Alergiczny nieżyt nosa. Jak go leczyć?

Alergiczny nieżyt nosa – jakie są jego przyczyny?   

Alergiczny nieżyt nosa (ANN), znany także jako katar sienny to najczęściej występująca choroba alergiczna na świecie. W Polsce problem ten może dotykać nawet 30% społeczeństwa.  

Jego podstawową przyczyną jest indywidualna nadwrażliwość układu immunologicznego do nadprodukcji przeciwciał IgE, nazywana inaczej atopią.  

Skłonność do alergii może zostać odziedziczona w genach i ujawnić się niedługo po urodzeniu. Pamiętajmy jednak, że na alergię można zachorować w każdym wieku.   

Alergików wciąż przybywa. Przyczyn tego stanu rzeczy powinniśmy szukać w: 

• rosnącym zanieczyszczeniu środowiska;   
• nieustannym kontakcie organizmu z substancjami chemicznymi, które znajdują się w żywności, środkach czystości, kosmetykach, środkach piorących i sztucznych tkaninach;   
• nadmiernej higienie ograniczającej naturalny kontakt z różnymi drobnoustrojami (zbyt częste mycie, jak również nadmierne stosowanie środków dezynfekujących); 
• nadużywaniu antybiotyków;   
• ocieplaniu się klimatu (skutkuje ono dłuższym okresem wegetacyjnym roślin, co przedłuża czas narażenia na alergeny wziewne).  

Katar sienny – jakie są jego rodzaje? 

Katar sienny może mieć charakter: 

• okresowy – objawy pojawiają się tylko na kilka dni lub mijają maksymalnie po 4 tygodniach. Wywołują go zwykle alergeny sezonowe (np. pyłki roślin) lub krótki, sporadyczny kontakt z alergenem (np. sierść zwierząt);  
• przewlekły – objawy utrzymują się przez większość dni tygodnia lub trwają dłużej niż miesiąc. Ten typ związany jest z alergenami całorocznymi występującymi w domu (np. roztocze, pleśń, pierze) lub z pyłkami traw (okres pylenia jest bardzo długi – od maja do września).  

W Polsce dominującym typem alergicznego nieżytu nosa jest postać przewlekła. 

Alergiczny nieżyt nosa – jakie są jego objawy? 

Kontakt błony śluzowej nosa z alergenem powoduje reakcję alergiczną IgE-zależną, co w efekcie prowadzi do stanu zapalnego wraz z towarzyszącymi dolegliwościami, takimi jak:  

• wodnista wydzielina z nosa,  
• niedrożność nosa,  
• świąd,  
• kichanie.  

Nasilenie objawów zależy od czasu narażenia na alergen i jego stężenia. Nie wszystkie objawy muszą występować jednocześnie. Istnieją dwa główne fenotypy schorzenia. 

U tzw. kichaczy główne objawy to:  

• wodnisty wyciek z nosa,   
• kichanie,  
• świąd,   
• alergiczne zapalenie spojówek. 

U „blokerów” dominuje niedrożność nosa z gęstszą wydzieliną, bez pozostałych dolegliwości.   

Alergiczny nieżyt nosa znacząco pogarsza jakość życia. Wpływa negatywnie na wydajność pracy i nauki oraz kontakty społeczne. Zakłóca także nocny wypoczynek.  

Poza głównymi objawami, związanymi bezpośrednio z toczącym się stanem zapalnym, przedłużający się katar alergiczny powoduje:   

• suchość w jamie ustnej ze względu na konieczność częstego oddychania ustami,   
• drapanie w gardle,   
• uczucie spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła,   
• zaburzenia węchu i smaku,   
• bóle głowy,   
• zaburzenia snu,   
• chroniczne zmęczenie i senność w ciągu dnia,   
• chrapanie i bezdechy podczas snu,   
• rozdrażnienie,   
• kaszel.   

Stopień nasilenia objawów zależy od długości kontaktu z alergenem i jego stężenia. Najczęściej uczulające alergeny wziewne to:  

• roztocza kurzu domowego,   
• zarodniki grzybów pleśniowych (Cladosporium, Alternaria),   
• pyłki roślin wiatropylnych (np. brzoza, olcha, leszczyna, wiele gatunków traw),   
• alergeny zwierzęce (kota, psa, świnki morskiej, karaluchów),   
• alergeny zawodowe (związane ze specyfiką wykonywanej pracy). 

Czy to na pewno katar sienny? 

Istnieją objawy, które wielu pacjentów błędnie przypisuje alergicznemu nieżytowi nosa.  

Należą do nich: 

• jednostronna niedrożność nosa,   
• jednostronny wyciek wodnistej wydzieliny z nosa,   
• powtarzające się krwawienia,   
• ból,   
• wydzielina śluzowo-ropna lub zabarwiona krwią,   
• utrata węchu.   

