najprawdopodobniej wzrost temperatury ciała wynika z:

• niedojrzałości ośrodkowego układu nerwowego, a w szczególności ośrodka termoregulacji,
• podaży zbyt małej ilości pokarmu w stosunku do zapotrzebowania noworodka,
• kolonizacji bakterii w przewodzie pokarmowym.

Aby uspokoić dziecko, należy często przystawiać je do piersi. Zalecane są również kąpiele ochładzające. Pamiętajmy o tym, aby temperatura wody była o około 2-3°C niższa niż temperatura ciała dziecka. Istotny jest także mikroklimat pomieszczenia, w którym przebywa noworodek. Temperatura otoczenia powinna wynosić około 22°C, a wilgotność powietrza 60%.

Żółtaczka fizjologiczna

Żółtaczka fizjologiczna, czyli przejściowa hiperbilirubinemia, nie przekracza zazwyczaj 12,9 mg% w pierwszych 72 godzinach życia noworodka. Występuje ona u około 50-70% noworodków donoszonych, natomiast u wcześniaków pojawia się częściej i trwa dłużej. Do przyczyn żółtaczki fizjologicznej należą:

• nadmierny rozpad krwinek czerwonych, które u noworodka żyją 60-90 dni; u osoby dorosłej czas przeżycia erytrocytów wynosi 120 dni,
• niedojrzałość wątroby (bilirubina, która powstała z rozpadu erytrocytów jest związywana w wątrobie w specyficzne związki i wydalana do żółci, a następnie usuwana z organizmu dziecka),
• czynniki mechaniczne utrudniające odpływ żółci,
• zwiększona masa czerwonych krwinek wskutek późnego odpępniania lub transfuzji łożyskowej,
• wchłanianie produktów rozpadu krwinek z wylewów, wynaczynień oraz krwiaków podokostnowych,
• wchłanianie zwrotne bilirubiny z przewodu pokarmowego, czego powodem jest opóźniony pasaż jelit; dzieje się tak wskutek nieefektywnego karmienia.

Żółtaczka fizjologiczna nie wymaga leczenia. Najwyższy poziom bilirubiny zostaje osiągnięty około 3-4 doby życia, nie przekracza jednak 12,9 mg% dla noworodków donoszonych i 15 mg% dla przedwcześnie urodzonych. Żółtaczka fizjologiczna ustępuje samoistnie. U noworodków urodzonych terminowo może trwać maksymalnie 2 tygodnie, a u wcześniaków do 3 tygodni. Kiedy żółtaczka ulega nasileniu i przekroczone zostają powyższe wartości, konieczne jest zastosowanie fototerapii.

Żółtaczka charakteryzuje się zażółceniem powłok skórnych, a także błon śluzowych i twardówek oczu. Proces zażółcenia spowodowany jest wzrostem stężenia bilirubiny w surowicy noworodka. Pierwsze oznaki zażółcenia skóry zauważalne są na:

• głowie i szyi dziecka (5 mg% bilirubiny), 
• klatce piersiowej do wysokości pępka (6-8 mg%),
• wysokości pępka do kolan (9-12 mg%),
• odcinku kolan i stóp (13-15 mg%),
• rączkach i stópkach (>15 mg%).

Podczas żółtaczki u noworodka obserwuje się:

• zmniejszoną ruchliwość,
• senność,
• niechęć do ssania piersi,
• zmniejszony przyrost masy ciała.

Odczyny ciążowe

Za pojawienie się odczynów ciążowych odpowiadają hormony (głównie estrogen i prolaktyna), które przenikają do płodu przez łożysko. Po narodzinach hormony te mogą stać się przyczyną zmian w gruczołach piersiowych i narządach płciowych u noworodka. Stan ten obserwuje się około 6-7 doby życia. Do charakterystycznych objawów należą:

• u obu płci powiększenie gruczołów piersiowych – można zaobserwować niewielką ilość wydzieliny gromadzącą się w gruczołach, ale NIE NALEŻY jej wyciskać,
• u płci żeńskiej powiększenie łechtaczki oraz białawą, czystą lub krwiście podbarwioną wydzielinę z pochwy.

Powyższe stany nie wymagają leczenia. Ustępują samoistnie w ciągu kilku dni. Zaleca się utrzymywanie skóry noworodka w czystości oraz częste podmywanie okolic narządów płciowych i stosowanie miękkiej bielizny. 

Pamiętaj! Nie wolno wyciskać wydzieliny z powiększonych gruczołów piersiowych. 

Rumień toksyczny

Noworodkowy rumień toksyczny to łagodna zmiana skórna. Etiologia tego stanu przejściowego nie została do końca wyjaśniona. Jedna z hipotez opisuje rumień jako ostrą skórną reakcję immunologiczną, która objawia się poprzez:

• zaczerwienione pola skórne o charakterze grudkowym,
• biało-żółte lub białe grudki o średnicy 1-3 mm.

Zmiany występują głównie na klatce piersiowej i plecach. Jednak mogą pojawić się również na innych częściach ciała z wyjątkiem stóp i dłoni. Występują one przez pierwsze 2 doby życia. Częstość występowania tego stanu przejściowego wzrasta wraz ze zmniejszeniem wieku ciążowego i masy urodzeniowej. Rumień toksyczny ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni. W niektórych przypadkach zalecane są kąpiele lecznicze w roztworze nadmanganianu potasu lub krochmalu. Jednak opieka nad noworodkiem z rumieniem toksycznym polega przede wszystkim na utrzymywaniu skóry dziecka w czystości.

Pojawienie się stanów przejściowych wiąże się z adaptacją noworodka do nowego środowiska. Jest to odruch fizjologiczny, a więc rodzice nie mają powodów do obaw po zaobserwowaniu u swojej pociechy opisanych symptomów. Odpowiednia pielęgnacja ciała maluszka sprawi, że objawy ustąpią w szybkim tempie.

Źródła:

• Bałanda A., Opieka nad noworodkiem, Biblioteka Położnej, PZWL, Warszawa 2009, s. 53-65,
• Bręborowicz G., Położnictwo i ginekologia, PZWL, Warszawa 2017, s. 575-576,
• Szczapa J., Podstawy neonatologii, PZWL, Warszawa 2008, s. 39-45; 227-244.