Anaplazmoza granulocytarna – odkleszczowa choroba u ludzi

Anaplazmoza a erlichioza

Ludzka anaplazmoza granulocytarna (HGA, ang. Human Granulocytic Anaplasmosis) dawniej określana była jako ludzka granulocytarna erlichioza (HGE, ang. Human Granulocytic Ehrlichiosis). Zmiana nazewnictwa jest efektem uporządkowania klasyfikacji gatunku bakterii Anaplasma phagocytophilum, która tę chorobę wywołuje, a w przeszłości była zaliczana do rodzaju Ehrlichia.

Rezerwuary i wektory anaplazmozy w środowisku

Rezerwuarem tych groźnych bakterii są gryzonie, sarny, jelenie oraz niektóre zwierzęta domowe, natomiast głównym wektorem patogenów w Polsce są kleszcze pospolite (Ixodes ricinus). Ptaki nie stanowią naturalnego rezerwuaru w środowisku, ale mogą przyczyniać się do przenoszenia zarażonych kleszczy na nowe tereny. Należy zaznaczyć, że u ludzi oraz koni, kóz i psów do infekcji dochodzi prawdopodobnie zupełnie przypadkowo.  

Dane dotyczące poziomu zarażenia kleszczy bakterią A. phagocytophilum w Polsce są dość rozbieżne, ale z reguły mieszczą się w przedziale 1-8%. Warto jednak wspomnieć, że niektóre źródła donoszą nawet o 14-procentowym poziomie zainfekowania kleszczy przez tę groźną bakterię.

Sposoby zarażenia anaplazmozą

Do zarażenia anaplazmozą dochodzi poprzez ukąszenie kleszcza zainfekowanego Anaplasma phagocytophilum. Natomiast słabo udokumentowana jest możliwość przeniesienia bakterii poprzez transfuzję krwi od bezobjawowych dawców. W związku z tym nie ma obecnie unijnych ani polskich regulacji dotyczących anaplazmozy, jako czynnika dyskwalifikującego do honorowego oddawania krwi.

W jaki sposób rozwija się anaplazmoza?

Do infekcji dochodzi zazwyczaj między kwietniem a październikiem, z największym natężeniem w lipcu. Na rozwój choroby najbardziej narażone są osoby z upośledzonym układem immunologicznym oraz osoby starsze. Okres wylęgania anaplazmozy wynosi od 5 do 21 dni, a objawy u większości pacjentów ustępują po około miesiącu. Choroba może mieć różnoraki przebieg – począwszy od bezobjawowego zakażenia aż do bardzo ciężkich przypadków, obciążonych ryzykiem zgonu nawet na poziomie 2-10%. Jednymi z najpoważniejszych powikłań anaplazmozy są:

• niewydolność nerek,
• zaburzenia funkcjonowania serca,
• objawy neurologiczne.

Odnotowane objawy anaplazmozy są dość mało charakterystyczne, co może utrudniać postawienie prawidłowej diagnozy. Zaniepokoić powinny nas następujące dolegliwości:

• ból głowy,
• osłabienie i nudności,
• bóle mięśni i stawów,
• gorączka,
• wzmożona potliwość,
• kaszel i zapalenie płuc,
• ból brzucha i biegunka,
• powiększenie śledziony i wątroby,
• plamisto-grudkowa wysypka,
• zmiany w morfologii krwi.

Diagnostyka i leczenie anaplazmozy

Anaplazmoza jest chorobą najczęściej współistniejącą z innymi chorobami odkleszczowymi, takimi jak borelioza czy babeszjoza, dlatego diagnostyka powinna być wykonana przez wysoko wyspecjalizowany personel medyczny. W pierwszych dniach po zakażeniu u pacjentów obserwowane są:

• leukopenia (obniżenie stężenia leukocytów we krwi),
• trombocytopenia (spadek liczby płytek krwi),
• wzrost stężenia bilirubiny, białka CRP i kreatyniny,
• zmiany w aktywności enzymów: ALAT, AspAT, fosfatazy alkalicznej i LDH.