Każdy z nich pacjent powinien skonsultować z laryngologiem. 

Katar sienny – jak go zdiagnozować? 

Niezdiagnozowany lub nieleczony katar sienny może prowadzić do powikłań (zapalenie zatok, zapalenie ucha, zapalenie krtani) lub rozwoju innych chorób (zwłaszcza astmy oskrzelowej).  

Do rozpoznania choroby stosuje się: 

• wywiad lekarski,  
• badanie obecności swoistych przeciwciał IgE w surowicy,  
• testy skórne z alergenami, 
• donosowe próby prowokacyjne.   

Czy katar sienny jest zaraźliwy?   

Za rozwój kataru siennego odpowiada nadwrażliwość układu immunologicznego osoby chorej, a nie patogeny (wirusy, bakterie) – jak ma to miejsce w przypadku zwykłego kataru. Dlatego też katar sienny nie jest zaraźliwy i nie można go przenieść na inną, zdrową osobę, nawet w przypadku bliskiego kontaktu. 

Alergiczny nieżyt nosa – leczenie  

Aby zmniejszyć dolegliwości, chory powinien unikać kontaktu z alergenem wywołującym objawy.  

W leczeniu objawowym alergicznego nieżytu nosa wykorzystuje się kilka grup leków:  

Leki obkurczające naczynia błony śluzowej nosa (α-mimetyki) – to jedne z najpopularniejszych, a zarazem najstarszych leków stosowanych w nieżycie nosa bez względu na przyczynę.  Zawierają takie substancje jak oksymetazolina i ksylometazolina. 

Leki przeciwhistaminowe – blokując receptor H1, hamują działanie histaminy odpowiedzialnej za wczesną fazę reakcji alergicznej (świąd, kichanie, wydzielina). Mogą być stosowane doustnie (cetyryzyna, loratadyna, desloratadyna, lewocetyryzyna, rupatadyna, bilastyna, feksofenadyna) lub miejscowo na błonę śluzową nosa (azelastyna, olopatadyna, ketotifen).   

Glikokortykosteroidy  donosowe  – ich działanie opiera się na wielopoziomowym hamowaniu reakcji zapalnych. Są bardzo skuteczne w przywracaniu drożności nosa, jednak efekty pojawiają się dopiero po kilku lub kilkunastu dniach leczenia. Lekarz przepisuje je przy długotrwałym leczeniu przewlekłego nieżytu nosa (mometazon, propionian flutykazonu, budezonid, beklometazon).  

Glikokortykosteroidy doustne – stosowane tylko krótkotrwale, wyłącznie w przypadku ciężkiego przebiegu schorzenia, gdy inne leki nie przyniosły poprawy (np. metyloprednizolon).  

Leki antyleukotrienowe – np. montelukast sodu stosowany w leczeniu kataru siennego z współistniejącą astmą, często w terapii łączonej z lekami przeciwhistaminowymi.  

Kromony – wymagają wielokrotnego podawania w ciągu dnia i wykazują umiarkowaną skuteczność w łagodzeniu objawów ANN. Zdecydowanie lepiej sprawdzają się w kroplach do oczu. Kromoglikan disodowy nie wykazuje istotnych działań niepożądanych, dlatego też mogą go stosować małe dzieci i kobiety w ciąży. 

Alergiczny nieżyt nosa – domowe sposoby 

Aby złagodzić uciążliwe dolegliwości, wykonuj irygacje nosa z użyciem roztworu soli fizjologicznej. Warto to zrobić zwłaszcza po przebywaniu na świeżym powietrzu. W ten sposób usuniesz zalegające w nosie zanieczyszczenia, pyłki i nadmiar wydzieliny. Zabieg ten skraca czas narażenia błony śluzowej nosa na pozostałości alergenów, zwiększa komfort oddychania i ułatwia wniknięcie leków w głąb jamy nosa.  

Możesz skorzystać również z cennych właściwości ziół, np. czarnuszki. Zawarty w oleju z czarnuszki tymochinon hamuje syntezę cytokin zapalnych i zwiększa wytwarzanie interleukin przeciwzapalnych. Naukowcy dowiedli, że regularna suplementacja zmniejsza ilość eozynofili w błonie śluzowej nosa i łagodzi objawy kataru siennego.   

Jak chronić się przed katarem siennym?   

Przy zmaganiach z katarem siennym zadbaj również o profilaktykę. Dzięki temu możesz ograniczyć liczbę zaostrzeń tego schorzenia i zmniejszyć przyjmowane dawki leków przeciwalergicznych. 

