Fosfor. Gdzie występuje?

Fosfor – właściwości 

Fosfor jest pierwiastkiem chemicznym należącym do grupy makroelementów. Oznacza to, że jego zawartość w organizmie jest stosunkowo duża, a rola niezwykle ważna. Łącznie zawartość tego pierwiastka w ludzkim organizmie wynosi ok. 1% masy ciała. Większość, bo nawet ponad 85% znajduje się w kościach i zębach, mniejsze ilości w mięśniach. 

Fosfor – rola w organizmie 

Fosfor jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu.  

Najważniejsze funkcje fosforu w organizmie obejmują: 

• wpływ na układ kostny i mięśniowy, 
• udział w procesach zachodzących w układzie nerwowym,
• udział w procesach metabolicznych organizmu, 
• uczestnictwo w procesach wytwarzania energii,
• zachowanie równowagi kwasowo-zasadowej organizmu,
• obecność w składzie DNA i RNA. 

Fosfor jest pierwiastkiem budulcowym. Podobnie jak wapń jest kluczowy dla układu kostnego. Uczestniczy w mineralizacji kości i zębów, buduje także tkanki miękkie organizmu i błony komórkowe. Fosfor jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Zapewnia prawidłowy przepływ bodźców nerwowych i wpływa na kształtowanie funkcji poznawczych. Odgrywa kluczową rolę w licznych procesach metabolicznych. Umożliwia prawidłowe przetwarzanie węglowodanów i tłuszczów oraz stymuluje metabolizm białek. 

Ponadto fosfor jest składnikiem wielu enzymów, a także związków energetycznych, dlatego bierze udział w procesach wytwarzania energii. Pomaga również zachować równowagę kwasowo-zasadową w organizmie, ponieważ wchodzi w skład buforu fosforanowego. 

Fosfor buduje także kwasy nukleinowe DNA i RNA – jest nośnikiem informacji genetycznych. Dodatkowo umożliwia wchłanianie ważnych witamin z grupy B, przede wszystkim niacyny (B3) i ryboflawiny (B2). 

Dzienne zapotrzebowanie na fosfor 

Dzienne zapotrzebowanie na fosfor u osób dorosłych wynosi 700 mg, niezależnie od płci. Większe zapotrzebowanie na fosfor (1250 mg) występuje u dzieci i młodzieży między 10. a 18. rokiem życia, kiedy następuje intensywny wzrost i dojrzewanie płciowe organizmu.  

Źródła fosforu w diecie 

Do produktów bogatych w fosfor zaliczamy: 

• mięso, 
• ryby, 
• jaja, 
• sery podpuszczkowe, 
• kaszę gryczaną, 
• rośliny strączkowe, 
• ziarna (zbóż, słonecznika, sezamu), 
• orzechy, 
• migdały. 

Źródłem fosforu w diecie mogą być również fosforany stosowane w procesach przetwarzania żywności. 

Przyswajalność fosforu z pożywienia jest duża – od 55 do nawet 80%, dlatego rzadko dochodzi do niedoborów. Przyswajalność jest niska jedynie w przypadku roślin strączkowych, w których fosfor występuje w postaci połączeń fitynianowych. 

Odpowiednio zbilansowana dieta powinna w całości pokrywać dzienne zapotrzebowanie na fosfor. Suplementy zawierające ten pierwiastek powinny być stosowane tylko w uzasadnionych przypadkach.  

Średnie spożycie fosforu w krajach europejskich waha się od 1000 do 1767 mg na dobę. 

Czy fosfor jest szkodliwy dla zdrowia? 

Fosfor jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Podaż tego składnika zgodna z dziennym zapotrzebowaniem jest kluczowa dla zachowania zdrowia. Istotne, aby źródłem fosforu w organizmie były zdrowa, zbilansowana dieta. 

Nadmiar fosforu może być niebezpieczny dla zdrowia. Fosforany w przemyśle spożywczym są stosowane jako stabilizatory, emulatory, przeciwutleniacze i regulatory kwasowości. Ich duże ilości mogą znajdować się w produktach wysokoprzetworzonych. Warto unikać takich produktów, aby nie doprowadzić do zbyt wysokiego poziomu fosforu w organizmie.  

Fosforany nie są niebezpieczne dla zdrowia, a ich zawartość w produktach spożywczych jest ściśle regulowana przez Rozporządzenie Ministra Zdrowia. Więcej na ten temat przeczytasz tutaj. 

