Czopki jako postać leku – co powinniśmy o nich wiedzieć?

Czym są czopki? 

Czopki to stała postać leku, podawana doodbytniczo. Substancje lecznicze zawarte w czopkach mogą mieć działanie ogólne (gdy substancja lecznicza wchłania się do krwiobiegu) lub miejscowe. Po aplikacji czopki topią się pod wpływem temperatury, miękną lub rozpuszczają się w wydzielinie błony śluzowej odbytu. W ten sposób uwalniana z nich jest substancja czynna, która może działać miejscowo lub zostać wchłonięta do krwiobiegu. Czopki zawierające substancje działające miejscowo wykazują najczęściej właściwości: 

• przeciwzapalne, 
• przeciwbólowe, 
• znieczulające, 
• ściągające, 
• przeciwbakteryjne, 
• przeciwświądowe, 
• ochronne na błonę śluzową. 

Jednostki chorobowe, w których stosujemy ten rodzaj czopków, to: 

• stany zapalne hemoroidów,  
• schorzenia tkanki łącznej, takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna, 
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego i odbytu, 
• szczelina odbytu, 
• zaparcia (czopki przeczyszczające). 

Czopki przeczyszczające natomiast zawierają najczęściej glicerol. Rzadziej spotykamy się z użyciem makrogoli działających przeczyszczająco. 

W jaki sposób substancja czynna wchłania się do organizmu? 

Substancja lecznicza po uwolnieniu z czopka może także wykazywać działanie ogólnoustrojowe. Musi jednak w pewien sposób wchłonąć się do krwiobiegu. Następuje to poprzez błonę śluzową odbytnicy. Przyjmujemy, iż około 50-70% wchłoniętej dawki leku przedostaje się bezpośrednio do krążenia, z pominięciem wątroby. Tym samym w znacznym stopniu ominięty zostaje efekt pierwszego przejścia leku przez wątrobę. Efekt ten jest niekorzystny, ponieważ prowadzi do spadku aktywności leku, jaki możemy obserwować podczas podania doustnego w postaci tabletki czy też kapsułki.  

Szybkość wchłaniania substancji leczniczej z czopka jest z reguły porównywalna z szybkością wchłaniania się substancji z tabletki.  

Dawki maksymalne substancji leczniczych podawanych w postaci czopków różnią się nieco od tych stosowanych doustnie. W zależności od substancji mogą przyjmować zarówno mniejsze (fosforan kodeiny), jak i większe wartości (chlorowodorek oksykodonu). Leki takie jak ibuprofen czy też paracetamol charakteryzują się podobnym dawkowaniem w postaci czopków, jak i tabletek doustnych.  

Czy czopki stosowane są powszechnie na całym świecie? 

Doodbytnicza droga podania leków nie jest akceptowana przez wszystkich pacjentów. Ze względu na tradycję czy też kulturę pewne regiony nie akceptują tej formy leczniczej. Pacjenci żyjący w krajach anglosaskich czy też północnoeuropejskich bardzo często nie akceptują przyjmowania substancji leczniczej w postaci czopka. Natomiast podawanie czopków to popularna praktyka w Polsce, Niemczech oraz krajach Ameryki Południowej i Europy Południowej. 

Czym charakteryzują się czopki doodbytnicze? 

Czopki doodbytnicze zawierają substancje czynne, podłoże oraz substancje pomocnicze. Kształt najczęściej ma charakter cylindryczny, stożkowaty lub torpedowy. Długość czopków najczęściej wynosi 2 do 3 cm, a masa – od 1 do 4 g. Czopki pediatryczne zwykle charakteryzują się dolną granicą masy, natomiast czopki dla dorosłych – masą 2 gramów. Jest to doskonała postać leku dla pacjentów, którzy nie mogą zażyć leku w formie doustnej lub jest to znacznie utrudnione. Czopki najczęściej podajemy pacjentom: 

• pediatrycznym – ze względu na łatwość w podaniu, 
• geriatrycznym i leżącym, 
• nieprzytomnym, 
• wymiotującym. 

Czopki to dogodna forma leku dla substancji leczniczych powodujących podrażnienie żołądka, rozkładających się w soku żołądkowym czy też ulegających w znacznym stopniu efektowi pierwszego przejścia, powodującemu unieczynnienie substancji aktywnej. Substancje lecznicze o działaniu ogólnym podawane w formie czopków wykazują najczęściej właściwości: 

• przeciwwymiotne (chloropromazyna), 
• przeciwgorączkowe (paracetamol), 
• przeciwbólowe (paracetamol, ibuprofen, naproksen, diklofenak, ketoprofen, meloksykam), 
• przeciwbakteryjne (metronidazol), 
• przeciwhistaminowe (prometazyna), 
• uspokajające (fenobarbital), 
• przeciwzapalne (ibuprofen, naproksen, ketoprofen, meloksykam, diklofenak) 

Jak prawidłowo aplikować czopki? 

Czopki powinny być aplikowane blisko kanału odbytu. Zaaplikowanie czopka do górnej części odbytnicy może spowodować zwiększone wchłanianie substancji leczniczej przez krążenie wrotne, co spowoduje spadek aktywności leku związany z metabolizmem substancji aktywnej w wątrobie. Nie należy wprowadzać czopków zbyt płytko – do kanału odbytu ani zbyt głęboko. 

• Aplikację należy rozpocząć od umycia rąk wodą z mydłem. 
• Należy zdjąć bieliznę, położyć się na boku z jedną nogą prostą, a drugą zgiętą w kolanie, odchylić pośladek i przejść do aplikacji czopka. 
• Czopek aplikujemy zaokrągloną stroną. Należy wsunąć czopek do odbytnicy na tyle głęboko, aby nie wypadał. Prawidłowa aplikacja czopka spowoduje brak możliwości wysunięcia czopka. 
• Następnie należy zacisnąć pośladki oraz przez kilka minut pozostać w pozycji aplikowania czopka. 
• Należy umyć ręce wodą z mydłem i unikać przez godzinę intensywnego ruchu.  

Jak prawidłowo przechowywać czopki? 

Pamiętajmy, by zadbać o bezpieczne przechowywanie tej postaci leku. Czopki powinny być przechowywane w niskiej temperaturze. Najlepszym rozwiązaniem będzie zimne oraz ciemne miejsce. Nie zaleca się przechowywać czopków w lodówce. Czopki przechowywane w zbyt wysokiej temperaturze mogą się rozpuszczać i być niezdatne do użycia.