Czym jest powikłane zakażenie układu moczowego i jak przebiega?

Czym jest powikłane ZUM i co je powoduje? 

Powikłanym zakażeniem układu moczowego nazywa się zakażenie u chorych z zaburzeniami odpływu moczu, niedoborami odporności, spowodowane nietypowymi drobnoustrojami, a także każde zakażenie układu moczowego u mężczyzn. Czynnikiem etiologicznym są przede wszystkim bakterie. Najczęściej powikłane ZUM wywoływane jest przez E. Coli, jednak często wykrywa się także bakterie z rodzaju Enterococcus, Klebsiella, Pseudomonas i Proteus. 

Kto jest najbardziej narażony na wystąpienie powikłanego ZUM? 

Szczególnie narażone na wystąpienie powikłanego ZUM są osoby z zaburzeniami odpływu moczu. Mogą one być spowodowane wadami anatomicznymi, kamicą nerkową, uszkodzeniem rdzenia kręgowego czy neuropatiami. Ponadto zwiększone ryzyko powikłanego ZUM występuje również u chorych na cukrzycę, ze względu na możliwość wydalania z moczem glukozy, która sprzyja namnażaniu bakterii w drogach moczowych. Powikłane ZUM występuje częściej także u osób starszych. U kobiet w wieku pomenopauzalnym zmiany zachodzące w gospodarce hormonalnej powodują wtórne dysfunkcje flory bakteryjnej, co sprzyja infekcjom dróg moczowych i narządów rozrodczych. U mężczyzn natomiast osłabienie mechanizmów obronnych następuje na skutek zmniejszenia aktywności przeciwbakteryjnej wydzieliny gruczołu krokowego. Ponadto powikłane ZUM częściej występuje u kobiet w ciąży, chorych hospitalizowanych oraz pacjentów, u których wykonywane były procedury zabiegowe lub diagnostyczne w obrębie cewki moczowej, np. cewnikowanie, cystoskopia czy przezcewkowa resekcja gruczołu krokowego.  

Czym objawia się powikłane ZUM i jakie mogą być jego skutki? 

Przebieg choroby i towarzyszące jej objawy mogą być bardzo zróżnicowane – od łagodnych symptomów zapalenia pęcherza do urosepsy. Może pojawić się uczucie pieczenia przy oddawaniu moczu, częstsze jego oddawanie, ból podbrzusza lub okolicy lędźwiowej, gorączka, dreszcze, nudności i wymioty. Mocz może mieć cuchnący zapach lub mieć zmienioną barwę, a z cewki moczowej w przypadku jej zapalenia może wydobywać się wyciek. U osób w podeszłym wieku zakażenie układu moczowego może przebiegać z nietypowymi objawami, w tym zaburzeniami orientacji i świadomości. 

Nieleczone zakażenie dróg moczowych może skutkować wieloma ciężkimi powikłaniami, przy czym większość z nich występuje u osób z zaburzeniami odpływu moczu lub niedoborami odporności. Do powikłań w przebiegu ZUM zaliczyć można między innymi ropnie nerek, wymagające nie tylko antybiotykoterapii, ale również interwencji chirurgicznej i drenażu zbiornika z ropą. Ponadto może wystąpić również martwica brodawek nerkowych, której skutkiem może być oddzielenie się zmienionej brodawki, zablokowanie odpływu moczu i w efekcie napad kolki nerkowej. Ciężkim powikłaniem ZUM jest zgorzelinowe odmiedniczkowe zapalenie nerki, występujące najczęściej u chorych na cukrzycę, dodatkowo obciążonych zaburzeniami odpływu moczu. Powikłanie to obarczone jest dużym ryzykiem śmiertelności i może się wiązać nawet z koniecznością usunięcia nerki. Ponadto mogą wystąpić również roponercze, przewlekłe lub żółtakoziarniniakowe zapalenie nerki, niewydolność nerek i urosepsa, a u mężczyzn (na skutek szerzenia się zakażenia) także zapalenie gruczołu krokowego lub najądrza. 

Jak lekarz stawia diagnozę? 

Przy podejrzeniu zakażenia układu moczowego konieczny jest dokładny wywiad z chorym, zawierający informacje o rodzaju dolegliwości, lokalizacji bólu, objawach towarzyszących i podobnych dolegliwościach w przeszłości. Istotne są także informacje odnośnie ogólnego stanu zdrowia, chorób przewlekłych, przyjmowanych leków oraz dotychczasowego leczenia. Po zebraniu wywiadu lekarz wykonuje badanie fizykalne ze szczególnym uwzględnieniem układu moczowego i zleca dodatkowe badania pomocne w ustaleniu przyczyny dolegliwości. Zwykle należą do nich badanie ogólne oraz posiew moczu, morfologia, posiew krwi, poziomy parametrów stanu zapalnego, a także badania oceniające funkcję nerek. Najczęściej diagnostyka powikłanych zakażeń układu moczowego wymaga rozszerzenia diagnostyki o badania obrazowe, takie jak USG jamy brzusznej, badania rentgenowskie, urografia czy tomografia komputerowa. Pozwalają one dokładniej zdiagnozować przyczynę dolegliwości i podjąć decyzję o wyborze odpowiedniej terapii. 

Na czym polega leczenie powikłanego ZUM? 

Leczenie powikłanego ZUM polega przede wszystkim na wyeliminowaniu przyczyny dolegliwości. W przypadku gdy są to zaburzenia odpływu moczu, kluczowe znaczenie ma interwencja urologiczna i usunięcie przeszkody lub przywrócenie prawidłowych warunków anatomicznych. Ponadto w leczeniu wykorzystuje się leki przeciwdrobnoustrojowe dobierane w oparciu o rodzaj patogenów powodujących zakażenie oraz leki przeciwbólowe. Leczenie może przebiegać w warunkach domowych, choć chorzy z powikłanym ZUM często wymagają hospitalizacji. Pobyt w szpitalu konieczny jest zwłaszcza wtedy, gdy u chorego występują zaburzenia odpływu moczu, upośledzenie odporności lub inne ciężkie choroby, a także wtedy, gdy infekcja powikłana jest niewydolnością nerek.  

Powikłane ZUM występuje znacznie rzadziej niż łagodne infekcje dróg moczowych, jednak nieleczone może prowadzić do wielu groźnych dla zdrowia i życia powikłań. Niezwykle ważna jest dogłębna diagnostyka infekcji i jej źródła oraz skuteczne leczenie przyczynowe. 

Przeczytaj również:
Zakażenia układu moczowego – jak im zapobiegać? Jakie leki poza antybiotykami można stosować w terapii ZUM?

Źródła: 

• Interna Szczeklika 2019; Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski; wyd. 10; Kraków 2019. 
• „Complicated urinary tract infection in adults” LE Nicolle MD FRCP (Editor-in-Chief), AMMI Canada Guidelines Committee*.  
• „Posocznica moczowa, urosepsa”; Piotr Zapała, Bartosz Dybowski, Piotr Radziszewski. 
• Przegląd Urologiczny 2013/1 (77).