Niedobór fosforu

Niedobory fosforu występują stosunkowo rzadko, ponieważ fosfor występuje w wielu podstawowych produktach spożywczych, które znajdują się w naszej codziennej diecie, a jego przyswajalność jest bardzo wysoka. Do niedoborów może jednak dojść u pacjentów zmagających się z chorobami układu pokarmowego związanych z zaburzeniami wchłaniania składników odżywczych z przewodu pokarmowego. Niedobory mogą wystąpić także przy przewlekłych biegunkach i wymiotach. Na zbyt małą ilość fosforu są narażone również osoby niedożywione lub żywione pozajelitowo. 

Niedobory fosforu mogą być związane z niedoborem witaminy D. Bierze ona udział w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej w organizmie, zwiększa wchłanianie fosforu i wapnia oraz zapewnia ich utrzymanie na prawidłowym poziomie. 

Przewlekłe przyjmowanie leków z grupy glikokortykosteroidów i leków zobojętniających kwas żołądkowy również może prowadzić do wystąpienia niedoboru fosforu w organizmie. Problem mogą stanowić także niektóre leki moczopędne, obniżające ciśnienie i przeciwdrgawkowe. 

O hipofosfatemii (niedoborze fosforu) mówimy, gdy poziom nieorganicznych związków fosforu w surowicy krwi spadnie poniżej wartości 0,9 mmol/l.  

Skutki łagodnej lub przewlekłej hipofosfatemii mogą być niezauważalne.  

W umiarkowanej hipofosfatemii mogą wystąpić: 

• ból i osłabienie mięśni, 
• bóle kostne, 
• wymioty, 
• mrowienie i drętwienie. 

Objawy, które mogą pojawić się w ostrej hipofosfatemii, to m.in. bardzo silne osłabienie, drażliwość, drgawki.

Niedobór fosforu u dzieci może prowadzić do krzywicy.

Nadmiar fosforu

Główną przyczyną nadmiernego poziomu fosforu jest zbyt duża podaż tego pierwiastka w codziennej diecie. Na stężenie fosforu ma wpływ również spożywanie dużych ilości wysokoprzetworzonej żywności zawierającej fosforany. Poziom fosforu i witaminy D jest ze sobą ściśle powiązany. Jak wcześniej wspomniano, niedobór witaminy D może prowadzić do niedoboru fosforu. Analogicznie w przypadku nadmiaru witaminy D może dojść do nadmiaru poziomu fosforu w organizmie na skutek zwiększonego wchłaniania. 

Do hiperfosfatemii mogą doprowadzić sytuacje skutkujące nadmiernym uwalnianiem fosforu z tkanek, m.in. poważne urazy, rozpad mięśni i ciężkie zakażenia. Do nadmiernego uwalniania fosforanów z kości, a w konsekwencji do zwiększenia poziomu fosforu w surowicy krwi, może dojść w przypadku długotrwałego unieruchomienia. Nadmiar fosforu w organizmie może być także spowodowany nieprawidłowym usuwaniem tego pierwiastka przez nerki (np. w przewlekłej niewydolności nerek, niedoczynności przytarczyc) lub zbyt niskim stężeniem parathormonu. 

Nadmierny poziom fosforu w organizmie określa się mianem hiperfosfatemii. Stwierdza się ją, gdy poziom fosforanów w surowicy krwi przekracza 1,6 mmol/l.

W hiperfosfatemii nie można wyróżnić charakterystycznych objawów. Mogą być one praktycznie nieodczuwalne. Objawy wynikają z dolegliwości i chorób, które mogą rozwinąć się na skutek zbyt dużego poziomu fosforu. Możliwe skutki nadmiaru fosforu to m.in. dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (biegunki, wymioty).

Kto powinien wykonać badanie fosforu? 

Badanie fosforu powinna wykonać każda osoba, u której występują wspomniane objawy. Nigdy nie diagnozuj się na własną rękę, lecz skorzystaj z porady lekarza, który zaleci odpowiednie badania. 

Niedobory fosforu zdarzają się stosunkowo rzadko, jednak nie są niemożliwe. Niekiedy zapotrzebowanie na fosfor może być większe, np. u kobiet w ciąży. Nie udowodniono, aby zapotrzebowanie na ten składnik rosło w czasie karmienia piersią. Częściej dochodzi do sytuacji, w których stężenie fosforu u pacjentów jest zbyt wysokie.

Nie przyjmuj suplementów bez uprzedniego zbadania poziomu fosforu.