Oto lista najważniejszych działań, które pomogą Ci zapobiec alergicznemu nieżytowi nosa: 

1. Sprawdzaj aktualne dane dotyczące stężenia alergenów w powietrzu. Jeśli przyczyną dolegliwości są pyłki roślin lub zarodniki pleśni, w sezonie wiosenno-letnim staraj się być na bieżąco z informacjami o stężeniu alergenów w powietrzu. Możesz skorzystać z kalendarzy pylenia lub aplikacji dla alergików na urządzenia mobilne.  
2. Ogranicz czas spędzany na świeżym powietrzu, gdy stężenie alergenów jest wysokie. Jeśli nie możesz zostać w domu, załóż odzież zasłaniającą jak największą powierzchnię skóry, okulary przeciwsłoneczne oraz ewentualnie kapelusz.   Po powrocie do domu zmień odzież i weź prysznic. Pomoże to spłukać pyłki, które osadziły się na ubraniach i skórze.   
3. Płucz nos roztworem soli fizjologicznej lub wodą morską. Dzięki temu usuniesz zanieczyszczenia i alergeny.   
4. Ogranicz wietrzenie mieszkania i suszenia prania na zewnątrz. Zapobiega to osiadaniu pyłków na tkaninach,   
5. Korzystaj z oczyszczaczy powietrza i odkurzaczy z filtrem HEPA. 
6. Dbaj o odpowiednią temperaturę i wilgotność w mieszkaniu. Zapobiegnie to nadmiernemu wysuszaniu błony śluzowej nosa, dzięki czemu będzie lepiej spełniać swoją funkcję.   
7. Regularnie koś trawę – tak często, by nie dopuścić do jej zakwitania.   
8. Rozważ wprowadzenie diety eliminacyjnej. Ma to znaczenie, gdy alergicznemu nieżytowi nosa towarzyszy alergia krzyżowa na pokarmy. Jej istotą jest strukturalne podobieństwo niektórych białek zawartych w pożywieniu do alergenów wziewnych. Około 30% osób uczulonych na pyłki przejawia reakcję krzyżową, która może nasilać dolegliwości.    
9. Przed nadejściem sezonu na pylenie sprawdź, czy Twoja domowa apteczka zawiera wszystkie potrzebne preparaty na alergię. Ponadto leczenie z użyciem glikokortykosteroidów donosowych powinno się rozpocząć 10-14 dni przed spodziewanym kontaktem z alergenem. Daje to dużo lepsze efekty terapeutyczne niż zastosowanie leków podczas pylenia.   

Katar siennym – kiedy poddać się odczulaniu?  

Immunoterapia to metoda leczenia przyczynowego. Ma ona na celu wytworzenie tolerancji immunologicznej na określony alergen. Leczenie polega na podawaniu pacjentowi szczepionek zawierających wzrastające stopniowo stężenia alergenu.  

Terapię można prowadzić w dwóch formach:  

• iniekcji podskórnej,  
• przez podanie podjęzykowe kropli lub tabletek.  

Do odczulania kwalifikuje lekarz alergolog. Wcześniej zleca on szczegółową diagnostykę alergologiczną, aby dobrać odpowiedni skład szczepionek. Z odczulania mogą skorzystać dzieci już od 5 roku życia. Leczenie może trwać nawet 5 lat i wymaga od chorego regularnych wizyt w poradni alergologicznej.  

Jeśli z alergią wziewną współistnieje alergia krzyżowa na pokarmy roślinne, lepsze rezultaty daje zastosowanie diety eliminacyjnej podczas odczulania.  

Skuteczność odczulania sprawdzamy, wykonując ponownie testy diagnostyczne. W przypadku alergenów pyłków roślinnych i roztoczy od 50 do 80% osób uzyskuje trwałą tolerancję immunologiczną. Wobec tak wymagającej procedury nie każdy przypadek kataru siennego kwalifikuje się do odczulania.   

Immunoterapię swoistą możemy rozważyć, jeśli:   

• katar sienny przybiera postać przewlekłą o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu,   
• leczenie objawowe nie przynosi satysfakcjonujących efektów,   
• istnieją przeciwwskazania do podjęcia leczenia farmakologicznego,   
• chory źle toleruje przyjmowanie leków (indywidualna wrażliwość na działania niepożądane),   
• nie ma możliwości unikania alergenu powodującego objawy choroby.   

Stale rosnąca liczba zachorowań na różnego rodzaju alergie jest problemem o skali globalnej. Według statystyk z katarem siennym co roku zmaga się prawie 9 milionów osób w Polsce. Aby opanować chorobę i żyć bez uciążliwych dolegliwości, należy połączyć działania profilaktyczne z indywidualnie dobraną farmakoterapią.