Dirofilarioza – przyczyny i skutki zakażenia pasożytniczymi nicieniami

Dirofilaria – niebezpieczny pasożyt

Nicienie Dirofilaria zostały po raz pierwszy opisane w 1921 roku przez Lauro Travassosa, który odkrył je w sercu kota. Pasożyty są przenoszone przez około 60 gatunków komarów z rodzaju Culex, Anopheles oraz Aedes, które stanowią ich żywiciela pośredniego. Nicienie występują wewnątrz organizmu komara w postaci tzw. mikrofilarii, a następnie przechodzą szereg przemian. Do wytworzenia stadium inwazyjnego przez pasożyta potrzebna jest temperatura 18-20°C występująca przez około 2 tygodnie. Podczas ukąszenia przez komara larwy dostają się do tkanki podskórnej żywiciela ostatecznego, którym mogą być psy, koty, zwierzęta drapieżne, a także ludzie. Dorosłe nicienie Dirofilaria mogą osiągać długość kilkudziesięciu centymetrów. 

Jak przebiega dirofilarioza?

Wyróżniamy dwie postaci dirofilariozy:

• postać płucną wywoływaną przez Dirofilaria immitis,
• postać podskórną, która jest powodowana przez Dirofilaria tenuis i D. repens. 

Postać podskórna choroby, w zależności od zarażającego gatunku, występuje w południowej części Stanów Zjednoczonych (Dirofilaria tenuis) lub w krajach europejskich, azjatyckich i afrykańskich (Dirofilaria repens). Po zainfekowaniu pasożytem chory odczuwa ogólne zmęczenie i osłabienie. Zmiany podskórne ujawniają się w czasie od kilku miesięcy do kilkunastu lat od momentu zainfekowania. Mają najczęściej postać grudki wielkości 0,5-2,5 cm, która zawiera nicienia otoczonego naciekiem zapalnym. Zmiana może być bolesna i dokuczliwa, o migrującym charakterze. Guzki z Dirofilaria umiejscowione są zazwyczaj:

• na powiece,
• na piersiach,
• w powłokach brzusznych,
• na mosznie,
• pod spojówką oka,
• w ciele szklistym oka,
• w płucach,
• w prawej komorze i przedsionku serca,
• w żyle głównej górnej,
• w narządach rozrodczych. 

Nie istnieje skuteczna farmakoterapia w przypadku podskórnej postaci dirofilariozy. Zmiany powinny być usunięte chirurgicznie, by pozbyć się pasożyta z ciała człowieka. 

Postać płucna choroby została odnotowana w Japonii, Australii, Stanach Zjednoczonych i południowej Europie. W tym przypadku larwy pasożytniczego nicienia formują guzki w płucach i sercu. Do manifestacji klinicznych należy m.in.:

• krwioplucie, 
• kaszel,
• objawy przypominające astmę. 

W tym wypadku również nie istnieje skuteczna farmakoterapia. Konieczne staje się chirurgiczne usunięcie guzków z nicieniami. 

Dirofilarioza – konsekwencje wystąpienia choroby

U chorego występuje gorączka i powiększone węzły chłonne, a miejsce ukąszenia jest bolesne, obrzmiałe, zaczerwienione i gorące. Mogą pojawić się zmiany skórne oraz zwłóknienia w tkance płucnej. Ponadto wzrasta ryzyko wystąpienia zatorów i zakrzepów oraz alergicznego zapalenia płuc. Może dochodzić do:

• uszkodzeń nerek, 
• zmian w funkcjonowaniu układu immunologicznego,
• nadciśnienia,
• wzrostu krzepliwości. 

Jeśli pasożyt umiejscowi się w gałce ocznej, skutkiem tego może być:

• jaskra, 
• zapalenie błony naczyniowej oka, 
• odklejenie siatkówki,
• zapalenie nadtwardówki.

Dirofilarioza – jak ją rozpoznać?

Dirofilarioza może być diagnozowana na podstawie:

• badania podmiotowego obejmującego szczegółowy wywiad z pacjentem,
• barwienia preparatów histopatologicznych z guzków w tkance podskórnej,
• testów serologicznych obejmujących wykorzystanie specyficznych przeciwciał, np. testy ELISA (ang. enzyme-linked immunosorbent assay),
• testów genetycznych obejmujących reakcję łańcuchową polimerazy (PCR, ang. polymerase chain reaction).

Dirofilarioza – działania profilaktyczne

Aby zminimalizować ryzyko zachorowania na dirofilariozę, należy przestrzegać kilku zasad:

• unikajmy miejsc, w których masowo występują komary,
• należy nosić odzież ochronną oraz odpowiednie nakrycie głowy,
• warto zamontować moskitiery,
• używajmy środków odstraszających komary.

Czy dirofilarioza występuje w Polsce?

Dotychczas w Europie dirofilarioza była problemem głównie w krajach śródziemnomorskich, jednak zmieniający się klimat sprawił, że choroba dotarła także do Węgier, Ukrainy, Słowacji oraz Czech. 

Pierwszy przypadek dirofilariozy w Polsce zdiagnozowano w 2007 roku. Od tego czasu corocznie odnotowywane są sporadyczne przypadki choroby, ale coraz wyższe temperatury panujące w naszym kraju sprawiają, że istnieje realne niebezpieczeństwo identyfikowania coraz większej liczby osób zarażonych nicieniami Dirofilaria. 

Występowanie pasożytów powinno być dokładnie rejestrowane. Jako przykład mogą posłużyć Włochy, gdzie są realizowane programy GIS (ang. geographical information system) i RS (ang. remote sensing) służące do analizy ognisk choroby. 

Pamiętajmy, że jednym ze skutków zmieniającego się klimatu jest pojawianie się chorób, które dotychczas nie występowały na naszym terenie. Dirofilarioza stanowi poważny problem epidemiologiczny w niektórych rejonach świata, a obecnie istnieje wysokie ryzyko coraz częstszego odnotowywania choroby także w Polsce. Sprzyja temu wilgotny i ciepły klimat oraz związane z tym masowe pojawianie się komarów. Działania profilaktyczne oraz systemowe przeciwstawianie się zmianom klimatycznym to najlepszy sposób, by zminimalizować rozprzestrzenianie się tej pasożytniczej choroby. 

Przeczytaj również:
Komary – co je odstrasza?
Komary – insekty przenoszące groźne choroby

Źródła:

• Garncarz J., Wrzesińska A., Buczek E., Garncarz M., Balicki I., Przypadek kliniczny dirofilariozy umiejscowionej podspojówkowo u psa, Życie Weterynaryjne, 92(01), 2017,
• Niziołek R., Rutkowska K., Dirofilarioza u psów i kotów, Życie weterynaryjne, 84, 798-805, 2009,
• Zaborowski P., Grytner-Zięcina B., Dirofilarioza – Dirofilaria repens – po raz pierwszy opisana u polskich pacjentów, Przegląd Epidemiologiczny, 62, 547-551, 2008.