Alkoholowy Zespół Płodowy (FAS)

Kiedy możemy mówić o FAS?

Diagnozę przeprowadza lekarz. Jej postawienie nie należy do najłatwiejszych. O FAS możemy mówić wówczas, gdy stwierdzone zostaną wszystkie cztery kryteria, do których należą:

• udokumentowane spożywanie alkoholu przez matkę w trakcie ciąży,
• deficyty rozwojowe w życiu płodowym oraz po narodzinach,
• uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, co jest widoczne w zaburzeniach intelektualnych, społecznych oraz fizycznych,
• widoczne anomalie i deformacje w obrębie twarzy, kończyn i mięśni dziecka.

Jeśli któreś z powyższych kryteriów nie występuje u danej osoby, mamy wówczas do czynienia z odmianą Alkoholowego Zespołu Płodowego.

Alkoholowy Zespół Płodowy – odmiany

W literaturze można znaleźć kilka odmian FAS, do których należą:

• FAE (Fetal Alcohol Effect) – Alkoholowy Efekt Płodowy,
• pFAS (Partial Fetal Alcohol Syndrome) – Częściowy Zespół Alkoholowy Płodu,
• ARND (Alcohol Related Neurodevelopmental Disorder) – Poalkoholowe Zaburzenia Układu Nerwowego,
• FARC (Fetal Alcohol Related Conditions) – Uszkodzenia Płodu Spowodowane Alkoholem,
• ARBD (Alcohol Related Birth Defects) – Wady Wrodzone Spowodowane Alkoholem.

Odmiany Alkoholowego Zespołu Płodowego, mimo tego samego podłoża, różnią się między sobą.

Wszystkie wyżej wymienione rodzaje wraz z FAS zaliczane są do Spektrum Poalkoholowych Zaburzeń Rozwojowych (Fetal Alcohol Spectrum Disorder) w skrócie określanym jako FASD.

Alkoholowy Efekt Płodowy (FAE)

Termin Alkoholowy Efekt Płodowy stosuje się w przypadku, gdy matka w trakcie ciąży spożywała alkohol, a u dziecka zaobserwowano niektóre kryteria dotyczące Alkoholowego Zespołu Płodowego (FAS). 

Mimo że FAE jest odmianą FAS, nie należy traktować go jako lżejszej przypadłości. Wręcz przeciwnie. Deficyty rozwojowe, zarówno fizyczne, jak i umysłowe, mogą mieć różne nasilenie, w zależności od tego, jakie ilości alkoholu matka spożywała w czasie ciąży. Ponadto ogromną rolę odgrywają tutaj następujące czynniki:

• metabolizm kobiety ciężarnej,
• predyspozycje genetyczne,
• wiek,
• środowisko, z jakiego wywodzi się kobieta.

Warto zaznaczyć, że zarówno FAS, jak i jego odmiany mogą wystąpić w każdej rodzinie, nawet tej o wysokim statusie społecznym. 

Należy pamiętać, że nawet spożycie niewielkiej ilości alkoholu we wczesnym etapie ciąży może spowodować, że dziecko przyjdzie na świat z deficytami. 

Każde dziecko z FAS i FAE cechuje się różnymi zaburzeniami, nigdy identycznymi.

Przeczytaj również:
Czy w ciąży można pić alkohol?

Problemy występujące u dzieci i dorosłych ze spektrum FASD

Osoby ze spektrum FASD najczęściej przejawiają zaburzenia w rozwoju fizycznym, zaburzenia społeczno-emocjonalne oraz poznawcze.

Zaburzenia w rozwoju fizycznym (niektóre z nich są widoczne na pierwszy rzut oka):

• niższy wzrost i waga,
• wzmożone lub obniżone napięcie mięśniowe,
• małogłowie,
• nieprawidłowy rozwój kostno-stawowy,
• problemy z koordynacją ruchową,
• zaburzenia równowagi, 
• przetrwałe odruchy pierwotne,
• zaburzenia integracji sensorycznej (w postaci nadwrażliwości lub niedostatecznej wrażliwości na dźwięki, światło, dotyk i inne wrażenia zmysłowe).

Zaburzenia społeczno-emocjonalne:

• nadmierna ufność i naiwność, 
• brak przewidywania skutków swoich czynów,
• brak myślenia przyczynowo-skutkowego,
• bezrefleksyjność i brak wyciągania wniosków,
• trudności w nawiązywaniu znajomości i ich utrzymaniu,
• trudności w odróżnianiu dobra od zła,
• problemy z dobieraniem odpowiednich znajomych,
• uległość,
• skłonności do robienia złych rzeczy np. udział w kradzieżach, bójkach (bez świadomości, że to zachowanie jest niepoprawne), 
• brak umiejętności rozpoznawania emocji.

Zaburzenia poznawcze:

• wady wymowy,
• deficyty uwagi,
• zaburzenia pamięci,
• nadpobudliwość,
• trudności w nauce i opanowaniu bieżącego materiału,
• trudności w analizie, ocenie sytuacji i jej powagi,
• brak umiejętności wyciągania wniosków i nauki na własnych błędach,
• zaburzenia myślenia abstrakcyjnego.

Osoby z FASD są mało samodzielne, trudno im ukończyć edukację, często są uwikłane w trudne znajomości, które kończą się wieloma problemami (również z prawem).

Inne symptomy, które mogą iść w parze z wyżej opisywanymi:

• trudne relacje społeczne i rodzinne,
• lęk,
• frustracja,
• zaburzenia psychiczne (np. depresja),
• niska samoocena,
• brak umiejętności radzenia sobie w pozornie łatwych sytuacjach,
• stosowanie używek.

Osoby z FAS oraz mieszczące się w jego spektrum, borykają się z wieloma problemami na różnych etapach życia. Pamiętajmy jednak, że osoby te mają wiele pozytywnych cech i mocnych stron, z których warto zdawać sobie sprawę. Osoby z FAS:

• dobrze pracują samodzielnie,
• są uczuciowe i kochające, przywiązują się do bliskich im osób,
• dążą do wyznaczonego celu,
• nierzadko są w normie intelektualnej,
• są spontaniczne,
• cechują się empatią.

Określenie częstotliwości ich występowania jest trudne ze względu na to, że u noworodków objawy nie są widoczne od razu, co utrudnia tworzenie statystyk. Ważne jest jak najszybsze zdiagnozowanie FAS i podjęcie terapii, co wpłynie na dalszy rozwój i funkcjonowanie w przyszłości osób dotkniętych tym schorzeniem.

Przeczytaj również:
Alkohol a karmienie piersią

Źródła:

• K. Liszcz, Jestem nauczycielem dziecka z FAS, Toruń 2011,
• K. Liszcz, Dziecko z FAS w szkole i w domu, wyd. Rubikon, Kraków 2011,
• M. Klecka, M. Janas-Kozik, Dziecko z FASD. Rozpoznawania różnicowe i podstawy terapii, wyd. Parpamedia, Warszawa 2009.