Acyduria glutarowa typu I – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest acyduria glutarowa typu I? 

Acyduria glutarowa typu I jest chorobą należącą do kwasic organicznych. Jest to schorzenie uwarunkowane genetycznie, dziedziczone w sposób autosomalny recesywny [3] co oznacza, że do jego rozwoju konieczne jest posiadanie dwóch „wadliwych” kopii genu, otrzymanych od obojga rodziców. Rodzice posiadający po jednej „wadliwej” kopii genu są nosicielami choroby i nie wykazują jej objawów.

Za rozwój acudurii glutarowej typu I odpowiadają mutacje w genie GCDH [1]. Mutacje te prowadzą do zaburzeń wytwarzania enzymu – dehydrogenazy glutarylo-CoA i jego niedoboru lub nieprawidłowości struktury, a co za tym idzie nieskuteczności. Enzym ten bierze udział w metabolizmie aminokwasów (części składowych białek)- lizyny, hydroksylizyny i tryptofanu [1]. Upośledzenie ich metabolizmu prowadzi do gromadzenia w organizmie szkodliwych metabolitów, w tym kwasu glutarowego, 3-hydroksyglutarowego czy glutarylokarnityny [1, 2]. Substancje te mogą doprowadzić do powstania poważnych uszkodzeń, zwłaszcza w układzie nerwowym. 

Częstość występowania choroby ocenia się na 1 przypadek na 40-80 tysięcy urodzeń w populacji ogólnej [2]. Jest ona wyższa w niektórych społecznościach Amiszów lub u konkretnych grup rdzennych mieszkańców terenów obecnej Kanady czy Stanów Zjednoczonych [1].

Objawy 

Przebieg choroby jest zróżnicowany. Obserwuje się przypadki cięższe, z wczesnymi, ciężkimi napadami ostrej encefalopatii i poważnymi zaburzeniami przewlekłymi, oraz przypadki łagodniejsze. 

U trzech czwartych chorych występuje makrocefalia (wielkogłowie), czyli nieprawidłowo zwiększona wielkość czaszki [1]. Ponadto u niektórych noworodków można zaobserwować obniżenie napięcia mięśniowego i nadpobudliwość nerwową. Większość jednak tuż po urodzeniu nie wykazuje symptomów. 

Pierwsze objawy pojawiają się zwykle u niemowląt i małych dzieci między 3. miesiącem a 3. rokiem życia [1], rzadziej w starszym wieku. Mają one postać ostrej kryzy encefalopatycznej lub metabolicznej. W jej trakcie obserwuje się:

• osłabienie i senność;
• niechęć do jedzenia;
• nudności;
• drżenia mięśniowe, w cięższych przypadkach ich skurcze; 
• dystonie – bolesne, silne, mimowolne skurcze powodujące skręcanie np. kończyny;
• osłabienie mięśni, w cięższych przypadkach również ich nieprawidłowo zwiększone napięcie, czyli spastyczność;
• drażliwość; 
• zaburzenia równowagi i koordynacji ruchowej;
• w najcięższych przypadkach śpiączkę i zgon. 

W badaniach laboratoryjnych można stwierdzić cechy kwasicy i hipoglikemię (obniżenie stężenia glukozy). U chorych może dojść do krwotoków w ośrodkowym układzie nerwowym i narządzie wzroku. Może rozwinąć się również obrzęk mózgu [4]. 

Pierwsza kryza metaboliczna, z resztą jak i kolejne, może być „sprowokowana” przez czynniki takie jak infekcja, interwencja chirurgiczna, przedłużone głodzenie czy szczepienie [1]. 

Poza objawami ostrymi w chorobie występują objawy przewlekłe, w rzadkich przypadkach mogące być jedynymi, a pośród nich między innymi: 

• opóźnienie wzrostu;
• zaburzenia rozwoju motorycznego, w tym umiejętności chodu;
• zaburzenia rozwoju intelektualnego, w tym zdolności mowy; 
• postępująca, przewlekła spastyczność mięśni;
• dystonie mięśniowe;
• powiększenie wątroby;
• uszkodzenie nerek;
• nadpotliwość [4]. 

Diagnostyka i leczenie 

W płynach ustrojowych chorych, tkankach oraz w wydalinach takich jak mocz można wykryć zwiększone stężenia substancji gromadzących się w organizmie w wyniku wady metabolicznej stanowiącej sedno choroby. Pośród substancji tych wymienić można wykrywane w moczu kwas glutarowy, kwas beta-hydroksyglutarowy czy kwas glutakonowy, których oznaczenia stosuje się w diagnostyce [1]. Badaniu pod kątem stężeń metabolitów poddaje się niekiedy również inne płyny ustrojowe lub próbki tkanki skórnej [4]. 

Możliwe jest również oznaczenie aktywności glutarylo-CoA w leukocytach krwi obwodowej i wykrycie jej obniżenia [5]. Badania molekularne pozwalają na analizę genu GCDH i wykrycie występujących w nim mutacji [2]. Nie jest to jednak warunek konieczny dla postawienia diagnozy [4]. 

Podstawą leczenia jest dieta z ograniczeniem aminokwasów, których metabolizm jest uszkodzony, czyli lizyny i tryptofanu. Ponadto stosuje się suplementację wysokimi dawkami karnityny [2]. W trakcie kryz metabolicznych stosuje się całkowite czasowe wyłączenie naturalnych białek, wyrównywanie zaburzeń elektrolitowych i kwasowo-zasadowych oraz zwiększoną suplementację karnityny [1].

Wczesne i skrupulatne leczenie pozwala na zmniejszenie częstości lub nawet uniknięcie ostrych napadów, a także spowolnienie lub zatrzymanie powstawania objawów przewlekłych.