Do podstawowych badań diagnostycznych w kierunku anaplazmozy należą:

• ocena zabarwionych rozmazów krwi na obecność skupisk bakterii (wtrętów) w granulocytach,
• oznaczenie miana przeciwciał w surowicy krwi metodą immunofluorescencji pośredniej,
• przeprowadzenie testów immunoenzymatycznych ELISA,
• metody genetyczne wykorzystujące reakcję łańcuchową polimerazy (PCR, ang. Polymerase Chain Reaction) oraz sekwencjonowanie, które służą do namnożenia i zidentyfikowania 16S rRNA bakterii Anaplasma phagocytophilum,
• hodowla A. phagocytophilum z materiału pobranego od pacjenta na kulturach tkankowych ludzkich komórek promielocytarnych.

W leczeniu stosuje się antybiotyki, takie jak doksycyklina, którą należy podawać przez 5-14 dni. Ważne jest, by jak najszybciej rozpocząć farmakoterapię, gdyż w przeciwnym przypadku może okazać się ona nieskuteczna. Antybiotykiem tzw. drugiego rzutu jest rifampicyna. Nie powinno się prowadzić leczenia antybiotykami beta-laktamowymi, cefalosporynami, makrolidami oraz aminoglikozydami.

Choroby odkleszczowe – co dalej?

Rosnąca w ostatnim czasie zachorowalność na choroby odkleszczowe w Europie, jak i na całym świecie, staje się poważnym problemem epidemiologicznym. Konieczne jest podnoszenie świadomości społecznej oraz kompetencji lekarzy wielu specjalizacji, by wspólnie przeciwdziałać rozpowszechnianiu się niebezpiecznych patogenów. Po odnotowaniu licznych przypadków boreliozy głównie w Europie, coraz częstszym problemem stają się też inne choroby przenoszone przez kleszcze, takie jak babeszjoza czy ludzka anaplazmoza granulocytarna. Niestety mało charakterystyczne objawy, jak i trudności w podstawowej diagnostyce sprawiają, że choroby te pozostają nadal słabo rozpoznawane. Dlatego tak ważne jest rozpowszechnianie wiedzy i poszukiwanie wciąż nowych technik laboratoryjnych, by prowadzić skuteczną profilaktykę chorób odkleszczowych, obejmujących m.in. anaplazmozę granulocytarną.

Źródła:

• Kmieciak, W., Ciszewski, M., & Szewczyk, E. M. (2016). Choroby odkleszczowe w Polsce–występowanie i trudności diagnostyczne. Medycyna Pracy, 67(1), 73-87,
• Pancewicz, S. A., Garlicki, A. M., Moniuszko-Malinowska, A., Zajkowska, J., Kondrusik, M., & Grygorczu, S. (2015). Diagnostyka i leczenie chorób przenoszonych przez kleszcze rekomendacje polskiego towarzystwa epidemiologów i lekarzy chorób zakaźnych. Przegl Epidemiol, 69, 421-428,
• Pogłód, R., Rosiek, A., Siński, E., & Łętowska, M. (2011). Choroby odkleszczowe w aspekcie bezpiecznego krwiodawstwa. Journal of Transfusion Medicine, 4(1), 4-22,
• Pokora-Pachowicz, A., Bryłowska, E., Stempkowska, J., & Tomasiewicz, K. (2014). Human granulocytic anaplasmosis (HGA) – diagnostic and therapeutic recommendations. Analysis of clinical case. Postępy Nauk Medycznych, XXVII, 11, 758-760,
• Sinski, E., & Welc-Faleciak, R. (2012). Ryzyko zakażeń przenoszonych przez kleszcze w ekosystemach leśnych Polski. Zarządzanie Ochroną Przyrody w Lasach, 6,
• https://www.pzh.gov.pl/