Gdzie jest granica? Normy zachowań seksualnych

Czym jest norma seksualna?

Odwołując się do definicji słownikowej, normę stanowi pewna ogólnie przyjęta zasada, zbiór reguł, granica przewidziana jako wymagana lub obowiązująca w jakimś zakresie. W zależności od kontekstu i wielu czynników normę możemy zdefiniować na kilka sposobów. Istnieje wiele różnych klasyfikacji, jednak w aspekcie funkcjonowania seksualnego najistotniejsze są:

• Normy medyczne – oceny tego, co stanowi normę, a co należy traktować jako patologię seksualną dokonuje się na podstawie kryteriów diagnostycznych (w Polsce najczęściej odwołuje się do klasyfikacji ICD- 10). 
• Normy statystyczne – zakładają, że normalne jest to, co występuje powszechnie, najczęściej lub przeciętnie.
• Normy religijne – zasady i wartości, którymi kierują się wierni danego wyznania.

• Normy społeczno-kulturowe – przekazywany z pokolenia na pokolenie system nakazów i zakazów ustanowiony przez daną grupę społeczną, żyjącą w określonym miejscu i czasie. To, co zdrowe oraz to, co patologiczne jest wynikiem oceny społecznej. Istnieją bardzo wyraźne różnice kulturowe w zakresie akceptowanych i zakazanych praktyk  seksualnych.
• Normy prawne – wynikają z norm społecznych, a więc różnią się w obrębie społeczeństw lub państw.
• Normy rozwojowe – wynikają z etapów rozwoju psychoseksualnego i określają zachowania typowe dla wieku.
• Norma partnerska – to wszelkie akceptowane przez dorosłych partnerów formy aktywności seksualnej, które nie naruszają norm społecznych,  nie są szkodliwe dla zdrowia i mają na celu osiągnięcie rozkoszy.

Po co nam normy? 

Od momentu narodzin jesteśmy kształtowani przez otoczenie. Przychodzimy na świat w konkretnym miejscu i czasie, wskutek czego oddziałują na nas zachowania i postawy osób, pośród których żyjemy. Jesteśmy uczeni tego, co jest uznawane za dobre i przestrzegani przed tym, co uznawane za złe. Dlaczego? Ponieważ stosowanie się do norm jest warunkiem życia w grupie. Kiedyś zapewniało ono przetrwanie. Obecnie poznawanie norm kształtuje tożsamość grupową oraz indywidualną. Ich system reguluje zasady i określa pożądane zachowania, ma być drogowskazem i wyznaczać kierunek działań oraz porządkować otaczający świat. Normy pełnią również funkcję ochronną poprzez odrzucanie tych członków grupy, którzy są postrzegani jako zagrażający dobru innych. Normy często ograniczają lub pomijają indywidualne potrzeby człowieka, które mogą być sprzeczne z tym, co powszechnie akceptowane. Negatywne konsekwencje ich istnienia mają swoje odbicie w sferze seksualnej.

Społecznie konstruowane dysfunkcje seksualne

Z punktu widzenia praktyki seksuologicznej stosowanie norm, np. statystycznych, w odniesieniu do naszego codziennego życia bywa ograniczone i mało przydatne. Zachowania najbardziej powszechne w społeczeństwie traktowane są często jako wyłącznie prawidłowe. Takie podejście ogranicza indywidualną ekspresję, dewaluuje ludzką różnorodność i sprzyja patologizowaniu zachowań zgodnych z naturą człowieka, lecz nietypowych. Uwaga! Może to prowadzić do dyskryminacji na przykład mniejszości seksualnych.

Granice norm, którymi się kierujemy, zacierają się, a często nawet wykluczają. Paradoksalnie ludzie dążą do spełnienia nierealistycznych, sprzecznych ze sobą oczekiwań społecznych, wynikających na przykład z norm religijnych i norm rozwojowych. Wielokrotnie zdarza się, że realizowanie wymagań stawianych przez otoczenie jest przedkładane ponad własną przyjemność i własne potrzeby. Pojawia się lęk przed odrzuceniem, obawa przed oceną ze strony innych. Skutkiem tego są wewnętrzne konflikty, a w skrajnych przypadkach frustracja wynikająca z niespełnienia potrzeb seksualnych. Wówczas mówi się o społecznie konstruowanych dysfunkcjach seksualnych, czyli niemożności realizowania funkcji seksualnej, czemu towarzyszy dyskomfort.

Okazuje się, że wychowanie i socjalizacja jest źródłem powielanych stereotypów dotyczących między innymi zachowań seksualnych, budowy narządów płciowych lub rozmiarów części ciała. Stereotypy traktowane są jako obiektywne normy, niezgodne z rzeczywistością czy wiedzą medyczną. Powszechne przekonania funkcjonujące wśród osób zgłaszających się do seksuologa to na przykład:

• Prawdziwy seks to wyłącznie stosunek genitalny.
• Udany seks jest zakończony orgazmem.
• Masturbacja to nałóg, z którym trzeba walczyć.
• Mężczyzna jest odpowiedzialny za życie seksualne pary.
• Orgazm kobiety jest wynikiem starań mężczyzny.
• Im dłuższy członek, tym kobieta jest bardziej zadowolona podczas seksu.

Terapia dysfunkcji seksualnych, których przyczyn można upatrywać w utrwalanym przez społeczeństwo systemie norm traktowanych jako obiektywne prawdy, często zaczyna się od edukacji, rozmowy, korygowania błędnych przekonań danej osoby na temat własnej seksualności i seksualności innych osób. 

Norma seksualna

W terapii osób zgłaszających się do gabinetu seksuologa ważne jest wzięcie pod uwagę całego kontekstu, w tym pochodzenia osoby, sposobu jej wychowania czy uznawanego przez nią systemu wartości, ponieważ wszystkie te elementy mogą mieć wpływ na sposób realizowania (lub nierealizowania) potrzeb seksualnych. Natomiast w seksuologii o prawidłowych zachowaniach mówimy wtedy, gdy:

• nie szkodzą zdrowiu i życiu (własnemu i innych osób),
• podejmowane są dobrowolnie,
• mieszczą się w repertuarze zachowań typowych dla wieku,
• nie wykraczają rażąco poza normy grupy społecznej,
• nie ograniczają możliwości funkcjonowania psychospołecznego,
• nie utrudniają wykonywania zadań rozwojowych,
• ich celem jest zaspokojenie potrzeby seksualnej, osiągnięcie rozkoszy,
• forma realizacji jest akceptowana przez wszystkich uczestników.

Podsumowując, normy są tworzone przez ludzi i mogą być przez nich zmieniane, a określenie tego, co jest normalne według jednych kryteriów, wcale nie musi oznaczać, że jest takie według innych. Błędne i niezgodne z rzeczywistością utrwalone przekonania dotyczące seksualności mogą stanowić źródło poważnych zaburzeń, które warto skonsultować z seksuologiem.

Źródła:

• Bojarska K.(2014) Seksuologia kliniczna: materiały szkoleniowe,
• Lew-Starowicz Z., Przyłuska-Fiszer A., Stusiński J. (2014) Normy i kontrowersje etyczne w seksuologii, Gdańsk: GWP,
• Poradnia Psychologiczno-Seksuologiczna Bliżej Siebie (2016): materiały szkoleniowe.