Wczesna interwencja logopedyczna

Czym jest wczesna interwencja logopedyczna? 

Wczesna interwencja logopedyczna stawia wczesną diagnozę u dziecka, które nie ukończyło jeszcze roku, a następnie skupia się na stymulacji rozwoju maluszka przy pomocy dedykowanych metod terapeutycznych. Dotyczą one rozwoju pod względem poznawczym, funkcji językowych, w tym mowy, rozwoju motoryki małej i dużej. Warto nadmienić, że już w okresie płodowym wyżej wymienione funkcje zaczynają się rozwijać, co w literaturze określane jest ​etapem przygotowawczym​.

W łonie matki dziecko uczy się połykania, ssania, szukania pokarmu, poruszania wargami, ale też doskonali między innymi swój słuch, poprzez poznawanie melodii, akcentu, barwy i tonu głosu swoich rodziców. W momencie urodzenia można określić i ocenić stan rozwoju tych funkcji i zdecydować o ewentualnej terapii, pod kątem wczesnej interwencji. 

Skupiając się na rozwoju mowy, warto zapoznać się z tabelą, stworzoną przez I. Stecko, określającą rozwój czynności prelingwalnych (powstających przed opanowaniem języka), które pojawiają się w okresie płodowym. 

Kiedy wczesna interwencja logopedyczna jest konieczna? 

Istnieje wiele czynników, których działanie ma niepożądany wpływ na rozwój mowy i późniejsze funkcjonowanie dziecka. Im wcześniejsze rozpoznanie nieprawidłowości, tym szybsza i bardziej skuteczna może okazać się pomoc logopedyczna. Szczególną opieką logopedyczną obejmuje się dzieci, które: 

• wykazują nieprawidłowości w wywiadzie prenatalnym, okołoporodowym i we wczesnym dzieciństwie, 
• są z ciąży zagrożonej, 
• są urodzone w zamartwicy, 
• miały niską punktację w skali Apgar (mniejszą niż 8 punktów), 
• są wcześniakami z niską masą urodzeniową, 
• których matki podczas ciąży stosowały używki (alkohol, narkotyki, nikotyna), 
• których matki leczyły się na nadciśnienie, niedokrwistość, 
• których matki doznały w trakcie ciąży krwotoku z dróg rodnych (głównie w pierwszym trymestrze), 
• których matki leczyły się i były pod opieką endokrynologa lub kardiologa. 

Noworodki, o których mowa powyżej, w pierwszych dniach życia są poddawane (lub powinny być) kilku ocenom. Należą do nich: 

• ocena audiometryczna słuchu (od kilku lat w Polsce jest to obowiązkowe i standardowe badanie przeprowadzane u KAŻDEGO noworodka), 
• ocena budowy narządów artykulacyjnych, 
• ocena odruchów istotnych dla rozwoju mowy, tj. odruch ssania, zamykanie i otwieranie ust, wypychanie języka, połykanie, odwracanie głowy. 

Ponadto podczas oceny narządów artykulacyjnych dziecka kontroluje się również sposób oddychania i karmienia, szczególnie piersią. Warto dodać, że karmienie piersią pobudza ruchy artykulatorów, które podczas mówienia pracują dokładnie w ten sam sposób jak podczas ssania piersi. 

Wyróżnia się aż 4 okresy kształtowania się mowy (wg Kaczmarka): 

• okres melodii (0-1 rok życia) – ma swój początek wraz z chwilą narodzin, kiedy to dziecko wydaje z siebie pierwszy krzyk i płacz. Pierwszy krzyk jest dowodem na sprawność wiązadeł głosowych. Około 2-3 miesiąca życia pojawia się głużenie (nieświadome wydawanie dźwięków), co pozwala na bezwarunkowy trening narządów mowy. Pojawiają się również pierwsze przypadkowe głoski, przypominające ​k, g, h, ​a także samogłoski. Około 6 miesiąca życia głużenie zastępowane jest gaworzeniem, które jest już zabiegiem świadomym. Dziecko celowo wydaje dźwięki, naśladując to, co usłyszy. Gaworzenie uznawane jest za trening słuchowy. 
• okres wyrazu (1-2 roku życia) – pojawiają się prawie wszystkie samogłoski i wiele spółgłosek (​p, pi, b, bi, m, mi, t, d, n, l)​, ponadto onomatopeje (naśladowanie dźwięków), a także proste wyrazy dwusylabowe (​mama, tata, baba, dada​). 
• okres zdania (2-3 rok życia) – dziecko wymawia wszystkie samogłoski i spółgłoski. Pod koniec okresu zdania pojawiają się dźwięki syczące (​s, z, c, dz)​, a niekiedy szumiące (​sz, rz, cz, dż​), dziecko przyswaja pierwsze reguły gramatyczne, a jego mowa jest w dużej mierze zrozumiała, 
• okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 rok życia) – dziecko potrafi już swobodnie rozmawiać, mogą pojawić się metatezy (przestawianie głosek lub sylab w wyrazach), kontaminacje (łączenie dwóch wyrazów w jeden, np. posmarować masłem – pomasłować​) oraz asymilacje (upodobnienia – zamiast koszyczek – ​koszyszek​). 

Każdy z tych okresów nie zawsze przechodzi płynnie z jednego do drugiego. Dzieje się tak za sprawą indywidualnego przebiegu rozwoju każdego z nas. Wiele opóźnień w rozwoju mowy ma ścisły związek z brakiem współpracy pomiędzy wzrokiem a słuchem lub wzrokiem a językiem, czyli między zmysłem a obszarem ustno-twarzowym. Przyczyn należy doszukiwać się w nieprawidłowych odruchach niemowlęcych, takich jak: 

• ssanie (powinien wygasać między 1 a 2 rokiem życia), 
• połykanie, 
• kąsanie (powinien wygasać między 6 a 7 miesiącem życia), 
• gryzienie, 
• zaciskanie zębów, 
• żucie, 
• odruch ryjkowy (powinien się integrować między 3 a 3,5 rokiem życia).

Jak widać, problemy natury logopedycznej nie są jedynie domeną dzieci szkolnych i przedszkolnych. Mogą pojawić się o wiele wcześniej, dlatego warto już od samych narodzin obserwować malucha i zwracać uwagę nie tylko na rozwój mowy, ale i słuchu. Pamiętajmy również o istnieniu czynników, przy których wczesna interwencja logopedyczna może okazać się szczególnie niezbędna.

Źródła: 

• S. Masgutowa, A. Regner, ​Rozwój mowy dziecka w świetle integracji sensomotorycznej, wydawnictwo Continuo, Wrocław 2009. 
• K. Meroń, ​Wczesna interwencja logopedyczna​ [w:] ​Neurologopedia w teorii i praktyce. Wybrane zagadnienia diagnozy i terapii dziecka, ​pod red. naukową J. Skibskiej i D. Larysza, Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej 2012. 
• M. Korendo, J. Cieszyńska, ​Wczesna interwencja logopedyczna. Stymulacja rozwoju mowy dziecka od noworodka do 6 roku życia, ​Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków.