Chinolony – zastosowanie, działania niepożądane

Chinolony – rodzaje

Chinolony dzielimy na cztery grupy: 

I generacja (kwas nalidyksowy, cynoksacyna, kwas pipemidowy) ma w tej chwili znaczenie głównie historyczne; były stosowane w infekcjach dróg moczowych.

II generacja (m.in. ciprofloksacyna, norfloksacyna, ofloksacyna) – w ich cząsteczce znajduje się atom fluoru, stąd nazywane są fluorochinolonami. Głównie stosowane w zakażeniach tlenowymi bakteriami Gram (-), np. w:

• odmiedniczkowym zapaleniu nerek,
• zapaleniu otrzewnej, 
• zapaleniu gruczołu krokowego,
• zakażeniu tkanek miękkich,
• miejscowo w okulistyce.

III generacja (m.in. lewofloksacyna, sparfloksacyna, grepafloksacyna) – również z atomem fluoru w cząsteczce. Wykazują podwyższoną aktywność wobec bakterii Gram (+) – gronkowców i paciorkowców oraz patogenów atypowych. Stosowane w:

• zapaleniu płuc,
• zaostrzeniu POChP, 
• przewlekłym zapaleniu gruczołu krokowego, 
• powikłanym zakażeniu dróg moczowych. 

IV generacja (m.in. moksyfloksacyna, gatifloksacyna) o wzmożonej aktywności wobec bakterii Gram (+), beztlenowców oraz patogenów atypowych. Stosowane w:

• pozaszpitalnym zapaleniu płuc o ciężkim przebiegu, 
• zaostrzeniu POChP,
• ostrym zapaleniu zatok obocznych nosa.

Leki tej grupy dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego, osiągając wysokie stężenia w tkankach i płynach ustrojowych, m.in. w moczu, błonie śluzowej oskrzeli, płucach, nerkach czy płynie maziowym. W dużym stopniu przechodzą do mleka kobiecego oraz przez barierę krew-łożysko, niższe stężenia osiągają w płynie mózgowo-rdzeniowym. Metabolizowane są w wątrobie, a wydalane z moczem i częściowo z kałem.

Stosując chinolony, należy unikać jednoczesnego przyjmowania leków neutralizujących, gdyż ograniczają one ich wchłanianie.

Właściwości farmakokinetyczne oraz szerokie spektrum działania powinny przemawiać na korzyść powszechnego stosowania tych leków. Przez wiele lat rzeczywiście tak było, co doprowadziło do wyraźnego wzrostu szczepów opornych na ich działanie.

Chinolony – działania niepożądane

Ponadto wykazano szereg groźnych i potencjalnie nieodwracalnych działań niepożądanych,  mogących prowadzić do niepełnosprawności, a niekiedy nawet śmierci. Chociaż na ogół fluorochinolony są dobrze tolerowane przez pacjentów, lista działań niepożądanych jest długa. Do najczęściej obserwowanych należą:

• tendinopatia, zerwanie lub zapalenie ścięgna Achillesa,
• powikłania ze strony przewodu pokarmowego, takie jak nudności, wymioty, biegunka,
• rzekomobłoniaste zapalenie jelit,
• hepatotoksyczność,
• hipo- i hiperglikemia,
• fototoksyczność,
• zaburzenia rytmu serca,
• uszkodzenie nerek, krystaluria,
• zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego: bóle i zawroty głowy, senność, pobudzenie, niepokój, splątanie, drgawki, zaburzenia smaku, węchu, wzroku i słuchu,
• neuropatie, w tym zespół Guillaina-Barrégo.

Zaobserwowano, iż u rosnących młodych zwierząt chinolony uszkadzają chrząstkę stawową, powodując nieodwracalną artropatię.

Z tego względu ograniczono stosowanie tej grupy leków u dzieci do absolutnego minimum, jedynie w sytuacji ratowania życia. 

Podmioty odpowiedzialne dla produktów leczniczych zawierających w swoim składzie chinolony w  porozumieniu z Europejską Agencją Leków i Urzędem Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Preparatów Biobójczych podjęły decyzję o wycofaniu z obrotu produktów zawierających cynoksacynę, flumechinę, kwas nalidyksowy i kwas pipemidowy. W ubiegłych latach taką samą decyzję podjęto dla czterech innych substancji z tej grupy leków. 

Ustalono, że skutki uboczne przewyższają korzyści ze stosowania chinolonów, a administracja leków tej grupy powinna się ograniczać jedynie do sytuacji, w których leki pierwszego rzutu są nieskuteczne bądź przeciwwskazane. Chinolony powinny zatem stanowić swego rodzaju rezerwę, a nie normę w leczeniu zakażeń.